Куйаас кураан сайын сатыылаан турар кэмэ. От ыйа — Аан Алахчын хотун Ийэбит ыйа хайдах буолуой? Бу туһунан норуот синоптига Тускул анаарыытын бэйэтин аатыттан тиэрдэбит.
2021 СЫЛ – ТАҤХА-ХААН СЫЛА
Быйылгы бэс ыйа, дьэ, үчүгэй ый кэлэн ааста. Ый саҥатыгар Саар Көстөкүүн таҥаратыгар киин улуустарынан, Бүлүү эргин сахалар биир маанылаах көтөрбүт — анды баара билиннэ, булчуттары күндүлээтэ. Ый саҕаланыытыгар, ортотугар балайда ардаан, от-мас үүнэ сатаата.
Саҕаланна от ыйа — сайын үгэнэ, оройо. От-мас сибэккитэ, туораҕа ситэр. Үрэх кытылыгар сардаана сибэкки тэтэрэ кыыһар. Чараҥнарга дьэдьэн буһар, сыһыы, үрэх саҕатыгар хаптаҕас, моонньоҕон ситэр. Күн ортотугар түһэр сиккирэс тыал от-мас сиэмэтин ыһар. Сир аайы — сибэкки ыһыаҕа. Көтөрдөр оҕолорун көтүтэллэр. Кинилэри батыһыннара сылдьан, түргэнник көтөргө, аһылыктарын булунарга үөрэтэллэр. Саха сиригэр от хомуура саҕаланар. Отчуттар аҕыс ыйдаах ыарахан кыстыгы эрэйэ суох туоруур туһугар элбэх оту оттуурга дьулуһаллар. Оҕолуун-уруулуун бука бары ходуһаҕа тахсаллар.
Саха оттуур кэмин үс Таҥаранан бэлиэтиир: от ыйын 12 күнэ — Бөтүрүөп, окко киирэр кэм. Эбэтэр хойутаабыт дьон «Абааһылар мунньахтарын» кэнниттэн от ыйын 15 күнүттэн киирэллэр. Атырдьах ыйын 2 күнэ — Ылдьыын, хотуур ортото. Балаҕан ыйын 14 күнэ — Сэмэнэп, от үлэтин бүтүүтэ.
Онтон үгүс киһи от ыйын 13 күнүгэр Кунай Хотуурдаахтан куттанар. Ол аата “Абааһылар мунньахтара» — от ыйын 12 күнүгэр түүн 12 чаастан, от ыйын 13 күнүн түүн 12 чааһа туолуор диэри. Бу кэмҥэ айдаарар, тыаһы таһаараар аньыы: тыаһаамаҥ-ууһаамаҥ, мээнэ күлүмэҥ-салымаҥ, улахан үлэни үлэлээмэҥ. Сии-дьүкээр сылдьыллыахтаах.
От ыйын 17 күнүттэн 27 күнүгэр диэри кураан күннэр тураллар, онно үлүмнэһэн оттуурга саамай табыгастаах кэмнэр буолуохтара. Онтон от ыйын 28, 29, 30 күннэригэр ардахтаах күннэр туруохтара.
2020, 2021, 2022 сылларга — Күн актыыбынаһын саамай үрдээбит сыллара. Онон бу сыллары аһарарбыт буоллар, кураан арыый да мөлтөөн, өҥ дьыллар сыыйа кэлэн барыахтара. Бу кирбии куһаҕан кураан сыллары хайдах эмэ бэйэ-бэйэҕэ көмөлөсүһэн этэҥҥэ туоруохха.
… Ити курдук, норуот синоптига Тускул от ыйын билгэтигэр үгүспүт «ардах» диэн тылы көрдүүрэ чахчы. Онон от ыйын ортотун кэтэһэргэ эрэ тиийэбит…
ОТ ЫЙЫН БЭЛИЭ КҮННЭРЭ
От ыйын 3 күнэ — Бу күн ардаатаҕына, ый былаһын тухары ардыа.
От ыйын 7 күнэ — Сир симэхтэрэ сибэккилэр ситэр кэмнэрэ, эмтээх оту хомуйар кэм.
От ыйын 12 күнэ — Бөтүрүөп күнэ. От сиэмэтэ ситэр, окко киирии, өҥүрүк куйаас, Бөтүрүөп ардаҕа түстэҕинэ, бурдук, отон, тэллэй дэлэй күһүнэ буолар.
От ыйын 13 күнэ — Кунай хотуурдаах күнэ, бу күн от охсуллубат – «Абааһы мунньахтыыр күнэ».
От ыйын 14 күнэ — Оҕуруот сыыс отун ыраастааһын кэмэ, бу күн ыраастаатаххына, өлгөм үүнүүнү ылыахха сөп.
От ыйын 21 күнэ — Кус оҕото ситэр, дьэдьэн буһар.
От ыйын 21 күнэ — Борокуоппайап күнэ. Кус оҕото ситэр, кэҕэ үчүгэй дьылга Борокуоппайапка диэри этэр.
Самаан сайын — Ыам ыйын 22 күнүттэн от ыйын 21 күнүгэр диэри.
Илгэ сайын — Бэс ыйын 21 күнүттэн от ыйын 20 күнүгэр диэри саары куйааһа.
Ийэ сайын — От ыйын 22 күнүттэн атырдьах ыйын 17 күнүгэр диэри.
Тохсунньу ыйы от ыйа батыһар.
От ыйа киин улуустарга
Ый бастакы уон хонугар үгүс киин улуустарга соччо бэрдэ суох күн-дьыл: уот кураан куйааһынан батарбат, ардах кэмчи.
Бу ый уон хонуга – куйаас саамай оройо. Күнүс +36С, +29С кыраадыс куйаарар. Түүнүн да сылаас буолсу +21С, +17С . Иккис уон хонук — биллэрдик сылыйыаҕа, көтө сылдьан кыра ардахтаах буолсу, күнүс +29, +25 кыраадыс сылаас, түүнүн +20С, +15С кыраадыс сылыйыыһы.
Үһүс уон хонукка биллэрдик сөрүүкүөҕэ. Күнүс Борокуоппайап ардаҕа биллиэҕэ, көтө сылдьан ардахтаах буолуо, күнүс+26, +23 кыраадыс сылаас, түүн +20С, +16С кыраадыс сылаас.
Бүлүү бөлөх улуустар
Бүлүү эҥээр бастакы уон күн быстах этиҥнээх ардаҕа үгүс буолсу. Урукку сыллардааҕар балай да куйаас буолуо.
Бу ый бастакы уон хонугар күнүс +34С, +25С кыраадыс сылаас, түүн +20С, +17С сылаас. Иккис уон күҥҥэ ардаҕа кэмчи. Сылаас соҕус буолсу. Күнүһүн +28С, +23С кыраадыс сылаас, түүн +20С,+17С кыраадыс сылыйар. Үһүс уон хонукка быстах ардах үгүс. Арыый сөрүүкүөҕэ, күнүс +26С, +23С кыраадыс сылаас, түүн +18С, +15С кыраадыс сылыйар.
Өлүөхүмэ, Алдан, Нерюнгри
Бу эҥэр ый бастакы уон күнэ куйаас буолсу уонна быстах күүстээх этиҥнээх ардах баар. Күнүс +32С, +27С кыраадыс сылаас, түүн +19С, +15С кыраадыс сылаас. Иккис уон хонукка уруккутун курдук сайыҥҥылыы сылаас буолуо: +28С, +25С кыраадыс сылаас, түүн +18С, +15С кыраадыс сылыйар. Үһүс уон хонукка күнүс +26С, +24С кыраадыс сылаас, түүн +18С, +15С кыраадыс сылыйар. Быйыл сайын этиҥнээх ардаҕа үгүс буолуо, ол быыһыгар кураанах этиҥнээх буолан, баһаар туруута элбиэҕэ.
Өймөкөөн улууһа
От ыйа сылаас уонна бастакы уон күҥҥэ ардаҕа суох. Иккис уон хонукка уонна ый бүтүүтүгэр ардахтаах буолсу.
Бу ый бастакы уон күнэ сылаас буолар: күнүс +31С, +25С кыраадыс сылаас, түүн +18С, +15С сылаас. Иккис уон күн — сылаас күннэр: күнүс +25С,+20С кыраадыс сылаас, түүн +17С, +10С кыраадыс сылыйар. Үһүс дэкээдэҕэ күнүс +24С, +20С кыраадыс итии, түүн +18С, +14С кыраадыс сылаас.
Дьааҥы улууһа
От ыйа сылаас уонна бастакы уон күҥҥэ быстах этиҥнээх ардах баар. Иккис уон күҥҥэ ардаҕа кэмчи, ый бүтүүтүн саҕана ардахтаах буолсу.
От ыйын бастакы уон күнэ — балай да сылаас. Күнүс +31С, +26С кыраадыс сылаас, түүн +16С, +13С сылаас буолуо. Икки уон күҥҥэ сылаас, күнүс +29С, +23С кыраадыс сылаас, түүн +18С, +12С кыраадыс сылыйар. Үһүс дэкээдэҕэ сөрүүн соҕус буолсу, күнүс+24С, +20С кыраадыс сылаас, түүн +16С, +13С кыраадыс сылыйар.
Абый, Муома, Халыма, Үөһээ Халыма, Аллараа Халыма улуустара
От ыйын бастакы оройо бу эҥэр улуустарга сылаас уонна сөбүгэр ардахтаах буолсу. Бастакы уон күҥҥэ ардаҕа кэмчи соҕус, ол оннугар иккис уон күҥҥэ балай да ардахтаах уонна ый бүтүүтүн саҕана күүскэ ардыыһы.
Бастакы уон хонукка куйаас буолар: күнүс +32С, +25С кыраадыс сылаас, түүн +18С,+14С сылаас. Иккис уон хонукка — сайыҥҥылыы сылаас: күнүс +30С, +25С кыраадыс сылаас, түүн +15С, +10С кыраадыс сылыйар. Үһүс уон хонукка күнүс +25С, +20С кыраадыс сылаас, түүн +15С, +10С кыраадыс сылыйар.
Анаабыр, Өлөөн, Тиксии
Арҕаа Арктика улуустарыгар от ыйа бастакы сайыҥҥы ыйа сылааһынан сыдьаайыаҕа. Бастакы уон күҥҥэ син ардахтаах буолсу. Иккис уон күҥҥэ — от ыйын 15-19 күннэригэр ардахтаах. Үһүс дэкээдэҕэ — от ыйын 21-25 күннэригэр балай да кэлимсэ ардахтаах буолсу.
Бастакы уон күн сылаас буолар: күнүс +16С, +10С кыраадыс сылаас, түүн +10С, +4С сылаас. Иккис уон күҥҥэ — +14С, +11С кыраадыс сылаас, түүн +8С, +4С кыраадыс сылыйар. Үһүс дэкээдэҕэ күнүс +15С, +10С кыраадыс сылаас, түүн +9С, +7С кыраадыс сылыйар.
Елена Потоцкая, edersaas.ru