Саха сирин тустууга чөмпүйэнээтигэр бу кэмҥэ диэри ким элбэхтэ бастаабытын өйдөөн-санаан ааһаары, тустуу историятын өҥөйөн көрүөххэ. Өрөспүүбүлүкэ көҥүл тустууга чөмпүйэнээтэ 1956 сылтан ыытыллар. Бу кэм устата элбэх бөҕөс чөмпүйүөн үрдүк аатын ылбыта. Кинилэр ортолоругар хастыыта эмэ бастаан, албан аатырбыттар аҕыйаҕа суохтар.
Петр ПАВЛОВ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Төрөөбүт оройуонугар Уус Алдаҥҥа “Чөмпүйүөн Баһылай” диэн аатынан биллэр Василий Румянцев Саха сиригэр 8 төгүл бастаан, хаһан да куоһарыллыа суох көрдөрүүлэммитэ. Сахалартан РСФСР бастакы чөмпүйүөнэ Николай Гоголев уонна биллиилээх сэбиэскэй-хаһаайыстыбаннай үлэһит Максим Сибиряков 7-лии төгүл тэҥнээхтэрин булбакка, тустууну сэҥээрээччилэр уостарын номоҕор киирбиттэрэ.
Маннык үрдүк көрдөрүүнү ким эмэ өссө ситиһиэ дуо диэн сөҕөн-махтайан, бу чөмпүйүөннэргэ ытыктабыл дириҥ бэлиэтин анаабыттара. Сотору буолаат, тустуу көбүөрүгэр Игорь Кудрявцев диэн нуучча бухатыыра күөрэйэн тахсыбыта. Улуу тренер Дмитрий Петрович Коркин оскуолатын ааспыт, ыарахан ыйааһыннаах бөҕөс диэтэххэ, түргэн хамсаныылаах, үөһэттэн быраҕан түһэрэр сөбүлээн туттар албастаах бөҕөс өрөспүүбүлүкэҕэ 15 (!) төгүл бастаабыта. Кини маҥнай 1969 сыллаахха чөмпүйүөн аатын ылан баран, 70-с сылларга 6-та, 80-с сылларга 5-тэ, 90-с сылларга 3-тэ кыһыл көмүс мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Бу көрдөрүү өтөрүнэн куоһарылларын өйүм хоппот. Онон Игорь Кудрявцев аата үйэлэр тухары Саха сирин тустуутугар саамай элбэхтэ бастаабыт бөҕөс быһыытынан өрүү ааттана туруоҕа.
Эмиэ бу кэмҥэ күннээн-күөнэхтээн тустубут Ньурба ньургуна Юрий Андреев – Кудрявцев көрдөрүүтүгэр лаппа чугаһыы сылдьыбыта. Кини Сахатын сирин 13 төгүллээх чөмпүйүөнүнэн буолбута. Манна даҕатан эттэххэ, Юрий Андреев уонна Игорь Кудрявцев сирэй көрсүүлэрин ахсааныгар, мин билэрбинэн, Андреев чорбойор буолуохтаах. Саха биир талааннаах тустууга Захар Чукров өрөспүүбүлүкэҕэ 8 төгүл чөмпүйүөннээн, Василий Румянцев көрдөрүүтүн бастакынан хатылаабыта. Оттон биир дойдулаахтара “Бырахсан баран кэлээр” диэбит бөҕөстөрө, кылбар тустуулаах Анатолий Константинов – Николай Гоголев уонна Максим Сибиряков курдук, Саха сиригэр 7 төгүл чөмпүйүөннээбит үһүс киһинэн буолар. Эрдэлээн эттэххэ, өрөспүүбүлүкэҕэ сэттэтэ бастаабыттар кэккэлэрин – Герман Контоев, Анатолий Андреев уонна Дмитрий Шадрин хаҥаппыттара.
Интэриэһинэйэ баар, үөһэ ахтыллыбыт Юрий Андреевы, Захар Чукрову кытта биир кэмҥэ күрэс былдьаспыт, күөн көрсүбүт Максим Васильев төрөөбүт өрөспүүбүлүкэтигэр 10 төгүл чөмпүйүөннээбитэ сэҥээриини ылбат буолуон табыллыбат. Ааспыт үйэ 80-с сылларыгар «сып» курдук атахха киирэн, утарсааччыларын тиргэҕэ иҥнибит кустуу өрө баһан таһааран тас уорҕаларынан түһэрэр Арамаан Цыпандин аата дорҕоонноохтук ааттаммыта. Ытык сир Төҥүлү ыччата Сахатын сиригэр 8 төгүл кыайыы көтөллөнөн, норуот тапталын ылыан ылбыта. Итинэн Роман Цыпандин – Румянцевтаах Чукров көрдөрүүлэрин хатылаабыта. Биһиги өрөспүүбүлүкэбит тустууга чөмпүйэнээтигэр бу күҥҥэ 8 төгүл бастаабыт бөҕөстөр билиҥҥитэ төрдүөлэр. Төрдүс киһинэн сахаҕа туспа буочардаах: куоска курдук сымса, баабыр курдук сытыы хамсаныылаах Семен Семенов буолар.
Захар Чукров төрөппүт уолаттара аҕаларын туйаҕын хатаран, тустуунан утумнаахтык дьарыктаммыттара. Кинилэр көбүөргэ тохпут көмүс көлөһүннэрэ сиик буолан симэлийэн хаалбатаҕа. Иккис уол Ньургун Саха сирин чөмпүйэнээтигэр 9-та бастаан, аҕатын көрдөрүүтүн аһара түспүтэ. Оттон улахан уол Николай өрөспүүбүлүкэ көбүөрүгэр 6-та кыайбыта. Онон түмүктээн эттэххэ, Саха сиригэр көҥүл тустууга билиҥҥи туругунан саамай элбэхтэ бастаабыт бөҕөстөрүнэн буолаллар: Игорь Кудрявцев (15), Юрий Андреев (13), Максим Васильев (10), Ньургун Чукров (9), Василий Румянцев, Захар Чукров, Роман Цыпандин, Семен Семенов (8-тыы)… Билигин күннээн туста сылдьар уолаттар аҕа көлүөнэ тустууктар көрдөрүүлэрин хатылыахтара, ону ааһан, аһара түһүөхтэрэ дуо?
Сунтаарга ыытыллаары турар чөмпүйэнээккэ кыттааччылартан Евгений Коломиец 4-тэ, Кузьма Сивцев 3-тэ, Степан Соркомов, Николай Аянитов, Ньургун Скрябин 2-лиитэ бастаабыттара.
Петр ПАВЛОВ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru