Бүгүн, атырдьах ыйын 1 күнүгэр, сайыммыт бүтэһик ыйа хайдах буоларын, үгэс курдук, Тускул билгэлиир.
edersaas.ru
Атырдьах ыйын бастакы аҥаарыгар сайыҥҥылыы куйаас күннэр туруохтара. Сөбүгэр соҕус ардахтаах буолуоҕа. Аан Дьааһын ыйа сири-дойдуну угуттаан, бэйэтин сылааһынан сыдьаайар. Онон оҕуруот аһа барыта ситэр, сир аһа — отон, моонньоҕон, отон, тэллэй өлгөм буолуоҕа. Бу ыйга урукку курдук улахан хаһыҥ суох. Атырдьах ыйа быйаҥнаах буолуоҕа. Ойуурга уулаах отон, бааһынаҕа бурдук буһар. Бурдук хомуурун былдьаһыктаах үлэтэ саҕаланар. Норуокка «бааһынаҕа куолас баарын тухары сыралаһан үлэлээ, төһөнөн эрдэлиигин да соччонон үчүгэй, хойутаатаххына кураанах куолаһы хомуйуоҥ» дииллэрэ.
Атырдьах ыйын 2 күнэ — Ылдьыын Таҥара күнэ. Бу күн аҥаара — сайын, аҥара күһүн бэлиэтэ — сиик, туман. Бу күн ардаҕа суох буоллаҕына, нэдиэлэ устата кураан буолуоҕа. Хайдах күн буолар да, күһүнэ оннук.
Ийэ сайын – от ыйын 22 күнүттэн атырдьах ыйын 17 күнүгэр диэри. Ол аата, 17 чыыһылаҕа диэри өссө да сайыҥҥылыы күннэр туруохтара.
Киин улуустарга
Атырдьах ыйа аҥаара кураан, аҥаара ардахтаах соҕус буолуоҕа. Ол курдук, киин улуустарга бастакы дэкээдэҕэ кураан, куйаас күннэр туруохтара. Онтон иккис дэкээдэ быстах ардахтаах буолуо. Үһүс дэкээдэҕэ улахан ардах кэлиэн сөп. Онон үлэни-хамнаһы үмүрүтэр ордук.
Бүлүү бөлөх улуустарга
Бастакы дэкээдэҕэ кураан куйаас күннэр туруохтара. Онтон Ыспааһап Таҥараны батыһан, атырдьах ыйын 14-15 күннэригэр (1-кы Ыспааһап), онтон атырдьах ыйын 19-20 күннэригэр (2-с Ыспааһап) — күүстээх ардах. Ый бүтүүтэ, атырдьах ыйын 27-28 күннэригэр (3-с Ыспааһап) эмиэ ардыаҕа. Бу таҥаралар икки ардыларыгар үчүгэй күннэр туруохтара, бүтүүтэ биллэ сөрүүкүөҕэ.
Соҕуруулуу-арҕаа улуустарга
Бу эҥэр улуустарга ый бастакы дэкээдэтигэр кураан куйаас күннэр туруохтара. Быстах этиҥнээх ардах элбэх. Ол да буоллар, куйаас күннэр баар буолуохтара. Оҕуруот аһа өлгөм, бурдук да ситиэҕэ. Онтон атырдьах ыйын 19-20 күннэригэр (2-с Ыспааһап) — күүстээх ардах. Ый бүтүүтэ биллэ сөрүүкүөҕэ. Быстах ардахтаах буолуо.
Халыма-Индигиир улуустарыгар
Бу эҥээр улуустарга ый бастакы дэкээдэтигэр кураан, куйаас күннэр туруохтара. Урукку сылларга тэҥнээтэххэ, күн-дьыл уларыйан, билигин хоту улуустар киин улуустары сабырыйар гына сылыйыахтара. Ол курдук, хойукка диэри сылаас күннэр туруохтара. Күһүнэ кураан буолуоҕа. Сылаас күннэр хаар түһүөр диэри туруохтара. 2020 сылтан саҕалаан, хоту улуустарга айылҕа уларыйыыта улахан буолуоҕа. Онно эрдэттэн бэлэмнээх буолуохха наада.
Хамсыыр харамай олоҕор
Атырдьах ыйа хамсыыр харамай олоҕор эмиэ эгэлгэ кэм. Соҕуруу дойдуга кыстыыр көтөрдөр үөрдэһэллэр, ыраах суолга бэлэмнэнэллэр, оҕолорун хайдах көтөргө, аһылыктарын булунарга үөрэтэллэр. Кыстааччылар даҕаны түбүктэрэ үгүс. Күн сырдыгын тухары кыһыҥҥы олохторун хааччынан, ас хаһаанан сыбыытаһаллар.
… Тускул бэйэтин алгыһын маннык тиэртэ:
Алгыстаах санаалаах Айыым дьоно,
Сайдам санаалаах Сахам дьоно
Айылҕа эргиирэ сиргэ Аан Дьааһыны аҕалар кэмэ
Атырдьах ыйа диэн сир ийэ отчут-масчыт,
Үлэһит сахаҕа анаабыт кэмэ.
Тускуо!
Елена ПОТОЦКАЯ, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru