Силлиэ хаары ытыйан таһаарарын, ытаан-соҥоон сыналытарын быыһынан анааран көрдөххө, чугас былыргы өтөх омооно туналыйан көстөрө. Кытыытыгар үрдэ, икки эркинэ сиҥнибит балаҕан дуома боруоран тураахтыыра.
Хас эмэ үйэтээҕи былыргы өтөх умнуллан, быраҕыллан сытаахтаатаҕа. Хаһан эрэ манна эмиэ дьон олордоҕо, киһи-сүөһү бөҕө тоҕуоруһан аастахтара. Өтөрдөөҕүтэ бу өтөххө икки атахтаах олорон ааспытын арай сууллан эрэр балаҕан омооно уонна аттыгар иҥнэри түспүт сэргэ бааллара эрэ кэрэһилээн эрдэхтэрэ.
Бай, да!? Хайа, ол киммитий? Суох, өтөх иччитэх, кураанах буолбатах эбит. Тыа эҥээриттэн хара күлүк сүөдэҥнээн тахсыбыта. Аргыый сыҕарыҥнаан тиийэн, балаҕан омоонугар чугаһаан, көрөн турбахтаабыта. Онтон аргыый аҕай сэргэ аттыгар кэлбитэ. Бу тырыттан сэмнэх буолбут таҥастаах-саптаах, сирэйин омооно да биллибэт буола хараарбыт, дьүүкэрбит үөр киһи этэ. Туох эрэ тыаһын иһиллээбиттии таалан турбахтыыра, ол быыһыгар тула өттүн сыныйан кыҥастаһара. Кини итинник өр турбута. Эмискэ тыал куугунун быыһынан хааҕынас куолаһа кыыкынаан иһиллибитэ:
— Сайыынаа, Сайыынаа-аа. Истэҕин дуо миигин, сэгэрим оҕото, Сайыынаа…
Күлүк, харда эрэйбиттии, саҥата суох боруоран турбута.
Балай да сөҥөн турбахтаат, кини көстүбэт кимиэхэ эрэ туһаайан саҥаран барбыта.
— Бу өтөх, бу сэргэ хаһан эрэ Сайыына биһикки сөбүлээн, таптаан сылдьар сирбит этэ. Дьыллар-хонуктар ардахтара-хаардара, силлиэлэрэ-кыыдааннара ааһан истэхтэрин аайы мин кинини эрэ көрүөхпүн, кини эрэ саҥатын истиэхпин баҕарабын. Ол туһуттан бу сир икки, халлаан икки ардыгар үөр буолан, туман буолан быралыйан сырыттаҕым. Сайыынаа-аа, истэҕин дуо миигин, чыычааҕым сыыһа. Сайыынаа-аа… Муҥ саатар, хардаран аҕыйах тылла быктарыый.
Күлүк үрдүгэр тыал-силлиэ ытыыр-сыналыйар тыаһыттан ураты туох да иһиллибэт этэ. Кини ким эрэ киниэхэ хардаран саҥарарын кэтэһэрдии өр турбута. Балайда буолаат саҥата кыыкынаан иһиллибитэ:
— Сайыынаа-аа, саатар кыл түгэнэ көстөн ааһыый. Аҕынным даҕаны эйигин, Сайыынаа.
— Истэбин ээ, Ньукуу, мин эйигин. Мин куруук эн аттыгар баарбын.
Үөр киһи соһуйан ходьох гына түспүтэ. Эйэҥэлээн бүтүн бэйэтинэн эргиллэн, тула өттүн көрүөлээбитэ. Аттыгар имириир тыыннаах көстүбэт этэ.
— Оо, ол иһин да… Мин аттыбар куруук эн баар этиҥ, баар этиҥ… Ол иһин мин билиҥҥээҥҥэ диэри бэйэбин дьоллооҕунан ааҕынабын.
Күлүк тохтуу түһээт, эмиэ ыҥыран барбыта:
— Сайыынаа, чыычааҕым оҕотоо, бүтэһигин эн миэхэ көстө түһэн дьоллоорууй.
Сотору кыыс хардата иһиллибитэ:
— Мин эйиэхэ көстүөхпүн баҕарбаппын. Өйдөө, эн миигин, Ньукуу…
— Муҥ саатар биирдэ, бүтэһик төгүл көстөн кэлиий. Сайыына-аа, көрдөһөбүн, кыл түгэнэ да буоллар көстө түһүүй, — күлүк сордоох ытыыра-соҥуура, элэ-была тылын этэн ааттаһара.
Чочумча буолаат, кэннигэр Сайыыната саҥарбыта:
— Ньукуу, мин эн кэннигэр турабын.
Күлүк үргүтэн кэбиһиэм диэн куттаммыттыы, сыҕарыҥнаан эргиллибитэ. Аҕыйах хаамыылаах сиргэ илдьирийбит уһун хара даба ырбаахылаах кыыс кэлэн турара. Сирэйин, саннын саба түспүт былаатын тыал үрэн хамсатан ылара.
Күлүк чугуҥнуу-чугуҥнуу чугаһаан тиийэн, Сайыына сирэйигэр саба түспүт былаатын салҕалас илиитинэн арыйа тарпыта уонна олус соһуйан:
— Оо, суох, суох! Сорбун ньии! — диэн ынырыктык хаһыытаабытынан үөр киһи кэннинэн чинэрийбитэ, онтон умса түһэн, унуох саннылара титирэстии сыппыта.
Хаһааҥы эрэ тыллыбыт сибэкки курдук кэрэ Сайыына оннугар кырдьан уоһа-тииһэ бараммыт, кууран-хатан хаалбыт эмээхсин өлбөөдүччү көрөн чарчыстан турара.
Күлүк сордоох хаарга умса түһэн, ытыы-сулана сытаахтаабыта. Төһө өр оннук сыппытын билбэтэҕэ. Эмискэ кини ханна эрэ бэрт чутас, үөһэ халлааҥҥа күөрэгэй ыллаан дьырылатарын истибитэ. Күлүк төбөтүн өндөппүтэ.
Тыал ытаан сыналыйар, силлиэ хаары эргитэр түҥ балай кыһыҥҥы түүнэ ханна да суоҕа. Үрдүгэр сайыҥҥы чаҕыл күн сандаарыччы тыгара. Тулатыгар Аан далбар Айылҕа барахсан бэс ыйынааҕы күөх солко өҥүнэн дуйданан, ситэн-хотон турара. Оттон үөр буолбут сордоох оннугар… Ньукуу уол сытара. Ханна түбэспитин өйдөөбүттүү, Ньукуу туран кэлбитэ.
Аҕыйах хаамыылаах сиргэ сайыҥҥы маҥан даба ырбаахылаах Сайыына илэ бэйэтинэн кини диэки килбигийбиттии көрөн, мичилийэ турара. Кыыстаах уол чочумча утарыта көрсөн харахтарынан кэпсэтэ турбуттара. Онтон Ньукуу саҥата суох тиийэн, кыыһы тарбахтарын төбөтүттэн сэрэнэн ылбыта.
Уонна күн сирин үрдүгэр кинилэртэн ордук дьоллоох дьон суоҕунуу сананан, илии-илиилэриттэн сиэттиһэн, үөрэн мичилиһэ-мичилиһэ, оол курдук сандааран, көҕөрөн көстөр, хаһан эрэ олус сөбүлээн сылдьыбыт сибэккилээх кырдалларын диэки бара турбуттара.
…Иҥнэри түспүт сэргэҕэ өйөнөн, күлүк сордоох токуччу түһэн боруоран олороро. Куту-сүрү ыга баттыыр ыас хараҥа түүнтэн да, курдары охсор, хаарынан сабыта ыһыахтыыр тыалтан да күлүк имин да тартаран көрбөтө. Кинини арай күөгэйэр күнүгэр умуллубут кылгас олоҕун туолбатах ыра санаатын минньигэс долгуна угуттуура. Ол хаһан эмит эргийэн кэлэр ыра санаатын кынатыгар уйдарар туһуттан кини эмиэ тыыннаах дууһалыы күлүҥнээн сырыттаҕа…
Константин Эверстов,
“Туман буолбут таптал” сэһэниттэн быһа тардыы (“Тумарыкка муммут таптал” хомуурунньуктан ылылынна)
“Айар” кинигэ кыһата, 2025 с.
