Тулалыыр эйгэбит ыраас буоларын туһугар

Бөлөххө киир:

Саха сирин олохтоохторун өйдөбүллэригэр быйылгы сайын эмиэ буруолаах-тараалаах сайынынан   хаалар буолла.  Үгүс улууска ойуур баһаардара  туран, нэһилиэнньэлээх пууннарга чугаһаан ыксаталыы сырытта.

Ааспыт нэдиэлэҕэ РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин эрэгийиэннэргэ  ойуур баһаарыгар аналлаах мунньаҕы ыыппыта. Онно Ил Дархан Айсен Николаев кыттан, кэккэ сөптөөх туруорсуулары оҥорбута. Бүтэһиккэ Саха сиригэр ойуур баһаарын умуруорууну  федеральнай боломуочуйаҕа биэрэр туһунан кэпсэтии тахсан, итини олоххо киллэриигэ сөптөөх үлэ ыытыллыахтааҕа ыйыллыбыта. Итинэн сиэттэрэн,   “Экология” национальнай бырайыак чэрчитинэн,  эрэгийиэннээҕи  “Ойууру араҥаччылааһын”, «Ыраас дойду» бырайыак тустарынан кэпсэтиэҕиҥ. Санатар буоллахха, “Экология” бырайыак национальнай бырайыактартан биир сүрүннэрэ, суолталаахтара буолар.

Үп туһунан

Ханнык баҕарар бырайыак үлэтэ, олоххо киириитэ барыта үптэн тутулуктаах.   Эрэгийиэннээҕи  «Ойууру араҥаччылааһын” бырайыакка федеральнай бүддьүөттэн быйыл барыта 223382100 солк. тыырыллыбыт. Итинтэн 200181000 солк.   анал тэрилтэлэр баһаары умуруорууга туһаналларыгар анал тиэхиньикэлэр атыылаһыллыахтаахтар уонна ойууру харыстыыр тэрээһиннэри ыытыыга көрүллүбүт. 7805100 солк.  ойууру чөлүгэр түһэриигэ  аналлаах үлэни оҥорор тэрилтэлэр анал тиэхиньикэни, оборудованиены ылалларыгар аттарыллыбыт.  Итини тэҥэ, 15396000 солк. ойууру чөлүгэр түһэриигэ туһаныллар.

СӨ Экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатын   министиэристибэтин анал бирикээһинэн,  2353,67 гектардаах сиргэ ойууру чөлүгэр түһэрии үлэтэ ыытыллыахтаах. «Якутлесресурс» тэрилтэ  итини олоххо киллэрэригэр 15396000 солк. тыырыллыбыт. Быйыл ойууру чөлүгэр түһэрии былаан быһыытынан  ыам ыйын үһүс аҥаарыттан балаҕан ыйын 30 күнүгэр диэри барыахтаах.

От ыйын 4 күнүнээҕи туругунан,  Саха сиригэр  713,67 гектардаах сиргэ тустаах үлэ ыытыллыбыт.

Үлэни тэрийии бэрээдэгэ

Үөһэ ыйыллыбыт үбүнэн  былааннаныллыбыт үлэни толорууга табаары атыылаһыы, өҥөнү толоруу былаанын СӨ Экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатын   министиэристибэтэ бигэргэппит уонна ол быйыл тохсунньу 20 күнүгэр  биир кэлим информационнай ситимҥэ киллэриллибит.

44-с №-дээх федеральнай сокуон чэрчитинэн,  ойуур баһаарын умуруорууга туһаныллар тиэхиньикэлэри атыылаһыыга  электроннай көрүҥүнэн  200798392,71 солк. аһаҕас аукционнар ыытыллыбыттара. Ити түмүгүнэн, 19 судаарыстыбаннай хантыраак түһэрсиллэн, ойуур баһаарын умуруорууга туһаныллар тиэхиньикэлэр, сири  тиэрэр булууктар, тыраахтардар, квадрокоптердар, уунан сылдьарга аналлаах дьоҕус суудуналар атыылаһыллыбыттар.

От ыйынааҕы туругунан,  тустаах аадырыстарга 44 анал тиэхиньикэ тиэрдиллибит (8 квадроцикл, 4 УАЗ-Патриот,  6 УАЗ-Фермер, булууктаах,  баһаары умуруорарга аналлаах 3 тыраактар, бортовой 9 массыына, 5 Соболь массыына, тимир тиһиликтээх, булууктаах 4 тыраактар,  кутанан, хаарынан сылдьар 2 анал тиэхиньикэ, баһаарга туһаныллар, массыынаҕа аналлаах 2 цистерна, булууктаах 1 бөлөрүүс, ойуур баһаарын умуруорууга туһаныллар   45  анал оборудование (25 устуука квадрокоптер, о.д.а.), итини тэҥэ, 2 бөлөрүүс уонна  4 булуук атыылаһыллыбыттар. Ити этиллибиттэр  үксүлэрэ аадырыстарыгар тиэрдиллибиттэр.

“Ыраас дойду” бырайыагы олоххо киллэрии

 Национальнай бырайыак чэрчитинэн,  “Ыраас дойду” бырайыагы олоххо киллэрии киэҥ далааһыннаахтык ыытылла турар. Бу барыта этэҥҥэ бардаҕына, 2024 сылга түмүктэниэхтээх. СӨ Экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар  миниистирин 1-кы солбуйааччы Семен Яковлев: “Ыраас дойду” бырайыак чэрчитинэн,  Дьокуускайга, Бүлүүгэ,  Ньурбаҕа уонна Мииринэйгэ  кытаанах бөҕү-саҕы суох оҥорорго аналлаах полигоннар тутуллан үлэҕэ киириэхтээхтэр.  Дьокуускай билиҥҥи сыбаалката рекультивацияланыахтаах. Ол сметатын, бырайыагын, уопсастыбаннай истиитин биһиги министиэристибэтин барытын тэрийэн ыыппыта. Бүлүүлүүр суол 26-с км 2019-2020 сылларга  полигону тутуу саҕаланыахтаах этэ эрээри, кэккэ кыһалҕалартан тохтоон турар. Манан СӨ ОДьКХ уонна энэргиэтикэҕэ министиэристибэтэ дьарыктанар. Бырайыак экологическай экспертизаны кыайан ааспатаҕа. Ол эрээри, салгыы үлэни ыытан, Бүлүүлүүр суол 27-с км  полигон тутуллуохтаах учаастагын быһаарбыттара. Эмиэ экологическай экспертизаны барыахтаах. Барыта этэҥҥэ буоллаҕына, тутуу 2022 сылтан саҕаланыаҕа”, — диэн билиһиннэрдэ.

Бүлүү улууһугар тохтуур буоллахха, маннык хартыына үөскээбит.  Федеральнай үп көрүллэн,  эргэ сыбаалка сирэ-уота чөлүгэр түһэриллэн, рекультивацияланыахтаах эбит. Ол эрээри,  сыбаалка сирэ Бүлүү куорат сиригэр-уотугар хапсыбата биллэн, үлэ эмиэ тохтоон турар.

“Билигин сыбаалка куорат сиригэр-уотугар хапсарын туһугар сөптөөх докумуону оҥоруу барар. Этэҥҥэ буолуо.  Бүлүү куорат аттыгар,  Бүлүү федеральнай суол 506-с км кытаанах бөҕү суох оҥорор, харайар полигону тутуу сотору саҕаланыаҕа. Улуус дьаһалтата үбү булан, тутууну саҕалыахтаах. Манна даҕатан этэр буоллахха, Мииринэй  уонна Ньурба куораттарга тустаах полигону тутуу эмиэ үптэн тутулуктанан турар. Бүлүү, Ньурба, Мииринэй полигоннарын тутууга сөптөөх үп көстөн үлэ саҕаланнаҕына, былаан быһыытынан 2024 сылга үмүрүтүллүөхтээхтэр. Манна биири өйдүөххэ наада. Эргэ сыбаалкалары   рекультивациялыырга үп федеральнай бүддьүөттэн көрүллэр. Оттон бөҕү-саҕы суох оҥорор, харайар полигоннары тутууну улуус бүддьүөтэ  үбүлүөхтээх”, — диэн миниистири солбуйааччы Семен Илларионович быһаарар.

 Кулаардааҕы собуоту  суох оҥоруу

 

Кулаардааҕы көмүһү ылҕыыр  собуот хвостохранилищетын суох оҥорууга ыытыллар бэлэмнэнии үлэтэ үмүрүтүллүбүтэ. Бу эмиэ «Экология» национальнай бырайыак чэрчитинэн ыытыллар үлэ. 2021 сылтан тулалыыр эйгэҕэ буортулааҕынан уонна сэрэхтээҕинэн билиниллибит «Кулаардааҕы көмүһү ылҕыыр собуот хвостохранилищетын суох оҥоруу» бырайыагын олоххо киллэрии саҕаланар. Санатар буоллахха, Кулаардааҕы көмүһү хостуур собуот хвостохранилищета 1965 сыллаахха үлэҕэ киирбитэ уонна ити сылтан көмүһү ылҕыыр собуот тобоҕун ыскылааттаан барбыттара. Итини тэҥэ, уунан хааччыллыы систиэмэтин үлэлэппиттэрэ. 1990 сыллаахха хвостохранилище сабыллыбыта.  2019 сылтан СӨ Экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар министиэристибэтэ ити эбийиэги суох оҥорууга бэлэмнэнии үлэтин саҕалаабыта. Ол курдук, хвостохранилищены суох оҥорууга бырайыактыыр-смета докумуона оҥоһуллубута, ити докумуон судаарыстыбаннай экспертизаҕа бэрэбиэркэни ааһан, техническэй, бырамыысыланнас өттүнэн куттала суоҕун уонна бырайыак сыаната сөптөөҕүн туһунан бигэргэммитэ.

«Бырайыагы олоххо киллэриигэ федеральнай бүддьүөттэн 870 мөл. 690 тыһ. солк. тыырыллыбыт буоллаҕына, итиннэ эбии өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 60-тан тахса мөл. солк көрүллэр. Хвостохранилищены суох оҥоруу үлэтэ быйыл бу атырдьах ыйыттан саҕаланан  2023 сыл ахсынньытыгар түмүктэнэр», — диэн СӨ Экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар  миниистирин 1-кы солбуйааччы Семен Яковлев кэпсээтэ.

400 нэһилиэк сыбаалката суох оҥоһуллуохтаах

 

Бары билэрбит курдук, Саха сирэ 400-тэн тахса нэһилиэктээх, хас биирдиилэрэ Сэбиэскэй  Сойуус саҕанааҕы сыбаалкалаахтар. Олор үксүлэрэ билигин үлэлииллэр.  Үлэлээн диэн аһара үрдүктүк эттим быһыылаах.  Нэһилиэнньэ бөҕүн-саҕын ханна гыныай? Ол Сэбиэскэй саҕанааҕы сыбаалкаларга таһаарарга күһэллэллэр буоллаҕа. Бөх-сыыс реформатын чэрчитинэн уонна  сокуон быһыытынан 2023 сылтан  санитарнай-эпидемиологическай ирдэбилгэ эппиэттээбэт  сыбаалкалары  туһаныы бобуллар.  Онон бөҕү-сыыһы   наардыыр,  көмүллүөн иннинэ обработкалыыр уонна, саамай сүрүнэ, тулыыр эйгэҕэ буортуну аҕалбат сыаллаах-соруктаах полигоннар тутуллан үлэлиэхтээхтэр.

Ол аата 400-чэкэ кэриҥэ сыбаалка барыта рекультивацияланан суох буолуохтаах. Бу үлэни тэрийиигэ, ортотунан, 90 млрд. солк. ирдэниллэр. Ити айылаах  үтүмэн үбү өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ хайдах да уйунар кыаҕа суох.   Онон  сыбаалкалары суох оҥорууга федеральнай бүддьүөт көмөлөһөрүгэр туруорсуу бара турар. Федеральнай киин этэринэн,   ити үбүлээһин билиҥҥи туругунан  “Ыраас дойду” диэн бырайыакка  киирбэтэх.

Түмүккэ

«Экология» национальнай бырайыагы олоххо киллэриигэ федеральнай структулар өттүлэриттэн ханнык да үҥсүү, этии киирбэтэҕэ биллэр. Бырагыраама 2019-2020 сс. бары былааннара толоруллан, көрүллүбүт үп-харчы барыта туһаныллыбыт.  2020 сылга СӨ Экологияҕа¸айылҕаны туһаныыга, ойуур хаһаайыстыбатыгар министиэристибэтэ бырайыак былаанын барытын толорбут. Быйылгы үлэ этэҥҥэ бара турар. Ол туһунан кэмиттэн-кэмигэр сырдатыахпыт.

edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0