Мин аан бастаан Турцияҕа уонча сыл анараа өттүгэр сылдьыбытым уонна түөрт араас муоранан хаймыыланар хайалаах дойду айылҕата кэрэтин, сылааһын, түҥ былыргыттан түүр тыллаах аймахтарбытын кытта тылбыт-өспүт ханыылаһарын тута сөбүлээбитим. Манна сылга 365 күн баарыттан, Анталья кытылыгар 300-һэ биир да былыта суох чаҕылхай күннээх. Олохтоохтор оҕуруот аһын уонна фруктаны сылга түөртэ хомуйаллар. Оливка, финик, мандарин, гранат, банаан плантациялара ыраахха диэри кэчигирэһэн тураллар.
edersaas.ru
Средиземнэй муора сылаас уутугар алтынньы бүтүөр диэри сөтүөлүүллэр, күөх тумарык быыһынан наҕыллык устан ааһар баараҕай яхталар күнүстэри-түүннэри дьону таһаллар, палубаҕа «пеннай дискотека» ыраахтан ньиргийэр. Үлэни-үөрэҕи, күннээҕи түбүгү барытын умнан, ырай олоҕор аҕыйах хонукка манна умсаҕын.
Күнүскү күн күлүмүгэр муора уу-чуумпу, уута ып-ыраас, балык оонньуура курдары көстөр. Киэһэ күн киириитэ үрүҥ күүгэнинэн өрө үллэн, дохсун долгуннар кытылга кэлэн тыастаахтык охсуллан ааһаллар. Ыкса хараҥарыыта ый толбоннурар суһума муора уутугар күлүмүрдүү тохтон, сырдык суолу түһэрэр.
Тула өттүгүттэн сылаас салгын кууһар, үөһэттэн сүүһүнэн сулустар бычыгыраһан, туох да кыһалҕата суох нуурал холку турукка сиэтэн киллэрэллэр. Күн сыралҕана муораҕа иҥмитэ киэһэ төттөрү тахсан, хараҥа түүннэри сылааһынан угуттуур. Ама маннык кэрэ дойдуга ким ылларбат буолуоҕай?
Ол кэмтэн ыла Турцияны төрөөбүт дойдум курдук ахтабын, быыс-арыт буллум эрэ, өйүм-санаам онно талаһар. Биир кэмҥэ онно көһөн барар, муора кытылыгар олохсуйар мэник санаа киирбитэ эрээри, бу омук тылын билбэт, аан дойду таһымнаах үөрэҕэ суох эрээри хайдах үлэ булаары, хантан харчыланан олороору диэн баҕа санаабын кыйдаан кэбиспитим.
Кыһыны – сайыҥҥы таҥаһынан туоруубут
Оттон бүгүҥҥү сэһэргэһээччим Надежда Павлова ыра санаатын олоҕун сүрүн сыала-соруга оҥостон, ону ситиһэн, Анталья куоракка үһүс кыһынын чараас сайыҥҥы таҥаһынан көрсөр. Кини оскуолаҕа үөрэнэр кыыһын, аҕам саастаах ийэтин уонна бииргэ төрөөбүт балтын, икки оҕолоох дьүөгэтин кытта билбэт дойдутугар көһөн барбыта ылбычча буолбатаҕа. Хас биирдии хардыытын толкуйдаан, уонча сыл тухары ыра санаатыгар кыра-кыралаан чугаһаан испитэ.
Надя Дьокуускай куоракка күн сирин көрбүтэ, аҕата Михаил Сергучев Мэҥэ Хаҥаластан, ийэтэ Мария Афанасьева Ньурба Маалыкайыттан төрүттээхтэр.
Кыыс ХИФУ Үп-экэниэмикэ институтун бүтэрэн баран, «Туймаада Даймоҥҥа» маркетологынан үлэлээбитэ, онтон урбааҥҥа көспүтэ. Бастаан рекламнай ааҕыныстыба тэрийэн үлэлэппитэ, франшиза быһыытынан, Дьокуускайга «Пегас туристик» офиһын арыйбыта, атыыга-эргиэҥҥэ эмиэ холонон көрбүтэ. Урбаан эйгэтэ улахан ороскуоттааҕын, хаһан баҕарар ночоокко тэбиллэр кутталлааҕын этинэн-хаанынан билэн, эбии харчы киллэрэр сетевой хампаанньаҕа көспүтэ.
Ыра санааҕытын инникигэ хаһаанымаҥ
Надежда ыра санаатын, биэнсийэҕэ таҕыстаҕына, сөптөөх харчы мунньуннаҕына, кыыһа улааттаҕына хаһан эрэ кэлин, хойуккуга хаһааммакка, билигин ситиһэргэ санаммыта. Ол туһунан кини маннык кэпсиир:
—Надя, саха киһитэ Турция курдук ыраах дойдуга тиийэн, тылларын да ситэ өйдөөбөккө сылдьан, ылбычча үлэ булан үлэлээбэт. Эн хантан, хайдах хамнастанан, дьиэ кэргэҥҥин иитэн олороҕун?
— Мин өссө 2008 сылтан омук сиригэр, Грузия, Черногория, Греция, Таиланд, Болгария диэки көһүөхпүн баҕарар этим, онтон тылбыт-өспүт атылыы диэн, Турцияны талбыппын олох кэмсиммэппин. Манна бэйэм дойдубар сылдьар курдук сананабын. «City Life» диэн аан дойду сервиһын франшиза быһыытынан, тэрилтэлэргэ холбуубун, оччотугар кинилэр ити ситими туһанар килийиэннэргэ араас чэпчэтии уонна кэшбэк оҥорор кыахтаналлар. Хампаанньа баар сиригэр мин ханна баҕарар үлэлиэхпин сөп. Көмпүүтэр уонна смартфон эрэ наада. «City Life» офиһа былырыын Стамбулга аһыллыбыта, билигин өссө 8 дойду эбилиннэ.
Ону таһынан, пассивнай дохуот киллэрэн, ону улаатыннарарга үлэлэһэбин. Аан бастаан киһи олоххо көрүүтүн, харчыга сыһыанын уларытыан наада. Миэхэ Роберт Кийосаки «Харчы сүүрээнэ» диэн оонньуута көмөлөспүтэ. Төһө баҕарар хамнастаах киһи хаһан баҕарар эбии дохуот оҥостон, ону үлүннэриэн сөп.
Анталья туристическай эрэгийиэн буолан, бу эйгэҕэ үлэ элбэх эрээри, быстах эрэ кэмҥэ баар, кыһын суох. Легальнай үлэ булар уустук.
Стамбулга – сахалар түмсүүлээхпит
—Турцияҕа олорор саха төһө элбэҕий, кинилэр тугунан дьарыктаналлар?
—Стамбулга 20 сыл олорбут Матрена Егорова сүүрбэччэ киһилээх сахалар түмсүүлэрин салайан үлэлэтэр. Антальяҕа алта саха ыала олорор, кэлин өссө үс дьиэ кэргэн көһөн кэллэ. Кинилэр Арассыыйаттан дохуоттанан олороллор, ыраах олорон аан дойду ситимин нөҥүө үлэлииллэр. «Турцияҕа кыстыыбыт» диэн мин саҥа бырайыактаахпын. Манна букатын көһөн кэлбэккэ, саамай тымныы тыйыс ыйдары сылаас дойдуга атаарыахха сөп.
Дойдуга визата суох икки ый сылдьарыҥ көҥүллэнэр, онтон салгыы биир сыллаах виза оҥортороҕун. Ону толорторорго дьиэ куортамныаххын уонна мэдиссиинискэй страховка атыылаһыаххын, эбэтэр бас билэр дьиэлээх, медстраховкалаах буолуоххун наада.
—Анталья куоракка төһө харчыга дьиэ куортамнаан олороҕут?
— Куорат кытыы өттүгэр солуоннаах уонна 3 хостоох кыбартыыраны 1700 лирга (21 000 солкуобайга) куортамныыбыт. Хомунаалынай төлөбүрүн кытта холбоон, ыйга 30 000 солкуобай тахсар.
3 хостоох кыбартыыра – 4 мөлүйүөн солкуобай
—Оттон дьиэ-уот сыаната төһөнүй? Муора кытылыгар баар вилланы олох чэпчэки сыанаҕа ылыахха сөп диэччилэр.
— Дуоллар куурса үрдүөн иннинэ дьиэ сыаната, кырдьык, олус чэпчэки этэ. Икки мөлүйүөҥҥэ киэҥ-куоҥ, тупсарыллыбыт оҥоһуулаах, тиэргэнигэр бассейннаах кыбартыыра атыылаһыахха сөбө. Оттон билигин сыана ыараан, куорат киинигэр 1 хостооҕу 3,5 мөлүйүөн солкуобайга, кытыы оройуоннарга 2 мөлүйүөҥҥэ атыылыыллар. 3 хостоох кыбартыыраны мин куортамнаан олорор сирбэр 4 мөлүйүөҥҥэ булуохха сөп. ОДьКХ, уот төлөбүрэ сыаналаах буолан, үгүс ыаллар күн сылааһынан ититиллэр батарыайаны тутталлар, ууларын сылыталлар.
—Турцияҕа мэдиссиинэ өҥөтө барыта харчылаах, итиниэхэ киһи төһө ороскуотурарый?
— Бырааска көрдөрөрүҥ 100 лираттан саҕаланар (1200 солкуобай), страховкалыыр хампаанньа ороскуоккун барытын сатаан толуйбат, ол иһин ыалдьыбакка, этэҥҥэ сылдьыаххын наада. Медиссиинэ өҥөтүнэн толору туһанарга ботуччу соҕус сыаналаах страховка эрэ сөп түбэһэр. Турцияҕа саамай үрдүк хамнастаах дьон быраастар уонна юристар.
Оскуолаҕа 12 сыл үөрэнэллэр
—Сайын +45С тиийэр итии дойдуга кэлээт, төһө түргэнник үөрэннигит, туох ыарахаттары көрүстүгүт?
— Манна кэлээт даҕаны, олохтоох эйгэҕэ түргэнник үөрэннин диэн, кыыспын тута чааһынай турецкай колледжка 2-ис кылааска биэрбитим, бастакы сылбытыгар адаптацияны ааһар, биллэн турар, ыарахан этэ. Онтон сыыйа-баайа үөрэнэн, үһүс сылбытыгар турок тылынан холкутук кэпсэтэр буолла.
Колледжка барарга оптуобус сарсыарда оҕолору хомуйар уонна киэһэ 17 чааска аҕалар. Трансфер төлөбүрэ сылга 2400 лира (26 000 солкуобай). Урукку ССРС, араб дойдуларыттан, Сирияттан көһөн кэлэн Антальяҕа олохсуйбут ыаллар олус элбэхтэр, онон оскуолаҕа араас омук оҕото турок тылынан үөрэнэр.
Турцияҕа оҕо 6 сааһыгар оскуолаҕа киирэр уонна 12 сыл үөрэнэр. 4 сыл алын сүһүөх, 4 сыл орто сүһүөх уонна идэҕэ бэлэмниир 4 сыллаах лицей. Оҕону судаарыстыбаннай оскуолаҕа босхо үөрэттэриэххэ сөп эрээри, кылааска наһаа элбэх оҕо баар буолан, үөрэх хаачыстыбатыгар охсор.
Мин бастакы эрэ сылбар турок тылын ыарырҕаппытым, билигин бэйэм санаабын холкутук этэбин, арай докумуон эрэ толорорго мунаахсыйабын. Кыһын манна +10-15С, сороҕор күүстээх тыал уонна ардах түһэр. Дьиэҕэр гаастаах буоллаххына, түүн тоҥмоккун. Сайын аһары итии буолан, күнүс дьиэттэн тахсыбаппыт, маҕаһыыҥҥа киэһэ сылдьабыт, 18 чаас кэнниттэн биирдэ сөтүөлүүбүт.
Турцияҕа гражданствоны 5 сыл манна олорбут уонна тылы үчүгэйдик билэр дьоҥҥо биэрэллэр, эбэтэр кэргэн таҕыстахха, 3 сылынан. Ону таһынан, 250 000 дуолларга дьиэ атыыласпыт дьоҥҥо түргэнник оҥороллор.
—Турцияҕа көспүккүттэн кэмсиммэккин, дойдугун ахтыбаккын дуо?
—Манна үһүс сылбын олорорум тухары биирдэ даҕаны кэмсинэ иликпин, аттыбар чугас дьонум бары бааллар. Саха сиригэр ыалдьыттыы, төрөөбүт айылҕабар дьаарбайа, тоҥ балыгы амсайа эрэ барыахпын сөп.
Кэпсэттэ Марианна Тыртыкова,
«Саха сирэ», edersaas.ru