Дьокуускай киинигэр кими эрэ тохтотон “ханнык улуу хартыыналары билэҕин?” диэн ыйыттахха, хоруйдааччым ааттаабыт хартыыналарыттан биирдэстэрэ бэйэбит мусуойбутугар ыйанан турар буолуон сөп. Балтараа үйэ устата мунньуллубут Арассыыйа чулуу худуоһунньуктарын үлэлэриттэн аан дойдуга “шедевр” быһыытынан саарбаҕа суох билиниллибит 56 улуу айымньы Третьяковскай галереяттан Саха сирин Национальнай художественнай мусуойугар быстах кэмнээх быыстапкаҕа кэлбит.
Ускуустуба эйгэтиттэн син ыраах да киһи бу айымньылартан саатар сорохторун чахчы билэр. Саврасов, Левитан пейзажтарын, Решетников, Кустодиев, Маковскай, Петров-Водкин олоҕу хоһуйар уруһуйдарын, муҥ саатар Айвазовскай муора туһунан дьүһүйүүлэрин оскуолаҕа дуу сурунаал сирэйигэр дуу, тэлэбиисэр биэриилэригэр дуу – ханна эрэ хайаан да харахтаабыта чахчы.
Третьяковскай галерея үһүс ыалдьыттааһына
Бэс ыйын 2 күнүгэр Ил Дархан Айсен Николаев Третьяковскай галерея быыстапката арыллыытыгар “Бу дьиҥ-чахчы устуоруйаҕа суруллар бэлиэ күн!” диэн уруйдаабыта.
– Биир үйэ устата дойдубут биир биллэр галереятын хартыыналара Саха сиригэр үсүһүн кэллилэр. Бу сырыыга ордук улахан, сөхтөрөр таһымнаах экспозиция кэлбитэ олуһун үөрдэр. 1928 сыллаахха Былатыан Ойуунускай уонна Анемподист Софронов-Алампа көҕүлээһиннэринэн Саха сиригэр маҥнайгы художественнай мусуой кэллиэксийэтэ төрүттэммитэ. Ол мусуой эспэнээттэрин мунньууга бачыым быһыытынан Третьяковскай галереяттан 27-тэ бэриллибитэ. Оччолортон өрөспүүбүлүкэбитин төрүттээбит улуу дьоннорбут үрдүк ускуустуба норуот сайдыытыгар улахан оруоллааҕын өйдүүллэрэ.
Биһиги култуурабыт, худуоһунньуктарбыт, скульптордарбыт үгүс норуоттары түмэр Арассыыйа култууратын биллэр сорҕото буолалларынан мин киэн туттабын. Бу быыстапкаҕа үрдүк ускуустубаҕа чугаһыыр баҕалаах тыһыынчанан саха дьоно кэлиэхтэрэ, оҕолорун аҕалыахтара диэн бүк эрэнэбин, – диэн тыл эппитэ.
Көрсүү уустук түбүгэ
Үйэлэри курдат кыратык да энчирээбэккэ хараллыахтаах хартыыналары көһөрүү олус уустук сорук. Маннык таһымнаах быыстапка хас да ый устата барбыт уустук кэпсэтиилэр түмүктэринэн тэриллэр, ону кытта көрсөр куорат усулуобуйаны тэрийэр кыахтааҕын туспа хамыыһыйаҕа дакаастыахтаах. Ол иһин бу курдук быыстапканы ылбычча оҥорбоккун – сөп усулуобуйаны тэрийэн көрсөр кыахтаах мусуой хас куорат аайы баар буолбатах. Сөптөөх температураны уонна халбаҥнаабат сиик таһымын хааччыйар килиимэт-хонтуруол систиэмэлээх, хартыыналары сөпкө тутар үөрэхтээх үлэһиттэрдээх, кичэллээх тиэйиини хааччыйары мэктиэлиир эрэ тэрилтэ бу курдук таһымнаах быыстапканы тэрийэр бырааптаах. Онон Саха сирин Национальнай художественнай мусуойа, кырдьык, үрдүк таһымнааҕын дакаастаан маннык сөҕүмэр суолталаах быыстапканы тэрийбит. Улуу хартыыналары кытта үлэ уустугун тиэйии тиһэх түһүмэҕэ туоһулуур – кэлбит дьааһыктары тута арыйбаттар, “ыалдьыттары” хас да күн “сынньатан” эрэ баран үгүс быраабылалары тутуһан сууларыттан хостууллар.
Хартыыналары ыйааһын туспа үлэ
Ыам ыйын 25 күнүгэр XIX үйэ иккис аҥаарын – ХХ үйэ хартыыналарын салаатын харайар Третьяковскай галерея научнай үлэһитэ Светлана Леонидовна Капырина Дьокуускайга көтөн кэлэн хартыыналары НХМ истиэнэлэригэр ыйааһын үлэтин салайан ыыппыта. Кырдьык, кэрийэргэ олус тупсаҕайдык, өйдөнүмтүөтүк таҥыллан тахсыбытын мусуой ыалдьыта бэлиэтии көрүөн сөп. Биллэн турар, хартыыналарга олус ыкса чугаһыыр көҥүллэммэт, онуоха анаан хартыыналар иннилэригэр бэлиэ сурааһын баар, үрдүлэригэр көстүбэт лазер датчиктар ыйаммыттар. Биир эмэ ыалдьыт буойууну умнан аһары чугастан кыҥастаһа сатаатаҕына, сонно тута анал үлэһит сигнал ылан тиийэн кэлэр, сөптөөх сиргэ тахсарыгар көрдөһөр. Хартыыналар өстүөкүлэ таас кэннигэр кистэммиттэр, Третьяковскай галерея үлэһиттэрэ этэллэринэн, бу сырдыгы толбоннурдубат, уруһуйу ырылхайдык көрдөрөр ураты хаачыстыбалаах олус күндү өстүөкүлэ үһү (ол да буоллар, неоновай лаампа уота тэйэн көстөр эбит).
Оҕо саастан билэр “доҕотторбут”
Омос санаатахха, урут-уруккуттан кинигэ, сурунаал сирэйдэриттэн куруутун көрө сылдьар хартыыналарбытын илэ көрөр баҕа соччо улахана суох курдук. Ол эрэн, бэйэм быыстапкаҕа сылдьан баран, өр кэм анараа өттүгэр көһөн барбыт доҕотторбун көрсүбүт кэриэтэ сананным. Айвазовскай “Бааллаах муора”, Левитан “Халаан уута”, Коровин “Шаляпин кыргыттара”, Решетников “Каникулга кэлбит”, Репин “Запорожецтара” хартыыналарын илэ көрөр олох туспа дуоһуйуу көрүҥэ, хайдахтаах да үтүө репродукцияны көрүүгэ тэҥнэспэт үөрүүнү биэрэр. Бастаан “Илья Репин “Запорожецтар султааҥҥа сурук суруйаллар” хартыыната кэлэр үһү” диэн сураҕы соһуйа истибитим – сүүнэ улахан паннону (2,03×3,58 м) хайдах тиэйэн аҕалаллара буолла диэн бэркиһээбитим. Ол кэниттэн күүппүппүттэн дьоҕус хартыынаны көрөн мунаарбытым, билиибин тургутан “бикипиэдьийэлээбитим”. Чинчийиим түмүгэр бу хартыынаны Илья Ефимович үстэ араас сюжеттаах, кээмэйдээх уруһуйдаабыт эбит. НХМ-ҥа кэлбит хартыынаны худуоһунньук бу үлэтигэр үгүс өҥөнү оҥорбут суруйааччы Дмитрий Яворницкайга биэрбит эбит. Ону 1891 сыллаахха Третьяковскай галерея атыылаһан ылбыт. Ити курдук, хас хартыына, скульптура аайы тохтоон үөрэттэххэ, киһи саҥаттан кэрэхсиир, билиитин хаҥатар.
Түмүккэ
Бу сиэдэрэй бэлэх бырайыак Саха АССР тэриллибитэ 100 сылын бэлиэтииргэ аналлаах тэрээһин буолар. Быыстапка бэс ыйын 2 күнүттэн от ыйын 17 күнүгэр диэри Национальнай Художественнай мусуой дьиэтигэр үлэлиирэ былааннанар (уһатыы туһунан кэпсэтии бара турар үһү эрээри, эрэллээхтик көрөр туһугар эрдэ тиийбит ордук). Билиэт сыаната 600 солкуобай, оҕолорго, чэпчэтиилээх араҥаҕа киирсэр дьоҥҥо билиэт сыаната 300 солкуобай. Бөлөх тэрийэн эрдэттэн үлэһэн экскурсоводы кытта кэрийэр ордук табыгастаах буолуо.
Егор КАРПОВ