Сардаана Саввина “Сахафильм” продюсерын, промоутерын быһыытынан үлэлиэҕиттэн саха киинэтин Арассыыйаҕа, тас дойдуга таһааран, араас бэстибээллэргэ ситиһиилээхтик кытыннарар буолла. Сардаана Револьевна омук тылын билэр уонна айылҕаттан сытыы-хотуу, киириилээх-тахсыылаах буолан, киинэ киэҥ эйгэтигэр үчүгэйдик биллэр ааттаах-суоллаах киһи. Кини Саха сиригэр киинэ индустрията сайдыытын атын таһымҥа таһаарбытын бары билэ-көрө сылдьабыт, кыыспытын күөн туттабыт.
Номнуо умнуллубут суруйааччы В.В. Яковлев “Тэҥҥэ кырдьыбыт тэҥкэ тиитим” кэпсээнинэн уһуллубут “Тойон кыыл” уус-уран киинэ хайа да саха киинэлэриттэн уһулуччу ойон тахсан, бэстибээл аайы сүрүн бириистэри ылан, сахалары соһутта да, үөртэ да. Билиҥҥи олох ирдэбилинэн ааптар “Кытта кырдьыбыт тэҥкэ тиитим” кэпсээнин “Бичик” кинигэ кыһата түргэн үлүгэрдик бэчээттии охсон, атыыга таһааран, “Кыымнар” электроннай версиятын интернеккэ таһааран, үгүс киһи аахта. Ити курдук биир талааннаах суруйааччыбыт Василий Васильевич Яковлев аата тилиннэ. Кини “Өрүстэр кирбиилэрэ”, “Уот итиитэ”, “Кэрэхтээххэ” романнары, “Сардаҥа ардаҕа” сэһэни, “Утары саһарҕа кыыһар” хоһооннор хомуурунньуктарын норуотугар суруйан хаалларбытын билэбит.
Көрөөччү быһыытынан мин бу “Тойон кыыл” киинэ туһунан тугу этиэм этэй? Бастакытынан, режиссер Эдуард Новиков омугуттан тутулуга суох хайа баҕарар киһи тута өйдүүрүн курдук бэлиэлэргэ суолта уурбута киинэ биир ситиһиитэ. Иккиһинэн, Тумара диэн ааттаах булка үөрэтиллибит дьиэтийбит хотойу устуу – сахалар ортолоругар операторскай үлэни уһулуччу баһылаабыт ыччаттардаахпытын чахчы туоһулаата. Онон оператор Семен Аманатов олох кыһанан-мүһэнэн, айымньыга ойууланар түгэҥҥэ сөп түбэһиннэрэн, ымпыктаан-чымпыктаан устубут көмүс көлөһүнэ чахчы тилиннэ. Маны сэргэ компьютернай графикатын кыайа-хото туппут. Тус-туһунан сиргэ уһуллубут кадрдары таҥыы абытайдаах үлэ буоллаҕа. Киинэҕэ саха олоҕо, төрүт дьарыга бэркэ сырдатыллыбыт. Бэл, саха оҕуһа, ынаҕа, аппыт уопсай хартыына силигин өссө ордук ситэрэн биэрдилэр.
Бу киинэҕэ үлэлээбит айар бөлөх дьонугар барыларыгар да хотой бэлиэ быһыытынан олохторун хайа эрэ кэрдиис кэмигэр биллэн ааспыт быһыылаах дуу диэхпин баҕарабын. Мин билэрбинэн, СӨ үтүөлээх артыыската Зоя Попова устудьуоннуур сылларыгар зоопаркаҕа ала чуо хотойу кэтээн көрөр, этюд көрдөрүүтүгэр хотойу үтүктэн көрдөрөр идэлээх эбит. Аны гримеркатын сиэркилэтигэр хас эмэ сылы быһа хотой уруһуйа кыбытыллан турар. Эдуард Новиков 40-с Москватааҕы Норуоттар икки ардыларынааҕы бэстибээлгэ бара сылдьан түспүт гостиницатын хоһугар хотой ойуута баарын сөҕө кэпсээбитэ. Аны сылбыт эмиэ Хотой Айыы сыла.
Киинэҕэ Тойон кыыл сүрүн миэстэни ылар. Кини бу чоҥкучах алааска олорор ыал тэҥкэ тиитигэр көтөн кэлиититтэн киинэ саҕаланар. Сорох хартыыналары киһи хотой хараҕынан кэтээн көрөргө дылы гынар. Дьикти!
Оҕонньор киинэ устатын тухары кэргэнин таптыыр хараҕынан имэрийэ көрөрүн бары да өйдөөн көрдөхпүт. Оо, ол харахтар элбэҕи да кэпсииллэр… Дэлэҕэ Москва аатырбыт кириитиктэрэ “у них живые глаза” диэхтэрэ дуо?! Эр киһилии уоттаах харахтара күүстээх таптал кэлин ытыктаһыыга кубулуйбутун олус даҕаны чаҕылхайдык биэрдэ ээ! Оттон оҕонньордоох эмээхсин намыын-наҕыл саҥалара, бэйэ-бэйэҕэ харыстабыллаах сыһыаннара — бу күн анныгар олороллоругар тыынар салгыннарын курдук олуус-олус күндү. Кинилэр биир эрэ ыанар ынахтаах уонна көлүнэр аттаах ыал. Былыргынан дьадаҥы ыал. Ону баара “тиийиммэппит-түгэммэппит” диэн өйдөбүллэрэ суох саха дьадаҥы ыала барахсан буоллахтара. Ол курдук мындыр, булугас өйдөөх, төрүкү булчут киһи биир буулдьаны хаста да туттарга үөрэммитэ, эмээхсин түүлээҕи, сылгы сиэлин барытын туһаҕа таһааран иһэрэ кинилэр туохха барытыгар кичээҥитик сыһыаннаһалларын, туһаҕа таһааралларын көрдөрөр.
Ол эрээри хаһан эрэ күүстээх тапталынан холбоспут дьон күҥҥэ көрдөрбүт соҕотох оҕолоро төннөн, ийэ барахсан бэйэтигэр бүгэн хаалбытын эмээхсин дириҥ кутурҕан иҥмит харахтарыттан ааҕаҕын. Ити курдук дьахтар таптала оҕотугар көһөр дииллэрэ бу киинэҕэ эмиэ биллэн ааһар. Ииппит сүөһүтүн идэһэлэнэллэригэр тиҥэһэтин оҕо оҥостон кэбиһэн, аһынан, кытта кырдьыбытыгар көмөлөспөт. Бэл, Тойон кыылы кэлин аһына саныыр. Сүтүк киһини кэбирэтэр, олоҕу атыннык көрөргө үөрэтэр буоллаҕа. Ити түгэни көрө олорон, өрдөөҕүтэ инники оҕолоро утуу-субуу тымныйан өлбүт, кэлин Дьоруой ийэ буолбут эмээхсин ол кэмин кэпсииригэр маннык диэбитин санаан кэлбитим. “Оҕолорбун көмүтэлээн, хаҕым эрэ сылдьар кэммэр кутаҕа умсаах уйа туттан олорорун көрбүтүм. Миигиттэн соһуйан, уйатын түөрэ үктээбитигэр сымыыттара түспүттэрэ. Ону, “саатар, кини оҕолоро тыыннаах буоллуннар” диэн ураҕаһынан сымыыттарын төттөрү уйаларыгар укпутум...” Сүтүктээх ийэ сүрэҕэ тыынар-тыыннаахха барытыгар итинник сыһыаннаһан эрдэҕэ…
Киинэҕэ өбүгэ саҕаттан Тойон кыыл диэн улуутута ааттыыр көтөрдөрө кинилэр куттарын туттарбыт тэҥкэ тииттэрин буулуоҕуттан, бэл, балаҕаннарыгар дьукаахтаһыаҕыттан уу-нуурал олохторо айманар. Ол эрээри киһи туохха барытыгар үөрэнэр үөрүйэҕинэн, оннооҕор кырдьаҕастар тойон кыылларыгар үөрэнэллэр. Өбүгэ өркөн өйүнэн айбыт Айыытын сыдьаана итэҕэйэр, кэлин сүгүрүйдэҕэ. Ити өйдөбүл бу киинэҕэ эмиэ көстөр. Ол эрээри Сэбиэскэй былаас төрүт итэҕэли, ытык өйдөбүллэри илии таһынан хаһыйыыта манна эмиэ ойууланар. Саха өйдөбүлүнэн тыҥырахтаах кыыл тыыныгар турбут киһи кыыл кырыыһыгар турар, сэккэ-сэмэҕэ тиксэр. Онон, баҕарбатаҕыҥ да иһин, ити хомсомуол уолаттары аньыыны оҥорон, иннилэрин сарбыннахтара диэн аһына саныыгын. Атын өттүттэн көрөн сыаналаатахха, тойон кыыл уобараһынан мин улуу дьоммутун санаан ылбытым — Өксөкүлээҕи, Ойуунускайдааҕы… Кинилэр сырдык ааттарын тэпсии кэмнэрин…
Хотой кыылы туоска суулаан уҥуох тутуулара, көмүс чыычаахтара Уйбаанчыктарын аттыгар көмүүлэрэ миэхэ эмиэ атыны санаппыта. Ытык өйдөбүлү… Ханнык да былаас кэлбитин иһин норуот сүрэҕиттэн сүппэт үтүөкэн дьоммут кэриэс, үйэлээх өйдөбүллэрин…
Умнуллубуту сөргүппүт, киэҥ эйгэҕэ саха киинэтин көтүтэн таһаарбыт Сардаана Револьевнаҕа, сэргэх айар бөлөххө, талааннаах артыыстарбытыгар көрөөччү быһыытынан махтанабын. Айыҥ-тутуҥ, үлэҕит-хамнаскыт өссө тахсыылаах буоллун диэн баҕа санаабын этэбин.
Майя ВЛАСЬЕВА,»Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru сайтка анаан.