Быйылгыттан киирбит тыа сирин чэпчэтиилээх ипотекатын бырагыраамата социальнай хайысхалаах, дьон кыһалҕатын быһаарарга анаммыт. Ол курдук, бырыһыана кыра, оҕо ахсаанынан хааччахтааһын суох, өссө урут атын бааннартан ылбыт ипотека бырыһыанын кыччатыахха сөп буолла.
Быйыл 144 ыал 350 мөлүйүөн суумалаах чэпчэтиилээх кирэдьиити ылла.
Чэпчэтиилээх ипотека “Тыа сирин кэлимник сайыннарыы” федеральнай бырагыраама чэрчитинэн олохтоммута, онон тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин иһинэн тэриллэр. Кирэдьиити биэрэргэ “Россельхозбаан” боломуочуйаламмыта.
Тыа сирин ипотекатын бырагыраамата маннык усулуобуйалаах: сыллааҕы ыстаапката — 2,7%, бастакы усунуос – 10%. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин испииһэгэр киирбит атын бааннартан быйыл ылыллыбыт ипотека бырыһыанын 2,7%-ҥа тиийэ түһэрэр курдук хос аахтарыахха (рефинансирование) сөп. Саҥа тутуллар, эбэтэр иккис ырыынакка дьиэни көрдүүргэ “Россельхозбаан” “Свое жилье” сервиһин www.svoedom.ru туһаныҥ диэн сүбэлииллэр.
Бастакы усунуоһу төлүүргэ Ийэ хапытаалын туһаныахха сөп. Бу ордук тыа сиригэр олохсуйуон баҕалаах, мунньунуута суох эдэр ыалларга табыгастаах усулуобуйа. Сылы-сыллаан мунньа сатаабакка, куортамҥа, эргэ дьиэҕэ кыбыллан олорбокко, сабыс-саҥа дьиэ туттаран дьэндэтэн кэбиһэр, эбэтэр атыылаһар төһөлөөх үчүгэй буолуой?
Билиҥҥи туругунан, “Россельхозбаан” 350 мөлүйүөн суумаҕа 144 ыалга кирэдьиити биэрдэ. Бу ыаллартан 36%-ра – эдэрдэр.
Тыа сиринээҕи бырапыыска ирдэммэт
Бырагыраамаҕа Дьокуускай, Нерюнгри, Мииринэй куораттар уокуруктарыттан ураты, өрөспүүбүлүкэ бары нэһилиэнньэлээх пууннара хапсаллар. Ордук элбэхтик Ленскэй, Хаҥалас, Бүлүү, Нам, Ньурба, Мэҥэ Хаҥалас улуустарыттан ылбыттар.
Манна диэн эттэххэ, тыа сиринээҕи бырапыыска ирдэммэт. Куорат олохтооҕо даҕаны чэпчэтиилээх ипотеканы ылан баран, дэриэбинэҕэ дьиэ-уот туттаран олохсуйуон, эбэтэр даача оҥостуон сөп. Ирдэбилэ – дьиэ ылар, туттарар нэһилиэнньэлээх пууна 30 тыһыынчаттан аҕыйах киһилээх буолуохтаах. Ол курдук, бэриллибит кирэдьиити ылбыт дьонтон хас 10-с киһи – куорат олохтооҕо эбит.
Кирэдьиити 5 мөлүйүөн солкуобайга диэри, 25 сылга диэри болдьоххо биэрэллэр. 2,7%-ны ыларга киһи олоҕун страховкалыыра ирдэнэр. Сааһынан хааччахтааһын маннык: киһи 21 сааһыттан биэриэхтэрин сөп уонна кирэдьиити төннөрөн бүтэр кэм 75 сааска диэри. Маннык түгэҥҥэ киһи 65 сааһын туоларыгар кирэдьиитин төлөөн ортолоспут буолуохтаах. Кини хайаан да дьиэ кэргэннээх, оҕолоох буолуохтаах диэн ирдэбил суох, сулумах да киһи ылыан сөп.
Киһи бэйэтин дохуотун үлэлиир сириттэн 2-НДФЛ ыспыраапканы аҕалан бигэргэтэр, эбэтэр хаһаайыстыбаннай кинигэттэн кэтэх хаһаайыстыбатын туһунан анкеталаах суругунан.
Бэйэҥ дьиэ туттар быраабыҥ суох
Тыа сирин ипотекатын кирэдьиитигэр ханнык баҕарар дьиэни: кыбартыыраны, чааһынай дьиэни атыылаһыахха, эбэтэр саҥа дьиэни туттарыахха сөп. Дьиэни быһаччы тутааччылартан, эбэтэр бэдэрээччиттэн ылаллар. Дьиэ кыһыннары-сайыннары олорорго табыгастаах, уу, уот, ититии систиэмэлээх буолуохтаах. Нэһилиэнньэлээх пууҥҥа гаас баар буоллаҕына, дьиэҕэ гаас тардыллыбыт буолуохтаах.
Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин саайтыгар бу чэпчэтиилээх ипотеканы ылар кыахтаах нэһилиэнньэлээх пууннар испииһэктэрэ баар. Манна бөһүөлэктэр, сэлиэнньэлэр эрэ буолбакка, 30 тыһыынчаттан аҕыйах нэһилиэнньэлээх куораттар эмиэ киирдилэр. Бу үчүгэй сонун, холобур, Ньурба, Верхоянскай куораттар хапсаллар.
