Саха сиригэр кыһыл көмүһү хостооһун саҕаламмыта быйыл 95 сыла. Улахан бэлиэ даатанан, бүгүн бу уустук салааны атаҕар бигэтик туруорбут Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ытык олохтооҕо, Социалистическай Үлэ Дьоруойа Тарас Гаврилович Десяткиҥҥа анаммыт өйдөбүнньүгү — мемориальнай дуосканы арыйыы үөрүүлээх быһыыга-майгыга ыытылынна.
Долгутуулаах тэрээһин ытык киһи өр кэмҥэ өрө көтөҕүллүүлээхтик, үрдүк таһаарыылаахтык үлэлээбит сиригэр, Туймаада хочотун килбэйэр киинигэр турар “Якутзолото” дьиэтигэр буолла.
СӨ Атыы-эргиэн промышленнай палататын бэрэсидьиэнэ Владимир Членов Тарас Десяткин өрөспүүбүлүкэҕэ сир баайын хостооһуҥҥа далааһыннаах дьоһун хардыылары оҥорбутун киэн туттан бэлиэтээтэ. Тарас Гаврилович ырааҕы көрөр ураты толкуйдаах сатабыллаах салайааччы, үтүөкэн настаабынньык буоларын тоһоҕолоото. Ытык киһи аатын сүгэр Дьокуускай куорат 16-с №-дээх училищетын (ПТУ) ыччаттара өрөспүүбүлүкэ, Арассыыйа таһымнаах күрэстэргэ ситиһиилээхтик кытталларын, бу ордук бырамыысыланнас эйгэтигэр үлэлээбит уонна үлэлиир дьону улаханнык үөрдэрин, кини аатын Өймөкөөн, Уус Маайа, Усуйаана, Алдан, Мииринэй, Нерюнгри оройуоннарын, бүттүүн Саха сирин дьоно-сэргэтэ кэриэстииллэрин, маннык сүдү киһиэхэ пааматынньык туруоруллара былааннанарын иһитиннэрдэ.
Бу долгутуулаах тэрээһиҥҥэ саха саарынын кытары алтыспыт, бииргэ үлэлээбит дьоно истиҥ тылларынан ахтан-санаан аастылар. Саха сиригэр бырамыысыланнаһы күүскэ сайыннарарга ананан төрөөбүт көмүскэ тэҥнээх киһи диэн үрдүктүк сыаналаатылар. Үлэҕэ түөрэ уларытыылары киллэрбитин, сайыннарбытын, табыгастаах оҥорбутун, өссө оччолорго «Якутзолото» институтун, баанын тэрийбитин, тутуу үлэтин далааһыннаабытын, түгэнинэн туһанан элбэхтэн бэрт аҕыйаҕы холобурдаатахха, 4-с №-дээх поликлиниканы, толору хааччыллыылаах уопсайдаах 16-с ПТУ, «Самородок» бассейны, дьон-сэргэ олорор дьиэтин-уотун, улахан эбийиэктэри, о.д.а. тутуллубуттарын чахчы сөҕөн, киэн туттан аҕыннылар.
Роман Васильевич Десяткин, Тарас Десяткин хаан-уруу аймаҕа, биология наукатын дуоктара :
—Тарас Гаврилович биһиэхэ үтүө холобур буолар киһибит. Кини дойдутугар үс сааһыгар диэри олорбут. Аҕата Гаврил Романович быраабы көмүскүүр уорганнар үлэһиттэрэ буолан, ханна аныыллар да онно көһөн испиттэр. Мэҥэ оройуонун милициятын начаалынньыгынан, онтон Уус Маайаҕа, 30-с сыллар саҥаларыттан Дьокуускайга киин аппараакка үлэҕэ ылбыттар. Аҕаларын дьон сир аайы билэрэ. Кэллэҕинэ бары түмсэн, оонньуу-көр, күрэс тардыллар, кэпсээн-ипсээн тэнийэр эбит. Билигин Күүстээх Дэһээккин туһунан киинэлэр уһуллаллар, уостан-уоска бэриллэн номох буолан кэпсэнэллэр.
Кинилэр Дьокуускайга Ломоносов уулуссатыгар кэтэх дьиэлээх этилэр. Онно уруулары-аймахтары сэргэ, табаарыстар, алтыспыт, бииргэ үлэлээбит дьоно, дойдулаахтара бука бары хонон-өрөөн ааһаллара. Итини «оҕо сылдьан күнү быһа сойуппакка сылабаар өрөрбүт. Хоноһолору маанылаан, ороннорбутун туран биэрэн бараммыт, муостаҕа кэккэлэһэ сытарбыт» диэн Тарас Гаврилович ахтар-саныыр буолара. Хор, Дэһээккиннэр оннук үөрүнньэҥ, аһыныгас, элэккэй, дьоҥҥо куруук туох кыалларынан көмөлөһө сылдьар үтүөкэн ыал этилэр. Тарас Гаврилович бииргэ төрөөбүт икки бырааттааҕа. Икки сылынан кыра быраата Спартак Гаврилович сэрии бэтэрээнэ. Манна, Дьокуускай аэропордугар үлэлээбитэ. Үһүс — Феликс Омскайга речной училищены бүтэрэн баран, пароходствоҕа үлэлии сылдьан, эдэр сааһыгар олохтон туораабыта.
Бүгүҥҥү тэрээһин биһиэхэ, урууларыгар-аймахтарыгар улахан долгутуулаах. Бастатан туран өйдөбүнньүк бэлиэ арылынна, иккиһинэн пааматынньык туруоруллуоҕун туһунан өссө төгүл бигэргэтилиннэ. Манна даҕатан эттэхпинэ, хас көрсүһүү ахсын Тарас Гавриловичпыт туһунан саҥаттан саҥа этиллэрэ кэрэхсэтэр. Дьон кини туһунан кэпсииригэр, бэйэлэригэр чугаһы ылан сырдаталлар. Ити барыта устуоруйаҕа түмүллэн иһиэ турдаҕа.
Үлэтигэр тохтоон аастахпына, кини өссө 70-с сылларга билиҥҥи ырыынак үйэтин таба сабаҕалаан эрдэлээн тиийбит ураты көрүүлээх киһи. Бэйэтин санаатынан, толкуйунан салайтаран хайдахтаах тэрилтэлэри көҕүлээн, тэрийэн, хамсатан барбыта киһини хайдах да сөхтөрбөт буолуон сатаммат. «Якутзолото» генеральнай дириэктэринэн ананан баран, бырабылыанньаны Алдантан манна көһөрөрү ситиспитэ. Үлэһиттэргэ олорор дьиэ, оҕолоругар оскуола, оҕо саада тэрийбитэ, өрөспүүбүлүкэ киинигэр 70-ча улахан эбийиэк тутулларын ситиспитэ. Бүгүн дьон манна мустан итини барытын истиҥник-иһирэхтик аҕыннылар. Үтүө өйдөбүл тыыннааҕа үөрдэр. Бу көлүөнэтэн көлүөнэҕэ салҕанан бара турарыгар эрэнэбин.
Петр Петрович Седалищев, 35 сыл көмүс хостооһунугар үлэлээбит:
— 1976 сыллаахха Тарас Десяткин саха ыччатын бырамыысыланнаска сыһыарар, оробуочай идэни баһылыырга үөрэттэрэр туһунан ыҥырыытын хаһыакка аахпытым. Армияттан кэлбит эдэр киһи ол биллэриини туппутунан, 1 №-дээх училищеҕа (ПТУ) докумуоммун илдьэн туттарбытым. Белаз массыынаны ыытарга тыа сириттэн кэлбит 30 ыччат киирбиппит. 1977 сыллаахха үөрэхпитин бүтэрэн, 10 киһи «Алданзолотоҕа», 10-«Индигирзолотоҕа», 10-«Кулаарга» барбыппыт. Олохтоох дьонтон хомуллубут, анал үөрэҕи бүтэрбит белазистар тиийэн үлэлээбиппит.
Ити кэмнэрбитин олус күндүтүк саныыр буоламмыт, итиэннэ Саха сиригэр кыһыл көмүһү хостооһун саҕаламмыта 95 сылынан, үлэлээн ааспыппыт туһунан суол-иис хааллараары «Бастакы белазистар» диэн ахтыы-кинигэбитин таһаардыбыт. Маастарбыт Василий Мигалкин сүрүннээтэ уонна бу кинигэни таһааттарарга улахан көмөнү оҥордо. Манна даҕатан эттэхпинэ, маастарбыт биһигини, номнуо сааһырбыт дьону, үөрэппит оҕолорум диэн куруук билсэ-көрсө олорор, кэмиттэн-кэмигэр түмэ тардар. Манна Тарас Гаврилович туһунан уонна үлэлээбит дьон ахтыылара киллэрилиннилэр. Атыы-эргиэн промышленнай палататын бэрэсидьиэнэ Владимир Членов өйөөтө.
Владимир Владимирович Птицын, Мэҥэ Хаҥалас улууһун баһылыгын 1 солбуйааччыта.
—Бүгүн үөрүүлээх быһыыга-майгыга кэлэн кыттыбыппынан киэн туттабын. Дойдулаахпыт, саха норуота сүгүрүйэр, ытыктыыр, киэн туттар киһитин Т.Г.Десяткин аатын үйэтитиигэ тиһиктээх үлэ барара үөрдэр. Бэйэбит өртүбүтүттэн эмиэ көхтөөх кыттыыны ылабыт. Улууспут баһылыга Николай Прокопьевич Старостин биэдэмистибэлэр икки ардыларынааҕы хамыыһыйаҕа үлэлэһэр. Этиллибитин курдук, пааматынньыкка Тарас Гаврилович — үөрэҕин бүтэрбит эдэр киһи дьулуурдаах уонна модун үлэтэ көрдөрүллүөхтээх. Ол кэнчээри ыччакка үтүө холобур, сырдыкка, кэрэҕэ, сайдыыга иҥнигэһэ суох угуйар суолдьут сулус буолуоҕа диэн эрэнэбин.
Т.Г.Десяткин олоҕун кэрчиктэриттэн кылгастык
Т.Г.Десяткин 1928 сыллаахха Мэҥэ Хаҥалас улууһун Төҥүлү сэлиэнньэтигэр төрөөбүтэ.
1951 с. Магаданнааҕы хайа техникумун, салгыы Ленинградтааҕы хайа университетын үөрэнэн бүтэрбитэ.
1961 сыллаахха “Якуталмаз” трест “Мииринэй” руднигын сүрүн инженерэ.
1969 сыллаахха “Якуталмаз” производственнай холбоһук дириэктэрин солбуйааччы.
1971 сыллаахха “Якуталмаз” холбоһук генеральнай дириэктэрин солбуйар.
1972-1991 сс. “Якутзолото” хампаанньаны салайар.
1991 с. “Золото Якутии” хампаанньа генеральнай дириэктэрэ.
Социалистическэй Үлэ Дьоруойа, Ленин уордьанын, Үлэ Кыһыл Знамятын, Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин уордьаннарын кавалердара, Саха АССР үтүөлээх горняга, РСФСР үтүөлээх металлура, СӨ, Алдан, Мэҥэ Хаҥалас, Дьокуускай куорат Ытык олохтооҕо.
2018 сыллаахха Десяткин албан аатын үйэтитэр сыаллаах Дьокуускайдааҕы бырамыысыланнас техникумугар сырдык аата иҥэриллибитэ.
2013 сыллаахха Т.Г.Десяткин аата 66,36 карааттаах алмааска иҥэриллибитэ.
Сардаана БАСНАЕВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru