Өрөспүүбүлүкэҕэ саамай элбэх үлэтэ суох дьон Горнай, Өлөөн уонна Хаҥалас улуустарыгар бааллар. Ол иһин ити эҥээр тыа сиригэр дьарыктаах буолууну тэрийэргэ икки сыллаах былаан оҥостон, улуус дьаһалтата, бырамыысыланнас хампаанньалара, Урбаан, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэлэрэ о.д.а. күүстэрин түмэн үлэлиэхтэрэ. Маннык бырайыак 2018 сыллаахха Намҥа үлэлээн, үтүө түмүктэри көрдөрбүтэ.
edersaas.ru
Бу сытыы кыһалҕаны дьүүллэһиигэ анаммыт сүбэ мунньаҕы ааспыт нэдиэлэҕэ бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Алексей Стручков Бэрдьигэстээххэ салайан ыытта. Улуус баһылыга Никита Андреев былырыын бырамыысыланнас хампаанньаларыгар дьону сүүмэрдээбиттэрин кэнниттэн ким да үлэнэн хааччыллыбатаҕын, эбэтэр тарбахха баттанар олох аҕыйах киһини ылбыттарын туһунан биллэрдэ. Дьонтон резюме хомуйан баран үстүү ый тухары эппиэттээбэттэрэ, тугу да биллэрбэттэрэ ахтылынна.
Онуоха бастакы вице-премьер: «Баар кыһалҕа төрдүн-төбөтүн буларга манна болҕомтону ууруохха наада. Бырамыысыланнас тэрилтэлэрэ араас төрүөтүнэн дьону үлэҕэ ылыахтарын баҕарбаттар, эбэтэр үлэни көрдөөччүлэр сөп түбэспэттэр, атын сиргэ көһөртөн туттуналлар, биитэр атын үһүс төрүөт баар буолуон сөп. Оччотугар олохтоох нэһилиэнньэни бырамыысыланнас эрэ хампаанньаларыгар сыһыарбакка, төрүт олорор сирдэринэн үлэ миэстэтин тэрийэргэ эмиэ үлэлэһиэхпит. Холобур, бүддьүөт тэрилтэлэригэр аутсорсинг хайысхатынан төлөбүрдээх өҥөнү оҥоруу баар, федеральнай суол аттынааҕы сервиһи сайыннаран, сынньанар, суунар хостору арыйыахха сөп. Итиниэхэ өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбата тыа сиригэр дьарыктаах буолууну хааччыйарга тустаах көмө оҥорорго бэлэм», — диэн эттэ.
Бу күн Бэрдьигэстээххэ бырамыысыланнас хампаанньалара нэһилиэнньэттэн резюме хомуйдулар, үлэ көрдүүр дьону кытта кэпсэттилэр, кылгас кэмнээх кууруска үөрэтэр кыһалар туох-ханнык идэҕэ бэлэмнииллэрин билиһиннэрдилэр. Дьарыктаах буолуу кииниттэн уйулҕа үлэһитэ кэлэн, өр кэмҥэ үлэ булбакка бэйэлэригэр эрэллэрин сүтэрбит, санаалара түспүт дьоҥҥо үлэ биэрээччини кытта хайдах кэпсэтэргэ, бэйэ үтүө өрүттэрин сатаан арыйарга сүбэ-ама биэрдэ.
2018 сыл иһигэр Горнай улууһун үрдүнэн Дьарыктаах буолуу киинигэр 774 киһи учуокка турбут, онтон 297 үлэнэн хааччыллыбыт, 39-һа эбии үөрэнэ барбыт. Дьон үлэнэн хааччылларын туһугар Горнай, Хаҥалас, Өлөөн улуустарыгар табаары уонна өҥөнү оҥорор 72 бырайыак олоххо киириэхтээх. Ол түмүгэр экэниэмикэ араас салааларыгар дьоҕус уонна орто урбаан эйгэтигэр 2021 сылга диэри 311 үлэ миэстэтэ тэриллиэхтээх. Маны таһынан, 18 бааһынай хаһаайыстыбаларга көмө оҥоһуллуо.
Сылгы иитэргэ – 1 мөлүйүөн грант
Атын улуустарга кэлиҥҥи кэмҥэ ынах-сүөһү ахсаана аҕыйыы турарын туһунан этэллэр, оттон Горнайга бу хайысхаҕа аллараа түһүү суох. Холобур, 2017 сылга 489 мөлүйүөн солкуобай суумалаах тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйата оҥоһуллубут. Үлэлэрин саҥа саҕалыыр отучча бааһынай хаһаайыстыбаларга Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтиттэн уопсайа 44,4 мөлүйүөн солкуобайдаах грант бэриллибит. Сылгы баазаларын сайыннарарга 2018 сылга биирдии мөлүйүөн солкуобайдаах алта грант түҥэппиттэр.
Билигин тыа хаһаайыстыбатыгар орто хамнас 23-28 000 солкуобай. Оттон сир баайын хостуур үлэҕэ хамнас 60-120 000 солкуобайга тиийэр. Онон ыал аҕалара баахта ньыматынан баран үлэлээн кэллэхтэринэ дьиэ кэргэннэрин иитэр-аһатар кыахтаналлар.
Николай Ефремов, «Горнай-Ас» толорооччу дириэктэрэ: «Биир симиэнэҕэ 3000 лиитирэ үрүҥ аһы уонна арыыны астыыр саҥа сыах туттара сылдьабыт. Сайын үрүҥ илгэ түргэнник аһыйар, 5-6 эрэ күн харайыллар, куоракка илин эҥээрдэри кытта күрэстэһии улахан буолан, инникитин өр кэмҥэ харайыллар бородууксуйа оҥоруохпутун баҕарабыт, ол иһигэр бороһуоктан эмиэ», — диэн этэр. Онуоха антибиотик эбэҕит дуо диэбиппэр, суох дэһэллэр. Дьиҥэр, ас-үөл өр кэмҥэ харайыллар буолла да, буортуйбатын туһугар син биир туох эрэ эбиискэ тутталлар.
«Бүлүү» федеральнай айан суолун аспааллааннар, билигин Дьокуускайтан Бэрдьигэстээххэ диэри 2-2,5 чааһынан тиийэҕин, суол ситэри оҥоһулуннаҕына сотору балтараа да чааһынан көтүтүөхтэрэ. Өрүһү туораабат, паромҥа уочараттаабат буолаҥҥын, тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын төгүрүк сыл куоракка киллэрэн батарар дьоҥҥо, дьиҥэ, усулуобуйа барыта баар.
«2018-2022 сылларга Горнай улууһугар урбааны уонна туризмы сайыннарыы» муниципальнай бырагыраамаҕа 5 277,4 тыһыынча солкуобай көрүллүбүт. Ол иһигэр урбаанньыттарга чэпчэтиилээх сойуом, «Бизнес-инкубаторга» чэпчэтиллибит куортамнаах хостор бэриллибиттэр.
Горнайдар Бүлүү бөлөх улуустарын кытта ситимниир федеральнай айан суолун кыйа олорор буоланнар, хас нэһилиэк аайы минньигэс астаах чайнойдары арыйан үлэлэтэллэр, массыына өрөмүөннүүр өҥөнөн дьарыктаналлар.
«АЛРОСА»-ҕа – 322 үлэ миэстэтэ баар
Өскөтүн былырыын «Олохтоох дьону – бырамыысыланнаска» бырайыак нөҥүө Саха сирин үрдүнэн 5 800 киһи үлэнэн хааччыллыбыт буоллаҕына, быйыл ити көрдөрүүнү 7 500 киһиэхэ диэри үрдэтэргэ Ил Дархан Айсен Николаев сорук туруорбут. Бу бырайыак өрөспүүбүлүкэҕэ быйыл үһүс сылын үлэлиир. Горнай улууһуттан «Анаабыр алмаастарыгар», «Сахатранснефтегазка», «Селигдар көмүһүгэр» уо.д.а. уопсайа 40 киһини үлэҕэ ылбыттар.
Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутугар судаарыстыбаннай кэмитиэт иһитиннэрэринэн, күн бүгүн саамай элбэх үлэ «АЛРОСА»-ҕа – 322, «Якутуголь» — 314, «Колмар» таас чоҕу хостуур хампаанньаҕа 302 миэстэ баар. Кинилэр сир анныгар шахтаҕа үлэлиир оробуочайдарга, проходчиктарга, бульдозеристарга, хайаҕа рудааны хостуур массыынаны салайар машинистарга, электрослесардарга, крановщиктарга, электрогазосварщиктарга, сири үүттүүр оборудование машинистарыгар о.д.а. наадыйаллар.
120 000 солкуобай хамнастаах үлэ
Уһулуччу үрдүк хамнаһы көмүсчүттэр төлүүллэр: Алданнааҕы «Селигдар көмүһэ» саамай алын сүһүөх оробуочай идэлэргэ 80-120 000 солкуобай, «Тарыннааҕы көмүс рудаатын хампаанньата» 100 331 солкуобай, «Газпром добыча Ноябрьск»
93 098 солкуобай, “Колмар” 70 000 солкуобай. Оттон үрдүк үөрэхтээх инженердэр, учаастак салайааччылара, рудник кылаабынай мэхээнньигэ итинтэн өссө үрдүк хамнастаахтар.
Бырамыысыланнаска кыргыттарга үлэ эмиэ баар!
Бу барыта баахта үлэтэ буолбатах, бырамыысыланнас эбийиэгэр тиийэн, симиэнэнэн эмиэ үлэлиэххэ сөп. Кэрэ аҥаардарга үлэ эмиэ баар, ордук лабораннарга, диспетчерга, комендаҥҥа, поварга, буҕаалтырга үлэ миэстэтэ тахсар. Биллэн турар, кинилэр хамнастара кыра. Үгүс тэрилтэлэр толору хааччыллыылаах, Wi-Fi хабар уопсайга хос биэрэллэр. Ол эрэн, сэмэй майгылаах тыа дьоно төрөөбүт түөлбэлэриттэн тэйэн, дьиэ кэргэннэрин хаалларан туран нуучча уутуйан олорор сиригэр, холобур, Алдаҥҥа көһүөхтэрин баҕарбаттар эбит.
Оттон Кэбээйи улууһугар «Вертикальнай» айылҕа баайдаах сиргэ үрүҥ көмүһү хостуур «Прогноз» хампаанньаҕа 80% олохтоох дьону үлэҕэ ыларга дьулуһаллар. Баахта ньымата даҕаны бэрт табыгастаах: икки ый үлэлиигин, икки ый сынньанаҕын. Хамнастара даҕаны сөбүгэр, «Scania» ыытааччыта 78 000 солкуобайы ылар. Онон үлэлииргэ баҕа эрэ наада.
Бэрдьигэстээххэ гаас киирдэ
Быйыл «Сахатранснефтегаз» хампаанньа Бэрдьигэстээххэ магистральнай гаас турбатын киллэрэн, ол үлэтин хааччыйарга оператордары олохтоох дьонтон сүүмэрдиэхтэрэ. Михаил Кириллин, «Сахатранснефтегаз» тутар-монтажтыыр управлениетын начаалынньыга: «110 тыһыынча куб кыамталаах гааһы түҥэтэр ыстаансыйа тутуллан бүтэн бу ыам ыйыгар үлэҕэ киирэн, улуус киинигэр гааһынан ититиини биэриэхпит. Горнай улууһугар Аһыма, Бэс Күөлэ, Күөрэлээх уонна Бэрдьигэстээх гааһынан хааччылыннылар. Кэлэр кэмҥэ бырайыак быһыытынан Дьиикимдэ киирбитэ, ол эрэн үбэ-харчыта биллэ илик. Гааһынан ититиигэ, холобур, 70 кв. миэтэрэлээх 8х8 иэннээх дьиэҕэ кыһыҥҥы тымныы муҥутаан турар кэмигэр 4 000 солкуобайы төлүүллэр. Халлаан сылыйдаҕына ити төлөбүрүҥ быдан кыччыыр, сайын олох да сотуллар», — диэн билиһиннэрдэ.
Горнайга – «Манчаары оонньуулара»
Алексей Стручков этэринэн, 2021 сылга Бэрдьигэстээххэ өрөспүүбүлүкэтээҕи «Манчаары оонньуулара» спортивнай күрэхтэһии ыытыллыахтаах. Онон улахан спортивнай, социальнай эбийиэктэр, 550 миэстэлээх саҥа оскуола тутуллуохтара.
Бу сырыыга сылдьан көрдөхпүнэ, улуус киинигэр иккилии этээстээх, балкуонугар араас оһуордаах-мандардаах, тупсаҕай тиэргэннээх саҥа дьиэлэр элбээбиттэр. Мантан сылыктаатахха, туораттан көрүүгэ дьон үлэлээх-хамнастаах курдук. Горнайдары атын улуустары кытта тэҥнээтэххэ, куораты кытта аспаал суоллаах дьон урбаан хайа баҕарар көрүҥүгэр ылсан, бородууксуйаларын куоракка киллэрэн атыылаан, харчы оҥостоллоругар табыгастаах усулуобуйа баар. Бу куоһуру таба тайанан, үлэлиэххэ эрэ наада.
Марианна Тыртыкова, «Саха сирэ», edersaas.ru