«Тыа дьахтара барытын сатыахтаах!»

Бөлөххө киир:
  • Күндээдэ күндү кийиитэ Венера Степанова олоҕун оһуора

Степановтар Ньурба Күндээдэтигэр олороллор. Үс уол оҕолоохтор, икки сиэннээхтэр. Тыа сирин сиэринэн, хаһаайыстыба тэринэн, оҕуруот олордон, дьиэ туттан, оҕо-уруу тэнитэн, быр-бааччы олорор ыал.

“Ыал – ийэтинэн” дииллэринии, Степановтар ийэлэрэ Венера Ивановна күннээҕи олохторун торумнуур, дьиэ иһин сылааһынан, тапталынан толорор, киэргэтэр күндү киһилэрэ, ону таһынан нэһилиэк олоҕор көхтөөхтүк кыттар уопсастыбанньык, олус көхтөөх, эрчимнээх киһи.
Кинилэр хойутуу ыал буолбуттара. Геннадий Прокопьевич Сунтаарга балтыгар дьиэ тута бара сылдьыбыт. Ол дьиэ малааһыныгар билсэн, сөбүлэһэн, салгыы суруйсан барбыттар. Онон ыал буолбуттара лоп курдук 20 сыл буолбут. Учуутал идэлээх Венера Ивановна кийиит буолан сүктэн тиийэн, билигин “Кэнчээри” уһуйаан сэбиэдиссэйинэн үлэлиир. Уһуйаан кэккэ ситиһиилэрдээх, билигин оҕолор Бүтүн Арассыыйатааҕы роботехника чөмпүйэнээтигэр “Лего-город” күрэскэ кытта сылдьаллар.

Кини ханна тиийбит сиригэр үлэ-хамнас күөстүү оргуйар, уопсастыбаннай олох биллэ сэргэхсийэр идэлээх. Ол курдук, эдэр эрдэҕиттэн, комсорг буоларын саҕаттан, ыытааччы, тэрийээччи, тамада быһыытынан үлэлээн кэллэ. Нэһилиэккэ дьокутаатынан, хаһыакка, араадьыйаҕа уопсастыбанай кэрэспэдьиэнинэн үлэлиир. 2010 сыллаахха өрөспүүбүлүкэтээҕи “Сыл бастыҥ учуутала” күрэскэ 5 бастыҥ иһигэр киирбитэ. Онтон биэс сыл буолан баран аны “ Далбар Хотун” куонкуруска Ньурба улууһуттан кыттан, “Сайдам Хотун” ааты уонна “Көрөөччү биһирэбилэ” бирииһи ылбыта.

— “Дьол хараҕа суох” дииллэринии, хаһан баҕарар, хас баҕарар сааскар ыал буолуохха сөп эбит”, — диэн кини күлэр. — Тыа сиригэр олорор буоллахха, ону толору туһаныахха, сүөһү иитиэххэ, оҕуруот аһын дэлэччи олордуохха наада диэн санаалаахпын. Ол сиэринэн бэйэбит айахпытын толору хааччынан, аймахтарбытыгар, ыалларбытыгар бэрсэн, ордубутун атыылаан, үүт туттаран, кэтэх хаһаайыстыба тэринэн олоробут. Тигинэччи үлэлиир-хамсыыр киһи хаһан да тутайбат.
Дьиктитэ диэн, оҕуруотунан аҕалара олус сөбүлээн дьарыктанар эбит. Саас ийэлэрэ арассаада олордон биэрдэҕинэ, окко киириэр диэри көрөр-истэр, бүөбэйдиир. Помидору 80 угу сиргэ олордон, моркуоптан, хаппыыстаттан өлгөм үүнүүнү ылаллар. Күһүн аайы “аһара элбэҕи үүннэрэн кэбиспиппит” диэн буолар. Ол эрээри кэнсиэрбэлээн хаһаанан, дьоҥҥо бэрсэн, син оннун буллараллар.

