“Туосчут” оҕо сайыҥҥы лааҕыра тэриллибитэ 20 сылын бэлиэтээтэ
Бэс ыйын 25 күнүгэр Уус Алдан улууhун Бээрийэ нэhилиэгэр “Туосчут” оҕо сайыҥҥы лааҕыра тэриллибитэ 20 сылын бэлиэтээтэ.
Лааҕыр 2005 сыллаахха СӨ норуотун маастара, үлэ бэтэрээнэ, СӨ үөрэҕин туйгуна, Уус Алдан улууhун бочуоттаах олохтооҕо, «Гражданскай килбиэн» бэлиэ хаhаайката, сэрии сылын оҕото, республикаҕа биллэр “Арчы” туосчуттар түмсүүлэрин төрүттээбит Варвара Тихоновна Васильева көҕүлээhининэн оскуола иhинэн тэриллибитэ. Лааҕыр сыалынан өбүгэ үтүө үгэстэрин үйэтитии, хатың туоhуттан иhити, киэргэли тигии, үөрэтии, айылҕалыын алтыhыы, эмтээх оту хомуйарга, чэй оңорорго үөрэнии, нэhилиэк историятын үөрэтии, олорор сиргэ, төрөөбүт дойдуга эппиэтинэстээх буолууга угуйуу уонна араас хайысхаларынан оҕону сайыннарар куруhуоктары үлэлэтии буолар. Лааҕырга Дьокуускайтан, араас улуустартан кэлэллэр. Быйылгы лааҕырга саамай ыраахтан – Тикситтэн 1 оҕо сырытта.
Юбилейнай тэрээhиңңэ лааҕырга алын сүhүөх оҕолоро туостан панно (сал. ХИФУ студеннара, практиканнар, оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан «Туосчут» лааҕырга иистэнэ үөрэммит, бэйэбит кыыспыт Ньургуйаана Васильева уонна Мэңэ Хаңаластан Чэмэлинэ Новгородова), орто, улахан кылаастар салама (сал. СР норуотун уус-уран оңоhуктарын маастара, СР үөрэҕин туйгуна, «Арчы» туосчуттар түмсүүлэрин маастара, лааҕыр тэриллиэҕиттэн үлэлиир Арсентьева Марианна Терентьевна) оңорбуттарын кэпсээтилэр.
Анимация “Мультимейкер” куруhуогар (сал. начаалынай кылаас учуутала, оскуола директорын сүбэһитэ Никифорова Акулина Валентиновна) оҕолор Бээрийэ оскуолатын историятынан (1890 сылтан) оңорбут ойуулуктарын көрдөрдүлэр.
Саха тылын уонна литературатын учуутала, СР үөрэҕин туйгуна Татьяна Ионовна Кривошапкина “Төрөөбүт төрүт тылым” диэн куруһуогу тэрийэн үлэлэттэ. Сэрии сылын оҕолоруттан интервью ылан сурукка-бичиккэ тиспиттэрин, «Арчы» туосчуттар түмсүүлэрин туhунан үөрэппиттэрин, ыстатыйа суруйбуттарын кэпсээтилэр.
Лааҕырга ВИА куруhуога 2023 сылтан үлэлиир. «Кэскил» студия салайааччыта, СР култууратын туйгуна Васильев Михаил Иванович тэрийбитэ. Оҕолор быйыл бэйэлэрэ тэринэн юбилейы киэргэттилэр.
Бу күн «Үнүгэс» эдэр кыраайы үөрэтээччилэр (сал. библиотекарь Никифорова Туяра Антоновна, төрүт култуура учуутала Охлопкова Октябрина Кирилловна) улахан бөлөҕө бэйэлэрэ оңорбут «Албан аат» диэн ааттаан Бээрийэ сэрии сылларыгар историятын көрдөрөр түмэл арыйыытын тэрийдилэр. Түмэлгэ сэрии кэминээҕи сэдэх маллары (тэтэрээттэр, кинигэлэр, учебниктар, байыаннай киниискэлэр, саллаат суруга, колхуостар докумуоннара, байыаннай книжкалар, 1945 сыллааҕы аккырыыкка, ахтыылар, саллаат ыстаана, флягата, килиэп карточката), о.д.а. экспонаттары көрдөрдүлэр. Түмэлгэ сэриигэ, үлэ фронугар Бээрийэттэн барбыт дьону үйэтитэр “Өлбөт үөстээх пуолка” диэн төбөлөөх баннер туруорулунна. Сэрии кэмигэр “Якутиздательствоҕа” үлэлээбит, бэйэтин кэмигэр өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр суруналыыс, поэт А.Бэрияк туһунан экспозиция оҥоһулунна. Оҕолор 2006 сыллаахха РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, учууталлар учууталлара Р.Р. Васильев оҥорон таһаарбыт «Бээрийэ – сэрии сылларыгар» диэн брошюратын хат бэчээттээн, интэриниэттэн «Подвиг народа» сайтан булуллубут матырыйааллары туһанан, саҥардан хат таhааран биhирэмин ыыттылар. Роман Романович аатынан стипендияны уола Александр Романович оскуола быйылгы икки выпускниктарыгар ыытта. Кинилэр былырыын лааҕыр кэмигэр «Хаппыырын дьиэтэ» диэн РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, нэhилиэк бочуоттаах олохтооҕо, физика, математика учуутала Копырин Петр Антонович (1934-1977) олорбут дьиэтигэр постояннай быыстапка оңорсубуттара. Итини таһынан, эдэр кыраайы үөрэтээччилэр нэһилиэк историятынан, үhүйээннэринэн, бэлиэ сирдэринэн 11 открыткалаах нобуору бэлэмнээтилэр.
Үһүйээҥҥэ кэпсэнэринэн Куурупчуга биир аҕа ууһа олорбут. Эр дьоннор Далла Мэндэйэ барбыттар, атыттар ыһыахха бэлэмнэнэ хаалбыттар. Биир уол тыанан баран иһэн кыргыс боотурдарыгар кэтиллэ түспүт. Хаһыытыы-хаһыытыы дьонугар сүүрбүт. Кыргыс боотурдара олохтоох дьону кырган барбыттар. Биир кыыс үрүйэнэн куотан истэҕинэ төбөтүн быһа охсон кэбиспиттэр уонна кэрэ дьүһүннээҕин иһин ытыгылаан ураҕаска араҥастаан кэбиспиттэр. Кэлин бу үрүйэни Кыыс Баһа диэн ааттаабыттар. Ох саанан сыал ытар сирдэрэ Далла Мэндэйэр, кэлин кылгатыллан Мээнди диэн ааттаммыт. Сыал ытар тумустарын икки ардын ырааҕа 500-чэкэ миэтэрэ. Аҕа ууһун эр дьоно алаастарыгар кэлэн иэдээн буолбутун көрөн ыксаан, куйахтарын да кэппэккэ суоллаан кэннилэриттэн эккирэппиттэр. Кыргыс боотурдарын ситэн иhэн биир сиргэ куйахтарын кэппиттэр. Кэлин ол сири Куйахтаммыт диэн ааттаабыттар. Ситэн кэлэн кыргыспыттар. Кыргыспыт сирдэрэ Кыргыстар диэн ааттаммыт. Кэлин сымнатан Кыргыттар диэн буолбут. Дьиэлэригэр төннөн иhэн үңүүлэрин сууйбут көлүччэлэрин Үңүү Сууйбут диэн ааттаммыт. Кыргыс дьоно кыайтаран баран дьонун араҥастаабыт сирдэрэ, билигин Араҥастаах диэн ааттаах. Араҥастара хойукка диэри турбут.
Мээнди. Далла Мэндэйэр тумустарыгар. Ону таhынан манна уурунуу суруктаах дьиэҕэ сырыттылар.
Үhүйээңңэ ыйыллар сирдэринэн: Бээрийэ- Дуурада – Куурупчу – Кыыс Баhа – Куйахтаммыт – Үңүү Сууйбут – Кыргыттар – Лабачааны (20 км.) – Хапчаҕай – Бээрийэ хонуктаах похуодка баран кэлбиттэрэ. Бу сирдэргэ үhүйээни кэпсииллэрин видеоҕа уhулуннулар. Таарыччы уот отторго, ас астыырга үөрэннилэр. Чаакы хомуйдулар.
Кыраайы үөрэтээччилэр орто бөлөҕүн оҕолоро Бээрийэ биэс бэлиэ сирдэринэн сылдьан, видеосюжет оҥорорго матырыйаал хомуйдулар. Бэлиэ сирдэри хаартыскаҕа түһэрдилэр, сир туһунан кэпсииллэрин видеоҕа уһуллулар.
Оҕолор хомуйбут отторун, тууhаммыт чучунаах, хаппыт дөлүhүөн сибэккитин атыылаатылар, хомуйбут отторуттан оңорбут чэйдэрин, тоң күөрчэхтэрин юбилей кэмигэр ыалдьыттарга амсаттылар. Быыстапкаҕа “Туосчут” лааҕыр историята, урукку кэмңэ сылдьыбыт оҕолор лааҕырга тикпит үлэлэрэ турдулар.
Бээрийэ суола-ииhэ мөлтөҕүнэн, сыл аайы лааҕыр аhыллыытыгар, докумуон эккирэтиитигэр, ас аҕалыытыгар кэккэ эрэйи көрсөбүт. Онон сорох сылларга кыайан аhыллыбакка сайыңңы куруhуок быhыытынан үлэлээбитэ. 2023 сылтан оскуола дириэктэрин иитэр үлэҕэ солбуйааччы, лааҕыр начальнига Мария Петровна Турантаева лааҕыр тохтоло суох үлэлиирин туруорсан, дьаныhан туран ситистэ. Онон киниэхэ махтанабыт.
Үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ улуустааҕы култуура салаатын салайааччыта Сергей Сергеевич Нафанаилов, улуустааҕы бибилэтиэкэ тиһигин дириэктэрэ Иван Данилович Копырин уонна бибилэтиэкэ методическай киинин сэбиэдиссэйэ Февронья Гаврильевна Федорова кэлэн ыалдьыттаатылар.
Туяра Антоновна Никифорова, олохтоох библиотека сэбиэдиссэйэ