Киһи бэйэтэ дьиэ туттар бырааба суох эбит. Бэдэрээттэһэр тутуу тэрилтэтигэр дуогабар түһэрсэн туттарар эрэ буоллаҕына, баан кирэдьиити биэрэр. Бу тэрилтэ баан ирдэбиллэригэр сөп түбэһэр буолуохтаах. Ол эбэтэр, икки сылтан кырата суох кэмҥэ дьиэлэри туппут уопуттаах, үчүгэй ахсааҥҥа сылдьар буолуохтаах. Баан тутуу тэрилтэтигэр сууманы бүтүннүү ууран биэрбэт, үлэ толоруллубут түһүмэҕин ахсын, чаас-чааһынан үллэрэн ыытар. Дьиэни икки сыл устата тутуохха сөп.
Сайаапканы ылан баран, баан бу киһи кирэдьиитин төлүүр кыаҕын, докумуоннарын бэрэбиэркэлиир. Салгыы докумуоннары тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр ыытар. Сайаапкалар ипотеканы биэрии ирдэбиллэрин, бэрэбиэркэтин барытын ааһыахтаахтар.
Этиллибитин курдук, тыа сирин олохтоохторугар бу хаһан да бэриллэ илик чэпчэтиилээх кирэдьиит, олорор усулуобуйаны тупсарыыга бэриллэр кыах буолар. Докумуон хомуйсуулаах, ирдэбиллээх диэн чаҕыйан олорбокко, кэлэр сылга эрдэттэн хапсарга бэлэмнэниҥ. Баҕар, эһиил эрэгийиэннээҕи бүддьүөттэн үп көрдөхтөрүнэ, бырыһыана өссө түһүөҕэ…
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: интэриниэттэн.
Эспиэр санаата
“Тыа сирин сайдыыта саҥа таһымҥа тахсар”
Василий Тимофеев, “Россельхозбаан” АУо Саха сиринээҕи филиалын дириэктэрэ:
— Тыа сирин ипотеката – дьиэ кэргэн бүддьүөтүн харыстыырга аналлаах, социальнай хайысхалаах бырагыраама. Урут-уруккуттан тиэхиньиичэскэй, научнай, олох-дьаһах сайдыыта наар куоракка буолара. Ол иһин ыччат дэриэбинэлэртэн киин сир, куорат диэки тардыһара. Билигин, төттөрүтүн, тыа сиригэр төннүү бара турар: үгүстэр ыраас экологиялаах чуумпу сиргэ, айылҕаттан чугас олоруохтарын баҕараллар. Ону тэҥэ, улуустарга интэриниэт сайдан, ханнык баҕарар дэриэбинэҕэ олорон, тэйиччиттэн үлэлиэххэ сөп. Суол-иис оҥоһуллар, дьиэни-уоту толору хааччыллыылаах оҥоруу тарҕанар.
Онон тыа сирин сайдыыта саҥа таһымҥа тахсан эрэр кэмигэр олоробут. Маныаха тыа сирин ипотеката улахан оруолу оонньуохтаах. Бу бырагыраама кэм ирдэбилигэр эппиэттиир диэххэ наада. Билигин дойду үрдүнэн тыа сиригэр олорор нэһилиэнньэ ахсаанын 25%-нан хаалларар, олорор усулуобуйаны тупсарар, агропромышленнай комплекска үлэлиир үрдүк квалификациялаах эдэр исписэлиистэри олохсутар сорук турар. Биһиги маннык улахан дьыалаҕа кыттыһан, бэйэбит кылааппытын киллэрэрбититтэн үөрэбит.
«Ахсаанын, үбүлээһинин элбэтиэххэ”
Петр Гоголев, Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ (“Российская газета” 203 №-гэр бэчээттэммит ыстатыйатыттан):
— Бырагыраама тиһэҕэр тиийэ толкуйдаммыт, табыгастаах, барыстаах. Маны ааһан, өскөтүн эрэгийиэн бааҥҥа араастаһыыны үбүлээтэҕинэ, кирэдьиит бырыһыана өссө түһүөн сөп. Тыа сирин ипотекатыгар Арассыыйа бааннарын ситэ ылбатах дохуоттарын толуйарга 2020 сылга Саха сирин бүддьүөтүгэр тус сыаллаах үп-харчы көрүллэн турар. Ипотека кирэдьиитин ыстаапкатын эбии 1 бырыһыан намтатарга 7 мөлүйүөн солкуобай кэриҥэ көрүллүбүтэ. …Хомойуох иһин, эрэгийиэннээҕи бүддьүөт үбүн суотугар ыстаапканы эбии кыччатыы кыаллыбата, ол аахсыллара буоллар, ыстаапка 2 бырыһыаҥҥа, оттон иэс ылааччы страховкалаах буоллаҕына, 1,7 бырыһыаҥҥа тэҥнэһиэх этэ. Бу сыалга анаан көрүллүбүт үп баан сүрүн офиһыгар тэрийэр-тиэхиньиичэскэй уустуктар тахсаннар, туһаныллыбакка хаалла.
Нэһилиэнньэттэн сайаапканы ылыы номнуо тохтотулунна, тоҕо диэтэххэ, Арассыыйа тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ олохтообут лимиитэ бүтүннүүтэ туһаныллыбыт. Киирэр сайаапка ахсаана уонна 2,3 миллиард суумалаах кирэдьиит үбүгэр наадыйыы дьон тыа сиригэр дьиэ-уот туттар баҕалааҕын туоһулуур. Тыа сирин ипотекатынан 331,9 тыһыынча киһи туһаныан сөп… Онон кэлэр сылларга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр эмиэ бырыһыан ыстаапкатын субсидиятыгар чопчу сууманы көрөр туһунан толкуйдуур тоҕоостоох. Ол эрээри, ити бастакы сорук буолбатах. Бастааҥҥы соругунан бэриллэр кирэдьиит ахсаана буолар, оттон ол олус аҕыйах.