Уус аҕатын удьуордаан

Венера Ивановна сынньана сытарын, төлөпүөн тутан баран олорорун сөбүлээбэт. “Саамай үчүгэй сынньалаҥ – дьарыгы атын көрүҥҥэ көһөрүү” диэн учуутала эппитэ өйүгэр иҥэн хаалбыт. Ийэлээх аҕатын да, урукку дьон сиэринэн, биирдэ да таах сыталларын көрбөтөҕө. Онон сарсыардаттан олорон көрбөккө тилигирэйэн, үлэлээн-хамсаан, күнүн билбэккэ хаалар.

Ону тэҥэ, аҕатын Уус Уйбаанысканы удьуордаан, тарбаҕар талааннаах. Фанераттан, мастан, фетртан куруһуба курдук быһан, дьиэтин сиэдэрэйдик киэргэтэрин сөбүлүүр. Олбуорун, ааннарын, түннүгүн кытыытын, быыстары, оронун баһын ураннык быһан хараҕы сылаанньытар кэрэ көстүүлээх гына оҥорбут. Кэнники уруһуйдуурга, илиинэн араас оҥоһугу оҥорорго үөрэнэр. Кини эр киһи үлэтэ диэн толлон турбат идэлээх. Уолаттарын эмиэ оннук, “саха сатаабата суох” диэн санаанан салайтаран иитэр.

Улахан уоллара Дьокуускайга ООО “ Водоканал” тэрилтэҕэ үлэлиир, кэргэннээх, икки уол оҕолоох. Орто уол Мииринэйдээҕи тиэхиньиичэскэй колледжка киирэн, билигин тэйиччиттэн үөрэнэр. Кыра уол 11-с кылаас үөрэнээччитэ, уһанар дьоҕур киниэхэ эмиэ бэриллибит.
“Кыыс, уол үлэтэ” диэн араарбакка, иһит, таҥас, муоста сууйуута буоллун, уочаратынан дьуһуурунайдаан, ийэлээх аҕаларыгар көмөлөһөллөр. Кыра эрдэхтэриттэн аҕаларын батыһа сылдьан, оттуурга, тыраахтары оҥорорго, сыбааркалыырга, о.д.а. үөрэммиттэрэ, онон барытын сатыыллар. Степановтар оҕону иитиигэ бу курдук бэйэлэрин холобурдарынан, үлэнэн иитэллэр. Уолаттар бу сайын куукуналарын оҥорон, өрөмүөннээн кэбиспиттэр. «Куорат кыбартыыратыттан итэҕэһэ суох көстүүлээх буолла»- диэн ийэлэрэ үөрэр.

Сиэн минньигэс сыта

— Кыыс оҕото суох киһи, кийииппин хара маҥнайгыттан сөбүлээн, кыыһым курдук ылыммытым. Куоластыын, туттардыын-хаптардыын майгыннаһаҕыт дииллэр. Сайын уоппускаҕа кэллэхтэринэ, дьиэ үлэтиттэн сынньанаҕын, кыыс оҕолоох үчүгэйэ ити сыттаҕа.
Кийиитим, бэйэбит курдук, бүтэрэн-оһорон иһэрин, муударай толкуйун, истиҥ сыһыанын сөбүлүүбүн. Биллэн турар, атын ыал оҕото уратылардаах буоллаҕа, ол эрээри, биһиги олохпутугар сөп түбэһэн, уларыйара эмиэ ыллыктаах толкуйтан тахсарын өйдүүбүн.

Бэйэтэ оҥорбут камина

Сиэннэрбитин өр кэтэспиппит. Ыра санаабар “оҕом оҕото хайдах буолуоҕай, кимиэхэ майгынныаҕай” диэн оҥорон көрөрүм. Күүтүүлээх сиэннэрбит сүрэҕи уулларар, мип-минньигэс дьон. Чахчы, оҕоҕунааҕар күндү буолаллар дииллэрэ кырдьык быһыылаах. Дьонноро алҕаска куоластарын сонотуох, мөҕүөх курдук буоллахтарына уйадыйыах курдукпун.
Улахан сиэним биһиэхэ олоро сылдьыбыта. Ыал оҕотун көрөр эппиэтинэһэ бэрт буоллаҕа, онон соҕотохтуу хаалларбаккын, батыһыннаран илдьэ сылдьаҕын, дьарыктыыгын, сайыннараҕын. Кыра эрдэхтэринэ үөрэппиккин, саҥарбыккын барытын үүт-үкчү түһэрэн ылалларын сөҕөбүн. Саҥарбат эрдэҕинэ, оһуохайдаан, хомустаан аралдьытар этим. Билигин “эбээ, хомустаа, кэҕэтин тоҕо этиппэтиҥ, ат туйаҕын тыаһат” диэн соруйсар буолбут.

Уһуйааҥҥа оҕолорбут нууччалыы чубугураан бараллара сөхтөрөр. Биир да нуучча киһитэ суох бөһүөлэгэр “ютуб” тылынан саҥарар “тоҥ нуучча” буолан хаалаллар. Биир өттүнэн ыллахха, нууччалыы элбэх тылы билэр, санааларын сатаан этэр буолаллара үчүгэй. Мин санаабар, онуоха төрөппүттэр тыллара тосто сыһа-сыһа нууччалаабакка, бэринэн кэбиспэккэ, сахалыы эйгэлэриттэн тэйиппэккэ, икки тылынан сайыннарыахтарын сөп буоллаҕа. Эбээ, эһээ иитиитэ эмиэ баар буолуохтаах.

Түннүк ламбрекенын фетр матырыйаалтан ураннык кырыйан оҥорор

Арыллыы кэмэ

— Сааһырдахха, оттомурдахха, киһи ис кыаҕа арыллар кэмэ кэлэр эбит. Бу кэм сороххо эрдэ, сороххо хойут, син биир кэлэр. Урут үлэҕэ, дьиэ түбүгэр үтүрүйтэрэн, баҕар, онно болҕомтоҕун уурбатыҥ буолуо.
Билигин мин налыйан, сылаанньыйан, ис турукпун иһиллэнэбин, ырааҕы-киэҥи толкуйдуубун. Хоһоон суруйар, уруһуйдуур буоллум. Аныгы үйэҕэ киһи элбэххэ үөрэнэригэр кыах баар.

Орон баһын фанераттан быспыта кэрэтиэн!

Дьиҥэ, билиҥҥи олохпутугар долгутар элбэх буоллаҕа. Инники олохпут хайдах буолара, төһө өр дьиэҕэ хаайтаран олоруохпут… Ол эрээри, дьиэҕэ олоруу дьиэ кэргэни түмтэ, сомоҕолоото дии саныыбын. Бииргэ үлэлээн-хамсаан, биир дьарык булан, үгүс ыалга дьиэ иһинээҕи сыһыан бөҕөргөөтөҕө. Ол курдук куһаҕантан да үчүгэйи булан көрүөххэ сөп.

Ийэҕэ махтал

— Ийэбин санаатахпына, сарсыарда эрдии-эрдэ туран, аан быыһынан көрөрбүн саныыбын. Араадьыйаҕа “Пионерская зорька” чугдаарар, оһох умайан тыһыргыыр, мип-минньигэс сыт кэлэр. Ийэм оһоххо алаадьылыы туран, ис-иһиттэн манньыйан, мичээрдиирэ харахпар бу баар курдук. Ону көрөөрү, эрдэ турар этим. Аны түүннэри иистэнэр, сарсыарда уһуктарбытыгар бүтэрэн, ааҥҥа ыйаан кэбиспит буолар. Саҥа таҥаһы кэтэ охсоору, ойон турарбыт.
Ийэм Татьяна Ивановна 9 оҕону төрөтөн, тапталынан иитэн улаатыннарбыта. Дьиэбит иһэ ып-ыраас буолара, бырааһынньык аайы эдьиийдэрбин кытары дьиэ үрдүн, истиэнэтин кылбаччы сууйаллара, сабыылары уларыталлара. Кини ыал соҕотох оҕото, бу соҕотох дьахтартан сиэннэрэ, хос-хос сиэннэрэ тарҕанан, билигин сүүстэн тахса киһи буоллубут. Күн күбэй ийэбэр махталым, тапталым сылтан сыл күүһүрэн иһэргэ дылы.

Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Хаартыска: суруйуу дьоруойун тус архыыбыттан

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0