Муус устар уонна алтынньы маҥнайгы күннэриттэн Арассыыйа үрдүнэн сааһын сиппит уолаттарга аармыйаҕа хомуур саҕаланар. Хас биирдии уолга аармыйаҕа сулууспа диэн олус долгутуулаах кэм буолар. Бэлэмнээх уолаттар аармыйа олоҕун чэпчэкитик ылынан үчүгэйдик сулууспалаан кэлэллэр. Ол курдук, аармыйа олоҕо диэн туспа сокуоннаах, быраабылалардаах сир. Бэлэмэ суох уолаттар аармыйаҕа тиийэн ыарахаттары көрсүөхтэрин сөп.
Нам улууһун Түбэ нэһилиэгин орто оскуолатыгар улахан кылаас оҕолоругар сыл аайы «Краповай берет» ирдэбиллэрин туттарар ньымалаах марш быраҕыы ыытыллара үгэскэ кубулуйда. Физкултуура учуутала, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна Петр Попов тэрийбит “Ил-Куйах” кулуубун кини үөрэнээччитэ, Түбэ орто оскуолатын физкултуураҕа учуутала Андрей Дьяконов сөргүттэ. Улахан кылаас уолаттарын айылҕалыын алтыһыннаран, сиргэ- уокка сырытыннаран, сиэргэ — туомҥа үөрэтэр соруктаах марш быраҕыы ыам ыйын ортото буолара былааннанар. Билигин уолаттар тэрээһиннэригэр бэлэмнэнэ сылдьаллар. Таҥастарын-саптарын тиктэллэр, мас аптамаат оҥостоллор уонна Калашников аптамаатын ыһарга-таҥарга дьарыктаналлар. Марш быраҕыы краповай берет туттарар түһүмэхтэрдээх, спортивнай күрэхтэһиилэрдээх буолар. Ол курдук, марш быраҕыыга хас да түһүмэхтээх. Сарсыарда эрдэ мас аптамаат саалаах уолаттар дэриэбинэ устун сүүрэн иһэллэриттэн нэһилиэк олохтоохторо соһуйбаттар. Бастаан, оскуола таһынааҕы спортивнай былаһааккаҕа хомуллан, араас түһүмэхтэри туоруу — туоруу 10 км уһуннаах кросс сүүрэллэр. Сүүрэн иһэн, улахан аппаны турбанан хааман туорууллар. Илиилэринэн ыйаастан, оҥоһуу миинэ иитиллибит сирин ааһаллар. Салгыы дэриэбинэттэн тахсан, бадарааннаах, уулаах, дулҕалардаах сирдэри тумналлар. Уолаттар көнө сиринэн барбакка, сыыры сотору-сотору сүүрэн тахсаллар. Сирдэригэр тиийэн баран бастаан сирдэрин-уоттарын алаадьынан аһаталлар уонна хас биирдии байыас бирисээгэ ылынар. 10 көһу сүүрэн тиийэн баран, аптамаат ыһыытыгар уонна хомуйуутугар, сыал ытыытыгар, мас гранатаны ыраахха быраҕыыга уонна да атын көрүҥҥэргэ күрэхтэһиэхтэрэ. Маны таһынан, акробатика араас көрүҥүн көрдөрөллөр. Хамандыырдара Андрей Дьяконов окуопа хастарга, химическэй атаакаттан көмүскэнэргэ, противогаһы сөпкө кэтэргэ үөрэтиэҕэ. Ити үөрэҕи ааспыт уолаттар бары аармыйаҕа ытык иэстэрин төлөөн, араас эйгэҕэ үлэлии-хамсыы сылдьаллар.
Андрей Дьяконов, Түбэ орто оскуолатын физкултуураҕа учуутала:
- Марш быраҕыы ыытыллыбыта хас да сыл буолла. Маннык үөрэҕи ааспыт уол оҕо майгыта кытаатар, олох араас очурдарыгар бэлэм буолар. Сыл аайы марш быраҕыыбыт көрүҥнэрин тупсара сатыыбыт. Эһиил доҕотторбунуун маннык марш быраҕыыга улуустааҕы күрэхтэһии тэрийиэхпитин баҕарабыт.
Николай Попов, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru