Иллэрээ күн Томпо улууһун Тополинай нэһилиэгин биир ыраах сытар ыстаадатыгар эһэ табаһыкка саба түстэ.
Бу туһунан 34 саастаах табаһыт Григорий Баишев ийэтэ Айталина Баишева кэпсиир:
— Уолум Гриша түүн балааккатыттан чугас өрүстэн уу ылаары сыыр аннынан баран истэҕинэ, эмискэ хантан кэлбитэ биллибэккэ, эһэ ойон тахсыбыт. Оҕом соһуйан куотар аакка барбыт. Сүүрэн иһэн бытархай таастан халтарыйан, охтон түспүт. Ол кэмҥэ адьырҕа киниэхэ саба түспүт. Аҥар атаҕын олох да сэймэктиэҕин тааһынан охсубут уонна уҥа атаҕынан тэбиэлиир кэмигэр тыатааҕы алҕас ыытан кэбиспит. Ол кэмҥэ булчут ыттар сүүрэн кэлэн, эһэ куоппут.
Аҕабыт түүн эрийэн, быраастан эчэйиитин хайдах эмтэнэрин ыйыталаһан, рация нөҥүө бастакы көмөнү кыыһым, чуум үлэһитэ оҥорбута.
Ыстаадабытыгар уолум, улахан кыыһым оҕолорунаан, мин сиэн аймах оҕолорум – барыта алта оҕо баар. Эминэн, саанан, ботуруонунан хааччыллыылаахтар. Мин бөһүөлэктэн рациянан сибээстэһэ олоробун. Куйааһа бэрт буолан, тыынар тыыннаах барыта ууну былдьаһар эбит. Аны адьырҕа кыыллар баһаартан куотан, ыстаада аттыгар олус элбээбиттэр. Кэргэним Вениамин Баишев бырдах, кыымаайы, күлүмэн хаһааҥҥы да дьыллааҕар үгүс диир. Онон адьырҕа кыыл наһаа кырыктыйбыт үһү. Билигин уолум этэҥҥэ эмтэнэ сытар. Олох кыра эрдэҕиттэн ыстаада киһитэ. Онон тыйыс усулуобуйаҕа үөрэхтээх.
СӨ Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин үгэс буолбут салааларын сайдыытын отделын салайааччы Иннокентий Балановы кытта бу түбэлтэ туһунан кэпсэппиппэр, маннык хоруйу биэрдэ:
— Бу кэмҥэ эһэ айылҕатын быһыытынан «тутуһар» кэмэ. Онон кутталлаах бириэмэ буоларын өйдүүр наада. Ыстаадаҕа, тыаҕа сылдьар дьон олох соҕотохтуу сылдьаллара табыллыбат. Адьырҕаны куттуур сааны-сэбиргэли илдьэ сылдьар наада. Куттал үөскүүр түбэлтэтигэр киһи адьырҕаны ытар бырааптаах.
Билигин ордук кырдьаҕас адьырҕа элбээтэ. Кинилэр сааһыран, белоктаах аһылыкка, ол аата эккэ наадыйаллар. Оттон эдэр эһэ сүрүннээн отонунан, балыгынан аһылыктанар буолан, кыылга, киһиэхэ түспэт. Эппитим курдук, кыылга уонна киһиэхэ кырдьаҕас эһэ саба түһэр. Сэбиэскэй кэмҥэ сопхуостарга анал кадровай булчуттар кырдьаҕас эһэлэри анаан эккирэтэн бултууллара. Билигин ол суох буолан, кырдьаҕас эһэ элбээтэ. Эдэрдэри үүртэлээн баран, дьиэ сүөһүлэрэ, кыыллар уонна дьон баар сирдэригэр ордук кэлэллэр. Онон тыаҕа иккилии буолан сылдьар ордук. Соҕотохтуу сылдьар дьоҥҥо саба түһүү үгүс. Табаһыттар дьиэ кыылын идэһэлиир түбэлтэлэригэр ыраастаабыт истэрин, сүөһүлэрин тириитин үчүгэйдик хомунуохтарын наада. Сытыйбыт эт ас кыылы ордук тардар. Айылҕа харыстабылын министиэристибэтэ улуустарынан адьырҕа кыыл ахсаанын үөрэтэн баран, кырдьаҕас эһэ элбээбит түбэлтэтигэр бултатара ирдэнэр.
Саамай кутталлаах кэмҥэ тыаҕа соҕотохтуу сылдьымаҥ, сэрэхтээх буолуҥ!
Елена ПОТОЦКАЯ, «Сахасирэ» хаһыат.
Хаартыска — 1ZOOM.RU