Татьяна Сабарайкина: «Киһи санаата өлөрүөн эбэтэр өрүһүйүөн сөп»

Бөлөххө киир:

Бу сылга бүрүүкээбит дьаҥтан сибээстээн аан дойду олоҕун-дьаһаҕын бары эйгэтигэр уларыйыы-тэлэрийии бөҕө буола турар. Биллэн турар, ол киһи ис туругун таарыйбыта саарбаҕа суох. Ыарахан кэмҥэ киһи уйулҕата эмиэ уларыйар чинчилээх. Бу түгэҥҥэ тугу этиэххэ сөбүй? Мин ыйытыыларбар психолог, травматерапевт, «Инсайт» психологическэй киин салайааччыта, Санкт-Петербурдааҕы “Иматон” практическэй психология институтун преподавателэ Татьяна Васильевна Сабарайкина эппиэттээтэ.

edersaas.ru

— Татьяна Васильевна,  бу аан дойдуну аймаабыт вирус туһунан, уйулҕаны үөрэтээччилэр, эһиги тугу этиэххитин сөбүй?

— Бары билэрбит курдук, маннык пандемиялар аан дойдуга кэмиттэн-кэмигэр кэлэн ааһаллар. XX үйэ ортотугар диэри, холобура,  куор буулуу сылдьыбыта. Бу да ыарыы ааһыаҕа, туох барыта бүтэр үгэстээх. Ол эрээри, олохпут уларыйыа.

— Тоҕо маннык ыарыылар кэлэн ааһалларый? Сир бэйэтэ ыраастанаары дуу, биһигини туохха эрэ үөрэтээри дуу?

— Оннук, бэйэҥ эппитиҥ курдук, бу үөрэх. Хаһан баҕарар ыарахаттар биһигини туохха эрэ үөрэтээри кэлэллэр, аан дойдуну барытын накаастаары, куһаҕаны оҥороору диэн буолбатах. Сыыһаны-халтыны, бэйэҥ эйгэҕин, сыан­настаргын, санааҕын-онооҕун уларытарга тоҕоостоох кэм.

— Психология хараҕынан, уопсастыба ханнык араҥата эбэтэр кимнээх ордук коронавируска бэринимтиэ эбиттэрий?

— Дьиҥэ, бу эмиэ кириип, атын респираторнай инпиэксийэ курдук тарҕанар ыарыы. Вируһунан бары ыалдьабыт. Ол эрээри, бу ыарыы дириҥээтэҕинэ, улахан кутталы суоһуур. Уйулҕа өттүнэн улахан санааҕа ылларан сылдьар киһи дириҥэтэн кэбиһэр. Аны туран, уйулҕаны үөрэтээччилэр кэтээн көрбүттэринэн, киһи маннык ыарыыга геннэй өй өттүнэн бэлэм эбит. Саха сиригэр үйэ анараа эрэ өттүгэр араҥ ыарыынан дьиэ кэргэн олоччу өлөр этэ. Сылы-сыллаан дьаҥ элбиирин тухары биһиги өйбүтүгэр маннык кутталлаах кэмнэр, ыарыылар хаалан хаалаллар эбит.

Холобура, этэн аһарбытым курдук, ханнык эрэ аҕа ууһугар ким эрэ улаханнык ыалдьа сылдьыбыта кэнники кэнчээри ыччатыгар «ген өйө” (генная память) диэбит курдук хаалан хаалар эбит. Мин үлэ­лэспит дьоммор хас даҕаны маннык тү­­бэлтэ баара.

Психосоматика этэринэн, тыҥа ыарыыларынан бэйэлэригэр наһаа элбэҕи ылынар, куттанар дьон ыалдьаллар эбит. Коронавирус тыҥа уорганнарыгар улаханнык охсор буолан, наһаа элбэх эппиэтинэстээх, элбэх дьон дьылҕатын быһаара сылдьар, барытыттан куттанар, сэрэхэчийэр дьон ыараханнык аһардаллар. Манна өссө муҥур уһукка тиийбит, барар сирдэрэ баҕана үүтэ буола сылдьар, ыарыыны кытта соҕотох эбиппин диэн куттана сылдьар дьон ылларымтыа буолаллар. Уопсастыба ортотугар да сылдьар,  үлэлиир да дьон бэйэлэрин  соҕотох курдук сананыахтарын сөп.

Онон психологтар этэрбитинэн, ыарыыны көбүтэр уонна ыалдьарга төрүөт буолар санаалар диэн – киһи төрүччүтүгэр туох эрэ аһаҕас боппуруос баара, эбэтэр киһи тус кыһалҕалара буолуохтарын сөп.

— Интэриниэккэ, көрдө­рөр-иһитиннэрэр эйгэҕэ коронавирус туһунан араас элбэх, оруна да суох, оруннаах да иһитиннэрии тахсар. Маны  хайдах ылыныахтаахпытый?

— Мэлдьи дьиксинэ сылдьар уонна иһитиннэриилэргэ наһаа итэҕийимтиэ буоллаххына, олох аахпатаҕыҥ ордук. Киһи иһитиннэриини хайдах ылынара улахан оруоллаах. Ол иһин, эйигин са­­йыннарар, күллэрэр-үөрдэр, үөрэтэр иһитиннэриилэри аах, көр.

Бастаан бу ыарыыны дьон ылыныыта отой атын этэ. Итэҕэйбэт курдук этибит, «ханна эрэ ыраах буола турар, биһиэхэ кэлиэ суоҕа” дии саныырбыт. Оччолорго миигиттэн интервью ылбыттарыгар, биһиэхэ сыл аҥаарынан биирдэ то­­ҕоостоох буолуо, онно дьон психологка наадыйар кэмэ кэлиэ диэбитим.

— Пандемия саҕаланыаҕыттан эһиги үлэҕит элбээтэ дуо?

— Үлэлээбиппит курдук үлэлии сылдьабыт. Ол эрээри, дьон сыаннаһа уларыйбыта биллэр. Киһи бэйэтин ырыҥаланан көрөн, бэйэ баҕатынан олорор кэмэ кэллэ диэн өйдөөтө.

— Аан дойду үрдүнэн (бас­таан Кытайга) дьиэ кэргэн арахсара наһаа элбээтэ. Бу туохтан буолуой?

— Эппитим курдук, кыһалҕа кыһарыйдаҕына, киһи ис дьиҥ баҕатын, ис туругун истэ үөрэнэр. Аны туран, бэйэни хааччахтаныы эрэсиимигэр дьиэтээҕи дьоммутун кытта чугастык алтыһан бэ­­йэбит хайдах баарбытынан утарыта көрүстүбүт. Ол көрбүппүт, олох да сыһыан диэҥҥэ үлэлэспэккэ сылдьыбыт эбиппит, ааһа баран, олох да атын киһини кытта олорор эбиппит диэн санааҕа кэлэбит. Ис дьиҥэр, пааралар маны кириисис курдук ылынан, саҥа таһымҥа тахсыахтарын, иккиэн үлэлэһэн, сыһыаннарын тупсарыахтарын сөп.

— Ыалдьыбыт дьоҥҥо тугу сүбэлиэҥ этэй?

— Киһи ыарыйдаҕына ыксыыр-ыгылыйар идэлээх, хараҕыҥ дала кыараан хаалар. Ол кэмҥэ ыксаамыахха наада, хайаан да үтүөрүөм диэн санаанан салайтара сатыахтаахпыт. Киһини инники былаан олоҕу олорорго кынаттыыр. Онон, ырыҥалааҥ, толкуй­дааҥ. Уонна, биллэн турар, хамсана сатыахтаахпыт. Дэлэҕэ даҕаны ­этиэхтэрэ дуо, хамсаныы – олох төрдө диэн. Тыҥа эрчиллиилэрин оҥоруохтаахпыт. Сытан хаалбыт киһи турара уустук. Аны үтүөрэн баран, эбэтэр сэрэтэр инниттэн салгыҥҥа элбэхтэ сылдьыахха наада. Саха сирин сибиэһэй салгына сайҕыыр, ыраастыыр, чэбдигирдэр  аналлаах.

— Эрдэҕэс оҕо билигин дьоҥҥо, уопсастыбаҕа наады­йар кэмэ. Оннооҕор  тас эйгэҕэ күүскэ наадыйар улахан дьон баар…

— Билиҥҥи улааппыт оҕолор  үөлээннээхтэрин кытары социальнай ситимҥэ кэпсэтэр буоланнар, сибээстэрин сүтэрбэтэх курдуктар. Төттөрүтүн, бэйэни хааччахтаныы эрэсиимин сөбүлээбит оҕолор бааллар. Уопсайынан, оҕо тулалыыр эйгэни кытта билсиһэр кэмэ (икки-икки аҥаар саас) этэҥҥэ ааспыт буоллаҕына, маннык хааччахтааһыны холкутук аһарынар.   Оттон улахан дьон туһунан этэр буоллахха, биһиги сахалар, икки-үс эрэ көлүөнэ анараа өттүгэр алаастарынан олорбут омук, маннык кэлиитэ-барыыта суох дьиэҕэ олоро, дьиҥэ, үөрүйэхпит.

— Оччоҕо бу дьаҥ үөрэх ­буоллаҕына, бүтэр уһугар киһи санаата хайдах таһымҥа тахсыахтааҕый?

— Олохпут урукку курдук буолуо суоҕа. Өскөтүн, киһи бэйэтин олоҕор эппиэтинэс ылынан үлэлиир буоллаҕына, олоҕо баҕарбытын курдук үчүгэй буолуо. Киһи санаата өлөрүөн эбэтэр өрүһү­йүөн сөп. Онон, барыта бэйэбититтэн тутулуктаах.

Виктория Бястинова, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0