Киин куоракка, бас билии көрүҥүттэн тутулуга суох, 1,5 тыһыынча кэриҥэ маҕаһыын баарыттан соторутааҕыта диэри 15 %-нара эрэ олохтоох аһы-үөлү атыылыыра.
edersaas.ru
Дьиҥинэн, биһиги хаһаайыстыбаларбыт бэйэлэрин бородууксуйаларын батарыыга үлэлэспэт буолбатахтар. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн аһы-үөлү оҥорон таһаарыыга араас киэптээх 400 хаһаайыстыба үлэлиир, ити иһиттэн 200 тэрилтэ Дьокуускайга уонна куорат таһынааҕы бөһүөлэктэргэ базалаахтар. Бу тэрилтэлэр бородууксуйалара үчүгэйдик батарыллар, үгүстэр бэйэлэрэ маҕаһыыннардаахтар. Холобур, “Дьокуускайдааҕы көтөр фабриката” ААУо куоракка уонтан тахса киоскалаах. Оттон улуустардааҕы астыыр-таҥастыыр кэпэрэтииптэр, итиэннэ бааһынай хаһаайыстыбалар бородууксуйаларын хайдах батаралларый?
Ааспыт өттүгэр кинилэр астарын-үөллэрин куорат маҕаһыыннарыгар туттаран атыылата сатыыллара эрээри, эргиэмсиктэр бэйэлэрин бырыһыаннарын олус эбэн, сыананы аһары үрдэтэн, атыылаһааччылары тэйитэллэрэ, итиэннэ “тыаттан киирэр аһы дьон ылбат” диэн дойҕохтууллара. Ити иһин 2008 сыллаахха улуустар “Сахаагропродукт” өрөспүүбүлүкэ таһымнаах кэпэрэтииби тэрийэн, бородууксуйаларын кииннээн батарар буолбуттара. Ол түмүгэр улуустартан киллэриллэр ас-үөл батарыллар суолун тобулар үлэ саҕаламмыта.
Анал киоскалар
Кэнники үс сылтан бэттэх куоракка дьоҕус киоскалар аһыллан үлэлииллэрин үгүс киһи бэлиэтии көрөрө, ону ааһан, күннэтэ сибиэһэй сымыыты, үрүҥ аһы-үөлү, эти атыылаһар буолбута чахчы. Үөрүүлээҕэ диэн, бу барыта олохтоох хаһаайыстыбалар бородууксуйалара: Нерюнгритааҕы көтөр фабрикатын киоскатыгар сымыыт, бройлер этэ, “Сахаагропродукт” кэпэрэтиип киоскатыгар улуустартан киирбит үрүҥ ас уонна эт, Дьокуускайдааҕы килиэп кэмбинээтин киоскаларыгар килиэп-буулка аһылык араас көрүҥэ, “Туймаада Агроснаб” тэрилтэ киоскатыгар үрүҥ ас уонна балык баар. Бу тэрилтэлэр бородууксуйаларын маҕаһыыннарынан эмиэ батараллар эрээри, дьон саамай сылдьар сиригэр киоскалары арыйаннар, атыылаһааччыга табыгастаах усулуобуйаны тэрийдилэр.
«Саха сиригэр оҥоһулунна» бырайыагынан
Иллэрээ сыл сайын олохтоох бородууксуйаны батарыы маркетинын тупсарар, кээмэйин улаатыннарар сыалтан Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ анал бырайыагы саҕалаабыта. Онон, киин куоракка баар «Айгуль», «Алмаас», о.д.а. курдук бөдөҥ эргиэн кииннэрэ, итиэннэ дьоҕус киоскалардаах урбаанньыттар министиэристибэни кытары дуогабар түһэрсэн, «Саха сиригэр оҥоһулунна» маарканан олохтоох ас-үөл атыылыыр муннуктары тэрийбиттэрэ. Бу үлэҕэ салгыы улуустар урбаанньыттара кыттыспыттара.
“Ферма” элбэх улууһу кытары үлэлиир
“Токко” эргиэн киинин аттыгар турар “Ферма” эргиэн киинин дьоҕус маҕаһыыныгар олохтоох ас хото атыыланар. Манна араас улуустартан аҕалыллар экологическай өттүнэн ыраас, баай иҥэмтэлээх, сибиэһэй ас-үөл быстыбакка атыыланар буолан, куорат олохтоохторо сөбүлээн сылдьаллар.
—Бастаан биир эрэ павильоннаах этибит, аны хардыы аайы баар бородууксуйаны атыылыыр буоламмыт, күрэстэһээччибит олус элбэҕэ, — диир дьоҕус маҕаһыын сэбиэдиссэйэ Надежда Леоненко. – Ол иһин салайааччыбыт Александр Соловьев атыылаһааччы баҕатын үөрэтэн баран, олохтоох аһы-үөлү батарыыга идэтийэр көдьүүстээх эбит диэн түмүккэ кэлбитэ. «Саха сиригэр оҥоһулунна» бырайыакка кыттыһан, улуустардааҕы астыыр-үөллүүр кэпэрэтииптэри кытары үлэтин саҕалаабыта, кэлин биирдиилээн бааһынайдары тардыбыта. Дуогабардаах хаһаайыстыбабыт элбээн, табаарбыт көрүҥэ үксээн истэҕин ахсын, базаны кэҥэтэр ирдэммитэ, инньэ гынан билигин куорат иһигэр алта эргиэн туочуката баар буолла. Олорго барытыгар улуустартан аҕалыллыбыт эт, үрүҥ ас атыыланар. Атыылаһааччылар бэйэ аһа диэн астыналлар, өссө бэҕэһээ американецтар кымыһы бэркэ интэриэһиргээн атыыласпыттара.
Икки өттүттэн табыгастаах
Биһиги сылдьарбытыгар маҕаһыыҥҥа Чурапчы Одьулуунуттан Анатолий Сысолятин биэ кымыһын уонна халадьыаһы аҕалан туттара сылдьар этэ.
— Уон биэс ыанар ынахтаах, 50 биэлээх дьиэ кэргэн бааһынай хаһаайыстыбатын баһылыгабын, — диэн кэпсиир Анатолий Николаевич. – Сыахтаахпыт, онон бородууксуйабытын бэйэбит астыыбыт. Бу маҕаһыыны кытары үлэлээбитим икки сыл буолла, “Триумф” комплекска биэ кымыһын атыылыы олордохпуна, Надежда Иннокентьевна көрсөн кэпсэтэн баран, бородууксуйабын киниэхэ туттарарбар ыҥырбыта. Ол иннинэ аһы-үөлү батарар бэрт уустук этэ, “дьон тыаттан кэлбит аһы-үөлү ылбат” диэннэр, төттөрү тибэллэрэ, сорохтор сүгүн-саҕын төлөспөккө эрэйдииллэрэ. Онтон манна харчытын тута биэрэллэр уонна табаар батарылынна даҕаны сакаастаан иһэллэр. Куорат олохтоохторо биһиги бородууксуйабытын сииргэ үөрэннилэр, ону ааһан сөбүлээтилэр, инньэ гынан, миэнэ эрэ буолуо дуо, улуустартан аҕалыллар үрүҥ ас уонна эт барыта батарыллар. Үүтүнэн-этинэн эрэ дохуоттанар хаһаайыстыбаларга онтон ордук туох нааданый? Даҕатан эттэххэ, бу маҕаһыыны таһынан мин аспын “Сахаагропродукт” кэпэрэтиипкэ туттарабын, биэ үүтүн Дьокуускайдааҕы үүт собуотугар соҕотуопкалыыбын.
Эксперт санаата
Урут харчыга да суоҕа
Капитолина Старостина, куорат олохтооҕо:
—Дьиэм чугас буолан, манна куруук сылдьабын. Саха саныыр аһа-үөлэ барыта баар, барыта киирэ турар уонна мэлдьи сибиэһэй буолар. Мин күн аайы чөчөгөй ыламмын, дьоммор күөрчэхтээн сиэтэбин, талбыт эппин атыылаһабын, халадьыаһы, кымыһы, быырпаҕы, суораты эмиэ сирбэппин. Бэл, килиэби мантан ылабын, ону Амматтан аҕалаллар.
Оо, аҕыйах сыллааҕыта диэри олохтоох аһы-үөлү киһи харчытыгар даҕаны кыайан булан сиэбэт этэ дии, маҕаһыын ахсын Алтайтан, оннооҕор киһи бэркиһиэҕэ, акыйаан уҥуор Аргентинаттан кэлбит эт, хас уонча сыллааҕыта сүүһэ тыаһаабыт сүөһү этэ эбитэ буолла, анньыллан турарын өйдүүргүт чахчы. Улахан маҕаһыыннарга билигин да баар. Онон, улуустартан үрүҥ ас эгэлгэтин уонна эт арааһын аҕалан атыылыыр, итиэннэ эйэҕэс-сайаҕас атыылааччылардаах маннык маҕаһыыннар өссө даҕаны элбии турдуннар диэн баҕабын этэбин.
Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru