Дьокуускайтан Уус Алдан Кыыллаайытыгар диэри каартаҕа көрдөххө — баара-суоҕа 181 биэрэстэ. Интэриниэккэ массыынанан 254 биэрэстэни 4 чаас 17 мүнүүтэнэн айанныаххытын сөп диэн суоттаабыттар. Оттон сатыы киһи икки күнтэн ордук хааман тиийиэн сөп эбит. Чэ, ити хааллын.
edersaas.ru
Оттон биһиги Дьокуускай куораттан Ми-8 көтөр аал сылдьарын истэн, онно испииһэккэ суруттардыбыт. Атырдьах ыйан 15-гэр көтөр диэн баран, икки күн хойутатан, 17-с чыыһылаҕа көһөрдүлэр. Хата, үлэ үмүрүйэ илигинэ көһөрбүттэрэ, биһиэхэ ордук табыгастаах курдук буолла. Дьэ, уоскуйуох курдук буолан истэхпитинэ, арай «сарсын сарсыарда 9 чаас 30 мүнүүтэҕэ Маҕан аэропуордугар баар буолуҥ» диэтилэр. Биһиги умса-төннө түһэн, хомунан бардыбыт. Эбиитин, таһаҕаспыт да элбэх. Урут тыаттан үүт, эт соһор буоллахпытына, билигин куораттан таһаарабыт. Онон, ырыынакка нэһиилэ баттаһан, уолаттарбар кэһиибин кыл мүччү атыыластым. Ол курдук сарсын сарсыарда айаннаары кэтэһии-манаһыы буолбуппутугар, рейспитин эмиэ көһөрөллөр үһү диэн «Түүлээх батсааба» соһутта. Итэҕэйбэккэ, Маҕаҥҥа эрийбиппитигэр, нуучча дьахтара, хата, биһигини уоскутта, рейс көһөрүллүбэтэ диэн. Оччону истибит дьон чопчулаһа барбатыбыт. Сарсыарда тураат, сэрэххэ, эмиэ диспетчергэ эрийдибит. «Барыта кэминэн, былааҥҥа турар» диэн буолла. Таһаҕаспытын тиэнэн Маҕаннаатыбыт.
Маҕан пуордуттан бүтэһигин 1993 сыллаахха көппүттээҕим… Күһүн өрүс тура илигинэ, Майалаары. Тамма үрэххэ турар заказникка бүүчээн ахсаанын ааҕа бараары… Ырааппыт да эбит. Букатын даҕаны, сүүрбэттэн тахса сыл ааспыт. Чэ, атыҥҥа туораабакка, Түүлээххэ айаммытыгар төннүөххэ. Өр сылдьыбатах буолан, өтөхсүйбүт аэропуорка тиийэрдии бэлэмнэммитим. Онтум олох даҕаны атын хартыына — көтөр аал арааһа. Дьиэтин-уотун туруга да сирдэрбэт. Сирэ-уота ырааһа, саҥардыллыбыта сөхтөрдө. Ол эрээри иһирдьэ да, таһырдьа да биир да киһи көстүбэт. Арай пуорт иһигэр чуҥкуйа олорор нуучча дьахтара: «Рейс отменен. Завтра регистрация в 8 утра», – диэн соһутта.
Хайыахпытый, быһаарса, айдаарса барбакка, дьиэлээтибит. Оо, дьэ, дэриэбинэ батсаабыгар итэҕэйбиппит буоллар, сарсыарда кэлэн эрэйдэниэ суох эбиппит дии санаатыбыт.
…Түүлээххэ сылдьыбатаҕым олус ыраатан, араас санаалар киирэллэр: умнубутум да элбэҕэ, дьону-сэргэни билэрим дуу, суоҕа дуу уонна дойдум хайдах көрсүөҕэй диэн.
Сарсыҥҥытыгар эрдэ киирэн, үс чаас кэриҥэ кэтэһэн, билиэт атыылаһар буоллубут. Уон биирбит. Икки киһини көрөн биллим. Эдэрдэри таайа да барбатым. Биир эдэр киргиис уола икки туорт тутуурдаах оптуобуска киирдэ. Арааһа, күтүөт буоллаҕа. Сүрэхтиҥи быһыылаах хаалаах туордун сотору-сотору арыйан көрөр.
Барыта дьиҥнээх курдук — ыйааһын, бэрэбиэркэ бөҕөтө. Сыгынньахтаабатылар эрэ. Оптуобуһунан бөртөлүөккэ аҕалан сүөкээтилэр. Өтөр маннык аалга олорсубатах дьон миэстэлэрбитин булан олордубут. Уолум бастакы көтүүтэ. Сэрэхэдийбит көрүҥнээх.
Собуоттанан, чочумча олорбохтуу түһэн баран, оту-маһы ыһыахтанан, буору-сыыһы өрүкүтэн көтөр аалбыт салгыҥҥа уйдарда. Өрүс диэки тутта. Өр гыммата. Чаас аҥаара ордук көтөн, Бороҕоҥҥо түстүбүт. Үлүгэрдээх таһаҕастаах дьон бөҕө кэтэһэн тураллар эбит. Дьолго, үксэ атаарааччы буолла. Оҕолуун-уруулуун өссө уонтан тахса киһи олоруста.
Солуон ортото таһаҕаһынан туолла. Ми-8 обургу ыйааһынын билиммэккэ, үөһээ көтөн таҕыста. Сүүрбэччэ мүнүүтэнэн, көтөр аал Түүлээх үрдүнэн «көр бу баар» диэбиттии эргийэ көттө. Сүөдэкэ хонуутугар сахсас гынан олордо. Барааччы да, көрсөөччү да хара баһаам. Ол быыһыгар атаарааччылар, бирээмэ бөһүөлэк аҥаара мустубут быһыылаах. Тиэхиньикэ бөҕөтө. Бөртөлүөттэн тахсыбыппар дойдум мүөттээх ыраас салгына таныыбынан киирэн мэйиибэр саайда. Мэктиэтигэр төбөм эргийэн ылла…
Дьокуускайтан Чэйэ-Төрдүгэр диэри уунан айаннаатахха отут түөрт көстөн эрэ тахса. Өлүөнэ өрүстэн Алдан өрүскэ түһэҕин. Дыгдалга (Өспөх нэһилиэгэ) уонна Чэриктэйгэ тохтоон ааһар сирдэрдээх. Ааспыт үйэҕэ Дьокуускайтан Хаандыгаҕа уонна төттөрү, күн ахсын түргэн сырыылаах «Ракеталар» уонна «Метеордар» усталлара. Өссө Ан -2 көтөр аал эмиэ сылдьара. Ол да үрдүнэн хаайтарыы бөҕө буолара. Олохпут тупсан истэҕин аайы, тот сыллар ааһаннар, былыргылыы сатыылыыр да курдук бириэмэлэр кэлэ сыстылар. Билигин уунан сылдьарга үс араас көрүҥ баар. Сэрэхтээҕин таллаххына, мотуордаах оҥочонон Чэриктэйгэ диэри айаннаан баран, салгыы массыынаҕа олорсоҕун. Бу суолунан үксүгэр оройуон киинигэр киирэр дьон сылдьаллар быһыылаах. Иккис көрүҥ — олохтоох дьаһалта дьоҕус катера. Ол эрээри, биирдэ эмит сылдьар быһыылаах. Онтубут даҕаны Нам Маймаҕатыгар эрэ диэри. Ол кэнниттэн массыына булан куораты булуоххун наада. Үһүс көрүҥ – «Ракета» барахсан («Метеор» өссө ордук). Алта чаас устата айаннаан тиийэҕин. Ол быыһыгар урукку «Заря» диэн уу аалыгар майгыныыр «КС-162» диэн теплоход эмиэ сылдьар эбит.
Кэлэр күнэ, бириэмэтэ чопчу биллибэт, сыаната удамыр. Биир киһиттэн — 3100 солкуобай. Хата, батсаап баар буолан, туох барбыта-кэлбитэ барыта биллэр.
Ханнык баҕарар уу тэрилэ (оннооҕор эрэһиинэ тыы) ааттаах буолар. Бу «КС-162» аата да суох эбит. Икки водомет хамсатар, сүүрбэттэн тахса туонналаах, 44 киһини тиэйэр кыахтаах. Чэ, «уу оптуобуһа» диэххэ. Онтубут сарсыарда алта чаастан айаннаан, киэһээ алта чааска биһиги кытылбытын булар. Түүн хонон баран, сарсыарда алта чаастан тиэнэр. «Ракетаттан» уратыта диэн, таас биэрэккэ тиксиһэр кыахтаах. Айаҕын аттаҕына солуонун үргүлдьү ааһан, кэннинэн аһаҕас палубатыгар тахсыаххын сөп. Чаас курдук айаннаан баран, олус наадалаах кэннилээҕэ билиннэ. Буоларын курдук, биһиги дойдубутугар оҥоһуллар аан дойдуга ханна даҕаны суоҕунан биллэр. Сэрии сэбэ буоллун, туттар тэрил буоллун. Түннүк баҕас элбэх даҕаны арыллыбаттар эбит. Киһи тыынарыттан өстүөкүлэ сиигирэн туманнырар. Онон, дьон уочаратынан таһырдьа тахсан салгын сиэн киирэр. Саастаах дьон туруору тимир кирилиэһи нэһиилэ дабайан тахсар. Айанньыттар: «Баарыгар баһыыба», «Аҥаар да атахпар туран айанныам», «Абырыыр ээ, душегубка», «Тыыммыт хаайтарарын тухары», «Ракета» эбитэ буоллар», «Үөлэстээҕэ буоллар», – диэн кэпсэтэллэрин үгүстүк иһиттим.
Яков Алексеев,
Дьокуускай – Түүлээх – Дьокуускай.
edersaas.ru