Уһун үйэлэнии кистэлэҥэ: 109 сыл олорбут Александра Голикова туһунан

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Мин эбэм кыра эрдэхпинэ лаппа кырдьаҕас этэ. Оччолорго миэхэ дьон: «Эн эбэҥ биһиги кыра эрдэхпитинэ эмиэ итинник этэ», — дииллэр этэ. Ону мин кыра кыыс наһаа муодарҕыы истэр этим, тугу-тугу саҥараллар, хайдах ити улахан дьон кыра эрдэхтэринэ мин эбэм номнуо кырдьаҕас буолуой диэн испэр наһаа өһүргэнэ саныырым. Ол тоҕо оннугун кэнники улаатан баран, биллэн турар, өйдөөтөҕүм дии, мин эбэм уһун үйэлээх киһи эбит.

Эбэм Александра Васильевна Голикова (кыыс араспаанньата Лебедева диэн) 1885 сыллаахха ыраах Усуйаана хайаларын быыстарыгар күн сирин көрбүт. Кини 1994 сыллаахха олохтон туораабыта. Ол аата бу күн сиригэр эбэм барахсан 109 сыл олорбут. Сааһын тухары табаһыт, чуумсук ыарахан үлэтин үлэлээн, ол быыһыгар бултаан, балыктаан, иистэнэн, наар үлэҕэ, түбүккэ сылдьан олоҕун моҥообута.

Аҕам кэпсииринэн, сэрии сылларыгар кып-кыра оҕолору тордоххо хаалларан баран, эбэм түүлээхтии баран хаалара үһү. Тордох аанын тааһынан баттатар, онно кыра оҕолор — мин аҕам кыра балтын кытта хаалаллар эбит. Ол сэрии ыар сылларыгар фроҥҥа диэн түүлээх туттараллара, бултууллара, балыктыыллара. Аҕам балтын көрөрүн, сааратарын уонна оонньуурун быыһыгар тордох ортотугар умайа турар уокка мас быраҕар. Ыкса түүн эбэм бултаан сылайан-элэйэн кэлэригэр ыраахтаан арай тордоҕун буруота унаарара, оо, ону көрөн, эбэм барахсан үөрэр да үһү. Ыраахтан тордох буруота унаарара үчүгэй да үһү, наһаа үөрээхтиир эбит, оҕолорум тыыннаахтар, сылааска олороллор диэн.

Эбэм уран тарбахтаах иистэнньэҥ этэ. Эбээн омук кыргыттарыгар иистэнэр дьарык кистэлэҥэ, маастарыстыбата аҕа уустан ууска бэриллэр. Оннук иистэнэр маастарыстыбаны эбэм ийэтиттэн ыллаҕа. Эбээн кыыһа былыр-былыргыттан хайаан да сатаан иистэниэхтээх диэн. Таба тириититтэн тигиллэр таҥаһа суох бытарҕан тымныыга күнү супту таһырдьа сылдьар табаһыттар киһи буолбаттар. Бу иистэнэр дьарык олус уустук: таба тириитин куурдаллар, субалыыллар, имитэллэр. Эбээн омугун таҥаһа-саба, туттар мала-сала — барыта тирииттэн оҥоһуллар. Мин аҕам оройуоҥҥа буолар таба бырааһынньыгар таба тириититтэн тигиллибит олус кыраһыабай саҕынньах, ыстаан, бэргэһэ, этэрбэс кэтэрин өйдүүбүн. Бу таҥаһынан үксүн таҥас-сап күрэҕэр бастыыр этэ.

Эбэм барахсан олус ыраас, чэнчис туттунуулаах этэ, аны олус минньигэс астаах буолара. Кыра сылдьан эбэм минньигэс да минньигэс лэппиэскэ астыырын өйдүүбүн. Аны таба этин хатарар этэ, таҥас мөһөөччүккэ хаппыт эт илдьэ сылдьааччы. Хаппыт эти сиэппэр укта сылдьан сиир этим. Кини сааһын тухары тыаҕа, ыстаада сиригэр олорбута, арай олох лаппа кырдьан баран кыыһыгар, аҕам бииргэ төрөөбүт балтыгар олорбута. Биирдэ эмит ийэм ыалдьан балыыһаҕа киирдэҕинэ, биһиэхэ дьиэһитинэн кэллэҕинэ, биһиги оҕолор олус үөрэр этибит. Эбэбит кэллэҕинэ дьиэбит тымныы бэйэтэ сып-сылаас курдук буолара. Кини маҕаһыынтан «Молочные» диэн ириис кэмпиэт ылар этэ, хас да киилэни ылан ыскаапка ууран кэбиһэрэ.

Эбэм сүүс сааһын ааһан да баран син биир үлэлиир этэ: мас кыстыыр, дьиэ үлэтин үлэлиир, аны иистэнэр. Оннооҕор өлөр өлүүтүн охто сытан барытын өйдүүр, чөл өйдөөх сыппыта. Кырдьан түөһэйэр эҥин диэни билбэтэҕэ. Бу эбэм уһун үйэлэниитин кистэлэҥин куруук саныыбын. Кини хаһан да арыгы испэтэх, табах диэни тардыбатах, аны үүт аһылыгын да хото сиэбэтэх, эгэ оҕуруот аһын сиэ дуо. Үксүн боростуой аһынан сылдыьбыт: таба этиттэн миин, таба иһэ.

Эбэм уһун үйэлэниитин кистэлэҥэ удьуорунан бэриллибит эбит. Кини ийэтэ, эбэтэ эмиэ уһун үйэлээхтэрэ үһү, сүүс саастарын лаппа ааһан баран өлбүттэр. Маны таһынан эбэм ыраас дууһалаах, ханна да, хаһан да иирсэр диэни билбэтэҕэ, судургу сэмэй майгылааҕа, дьоҥҥо-сэргэҕэ үтүө сыһыаннааҕа, сааһын тухары мэлдьи үлэлии-хамсыы сылдьара.

Аҕам ийэтин ардыгар түүлүгэр көрөр эбит. Онно кини уһуннук ытыыр ды ытыыр эбит. Аҕам сарсыарда уһуктубута ардах түһэ турар буолар эбит.

Түҥ былыргыттан эбээн омуга айылҕаны кытта дириҥ сибээстээх омук, айылҕаҕа сүгүрүйэн, айылҕаны ытыктаан кэллэҕэ. Баҕар уһун үйэлэнии төрдө-төрүөтэ онно сытар буолуон эмиэ сөп. Төһөнөн киһи өйө-санаата, ис туруга, кута-сүрэ айылҕа курдук сырдык, ыраас буоллаҕына, соччонон кини уопсай туруга, доруобуйата эмиэ оннук чөл, бөҕө туруктаах буолар эбит. Онон бу айылҕаны кытта ыкса сибээс хаһан да быстыа суохтаах.

Октябрина Голикова.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0