Саха киһитигэр биир ийэттэн төрөөн-үөскээн, тэҥҥэ улааппыт ини-биилэр, бэйэ-бэйэлэрин дууһаларыгар өрүү чугастар, олохторугар тэҥҥэ хаамсан, куруук өйөбүл, көмө буолан дьылҕаларын суолун сырдатыналлар.
Ини-бии Тимофей Иванович 1916 сыл уонна Иван Иванович 1925 сыл Мэҥэ Хаҥалас оройуонун Тараҕай нэһилиэгэр төрөөбүттэрэ. Ийэлэрэ Елизавета Иннокентьевна, аҕалара Иван Иванович (Молоҕодоор Уйбаан) Тарабукиннар Куоллараҕа “Өргөс өтөҕө” диэн кэрэ көстүүлээх айылҕалаах сиргэ сэниэ ыал буолан олорбуттара. Уолаттар Вера Ивановна уонна Татьяна Ивановна диэн бииргэ төрөөбүт эдьиийдээхтэрэ.
Тимофей Иванович, кыра эрдэҕиттэн үөрэххэ тардыһыылаах буолан, Бүтэйдээх сэттэ кылаастаах оскуолатын ситиһиилээхтик бүтэрэн баран, 1934 сыллаахха Дьокуускайдааҕы коммунальнай–строительнай техникумҥа үөрэнэ киирэр уонна 1938 сыллаахха ситиһиилээхтик бүтэрэн техник-тутааччы идэтин ылар. Хоту Абый оройуонугар ананан ылбыт идэтинэн техник-тутааччынан таһаарыылаахтык үлэлиир. Онно сылдьан сэрии саҕаламмытын долгуйа истэр. Оччотооҕу кэмҥэ хоту улуустан сэриигэ дьону хомуйбат этилэрэ. Ол гынан, Тимофей Иванович элбэх киһи сэриигэ баран эрэрин истэн, Ийэ дойдутун саа-саадах тутан көмүскүүр баҕа санаалаах, ыйы быһа борохуотунан айаннаан, дойдутугар төннөн кэлэр.
Тимофей Иванович 1942 сыл бэс ыйыгар баҕа өттүнэн Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтигэр ыҥырыллан барбыта. Кылгас кэмҥэ үөрэнэн, артиллерийскай орудие хамандыырын идэтин баһылаан, Арҕааҥҥы фронт 270 №-дээх Демидовскай стрелковай дивизия 72-с полкатын таанканы утары охсуһар 76 мм орудие расчетын хамандыырынан ананан тиийбит. Сэрии туһунан кэпсиирин олох сөбүлээбэт этэ. “Киһи киһиэхэ кэпсээбэт ынырык дьыалата, алдьархайа”, — диирэ. Ол гынан, кини кэмчи кэпсээниттэн хаста да өлөр өлүү айаҕыттан кыл-мүччү бэйэтин сатабылынан, сытыы өйүнэн быыһаммыта биллэр. Түөрт сыл сэрии толоонугар улаханнык эчэйэр гына бааһырбатах гынан баран, иккитэ кытаанах контузияны ылбыта. Бастакы контузиятын буойаһынан айаннаан истэхтэринэ, өстөөх сөмөлүөттэрин буомбалааһыныгар түбэһэн ылбыт. Буойас тохтоон, бары таһырдьа тахсыбыттар. Онно аттыгар улахан фугас буомбата эстиитигэр, кинини бүтүннүү буорунан көмөн кэбиспит. Ол гынан, доҕотторо хайдах эрэ булан хостооннор, тыыннаах хаалбыт. Иккис контузиятын уоттаах сэрии хонуутугар өстөөх таанкаларын, автоматчиктарын утары хабыр киирсиигэ ылбыта. Кини салайар расчетун саллааттара ньиэмэс автоматчиктарын ытыалаабыттар, кини пушкатынан соҕотоҕун таанкалары ытыалаабыт. Ол кэмҥэ ойоҕоһуттан өстөөх таанката иһэрин ытаары, пушкатын станинатын эргитэн эрдэҕинэ, танка урутаан кини орудиятыгар «прямое попадание» оҥорор. Тимофей эһиллэн тыыннаах хаалан, өйүн сүтэрэр, госпиталга биирдэ өйдөнөр. Хорсун саллаат түөрт сыл сэрии толоонугар сылдьыыта, сэрии кэмин ыарахан усулуобуйата, утуу-субуу контузиялар доруобуйатын күүскэ айгыраппыттара, инники эйэлээх кэмҥэ олоҕор улахан охсууну оҥорбута.
Тимофей Иванович бойобуой суола Воронеж куораттан саҕалаан Арҕаа Двинанан, Курляндиянан (Прибалтика) тыһыынчанан километрга тайыыр. Ити этэргэ дөбөҥ, манна кини төһөлөөх элбэх дэриэбинэлэри, куораттары, нэһилиэнньэлээх пууннары өстөөхтөртөн босхолоспута буолуой. Өрөгөйдөөх Кыайыыны Венгрияҕа көрсүбүт.
Тимофей Иванович уоттаах сэриигэ хорсун быһыылары көрдөрөн “Кыһыл сулус” уордьанынан, «Хорсунун иһин» мэтээлинэ, «1941-1945 сс. Улуу Аҕа дойду сэриитигэр Германияны кыайыы иһин» мэтээлинэн, «Аҕа дойду сэриитин 2-с истиэпэннээх уордьанынан» наҕараадаламмыта.
«Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.» диэн интэриниэттэн докумуоннар электроннай бааннарыттан ылыллыбыт бирикээстэр кэпсииллэр:
— «Приказ № 06/н по 810 Артиллерийскому полку 270 СД от 15.07.43 г.
Действующая Армия
От имени Президиума Верховного Совета СССР наградить:
Медалью «За отвагу»
Наводчика орудия 7-ой батареи мл. сержанта Тарабукина Тимофея Ивановича за то, что в боях за с. Крутой Лог Курской области 12-13.07.43 г.в составе батареи уничтожил одну минометную батарею, станковый пулемет, рассеял и частью уничтожил до роты пехоты противника.
Рождения 1916 г., якут, член ВЛКСМ, призван Чурапчинским РВК….»
— «Приказ №025/н частям 270 стрелковой Демидовской дивизии от 7июля 1944 г
Действующая Армия
От имени Президиума Верховного совета СССР за образцовое выполнение боевых заданий Командования на фронте борьбы с немецкими захватчиками и проявленные при этом доблесть и мужество наградить:
Орденом «Красной звезды»
Старшего сержанта Тарабукина Тимофея Ивановича — командира орудия 810 артполка»
Из наградного листа от 1 июля 1944г. : «Ст. сержант Тарабукин Тимофей Иванович в боях за форсирование реки Западная Двина 26.6.1944 г.в районе г.Ума его орудие в составе батареи быстро и точно поражала указанные цели, обеспечивая переправу нашей пехоты через р .Западная Двина. Его орудийным расчетом уничтожено: одна пушка, 2 пулеметные точки, до взвода пехоты противника. Переправившись через реку, сопровождал огнем нашу пехоту. За проявленное мужество и отвагу достоин правительственной награды ордена «Красная Звезда».
Тимофей Иванович, Кыайыы кэнниттэн салгыы аармыйаҕа сулууспалаан баран, 1946 сыллаахха муус устар ыйга дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Кыратык сынньана түһэн баран, сэрии кэмигэр айгыраабыт хаһаайыстыбаны өрө тардар үлэ үөһүгэр түспүтэ. 1946-50 сс. Саха АССР Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр инженер-тутааччынан, тутуу хонтуоратын проектнай-сметнай бөлөҕүн начаалынньыгынан үлэлээбитэ. 1950-1952 сс. Заготовка министиэристибэтигэр старшай хлебнай иниспиэктэринэн, т/х бородууктатын хаачыстыбатын управлениятын начаалынньыгын солбуйааччытынан үлэлээбит. 1952-55 сс. Люберцы куоракка ССРС Заготовка министиэристибэтин Үрдүкү заготовительнай оскуолатыгар үөрэнэн «экономист-организатор» идэтин ылар. 1955-59 сс. Дьокуускайга РСФСР Килиэп бородууктатын министиэристибэтин Судаарыстыбаннай килиэп иниспиэксийэтин управлениятын начаалынньыгынан, САССР Ас бородууктатын бырамыысыланнаһын министиэристибэтин иниспиэктэринэн, САССР Коммунальнай баанын инженерынан таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. 1959-63 сс. САССР Тутууга уонна архитектураҕа управлениятын инженер-инспекторынан, Дьокуускай куорат олох-дьаһах управлениятын инженерынан үлэлээбитэ. 1963 с. сэриигэ ылбыт контузияларыттан доруобуйата улаханнык мөлтөөн, сэрии инбэлиитигэр тахсан, үлэттэн уурайарга күһэллибитэ. Кини инженер быһыытынан хас да авторскай арыйыылардаах. Олор бэйэтин кэмигэр тутууга уонна мелиорацияҕа, балык хаһаайыстыбатыгар киэҥник туһаныллыбыттара.
Тимофей Иванович биэнсийэҕэ тахсан баран төрөөбүт сиригэр Бүтэйдээххэ, Мэҥэ Хаҥалас оройуонугар олорбута. Манна кини маҥнай балаҕан туттан олорбута, онтон нэһилиэгин дьоно киниэхэ дьиэ тутан биэрбиттэрэ. Онно 1993 с. өлүөр дылы олорбута. Сэрии инбэлиитэ буолан кэргэннэммэтэҕэ, төрөппүт оҕото суох. Үлэлиир кэмигэр бииргэ төрөөбүттэригэр, кинилэр дьиэ кэргэттэригэр көмөлөһөрө. Кини ыалдьыттыы кэлэрэ, оҕолорго улахан бырааһынньык этэ. Ол курдук, араас куукула, массыына оонньуур, кэмпиэт кэһиилээх кэлэн үөрдэрэ. Бииргэ төрөөбүт быраата Тарабукин Иван Иванович улахан уолун кини аатынан Тимофей диэн ааттаабыта.
Тимофей Иванович Коммунистическай партия кэккэтигэр 1944 с. 270 стрелковай дивизия 810 артиллерийскай полкатын 3 дивизия партийнай тэрилтэтинэн ылыллыбыта. Кырдьаҕас саллаат, орудия хамандыыра олоҕун устата сүрдээх сэмэйдик уонна чиэһинэйдик дьиҥ коммунистыы олорбута.
Нэһилиэгин дьоно Тимофей Ивановиһы ытыктыыллара, чиэстииллэрэ. Ол туоһутунан, «30 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.», «40 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.», «60 лет Вооруженных сил СССР», «70 лет Вооруженных сил СССР» үбүлүөйдээх мэтээллэрэ, үгүс махтал суруктара буолаллар.
Быраата Иван Иванович Тарабукин кулун тутар ый 24 күнүгэр 1925 сыллаахха төрөөбүтэ. Бүтэйдээх 7 кылаастаах оскуолатын сэрии саҕаламмыт 1941 сылыгар бүтэрбитэ. Салгыы Дьокуускай куоракка педагогическай техникумҥа үөрэнэ киирбитэ. Педтехникум маҥнайгы куурсун бүтэрэн баран, үөрэнэр усулуобуйата суох буолан, Майаҕа тахсан радиоузелга монтердаабыта. 1943 сыл ыам ыйын 30 күнүгэр Чурапчы райвоенкоматынан аармыйаҕа ыҥырыллан, Тас Монголияҕа 36-с мотострелковай дивизия 149 –с мотострелковай полкатыгар сулууспалаабыт. Младшай хамандыырдар үөрэхтэрин бүтэрэн, младшай сержант буолбута, стрелоктар отделениеларын хамандыырынан сылдьыбыт. Дивизиялара 7–c моторизованнай куорпус састаабыгар Маньчжурияҕа стратегическай кимэн киириигэ кыттыбыт. Ол сэбиэскэй-дьоппуонускай сэриигэ Маньчжурияҕа Квантунскай аармыйа, соҕуруу Сахалиҥҥа уонна Курильскай арыыларга дьоппуон аармыйата кыайтаран, Япония капитуляция туһунан аакты илии баттааһынынан түмүктэммитэ. Иван Иванович, сэбиэскэй-дьоппуонускай сэрии кыттыылааҕа “Японияны кыайыы иһин” мэтээлинэн, «40 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.», “50 лет Победы в Великой Отечественной войне” үбүлүөйдээх мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. Сэрииттэн инбэлиит буолан эргиллибитэ.
Иван Иванович сэрииттэн кэлэн баран, үлэлии сылдьыбыт идэтин сөбүлээн, өссө аҕыс сыл монтердаабыт. Сибээс салалтата дьоҕурдаах үлэһити бэлиэтии көрөн, Төҥүлүгэ буоста начаалынньыгынан анаан, таһаарыылаах үлэтин саҕалаабыта. Тэрийэр, салайар сатабылын учуоттаан, 1956 с. Табаҕаҕа, 1961с. Өлөчөйгө, 1963с. Бүтэйдээххэ сибээс тэрилтэтин — буостаны тэрийэр эппиэтинэстээх үлэни итэҕэйэннэр, кэргэнинээн Мария Михайловналыын, сарын сарыннарыттан өйөһөн 40-ча сыл бииргэ буоста, радиоузел уонна «Сбербаан» үлэтин холбуу тутан тэрийэн, үлэлээн, дьон-сэргэ туһугар үгүс үтүөнү оҥорбуттара, махтал тылын истибиттэрэ.
Бүтэйдээххэ сүүрбэттэн тахса сыл үлэлиирин тухары хас да төгүл оройуоҥҥа Социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕа буолан, Майаҕа Бочуот дуоскатыгар өрүү таһаараллара, хас да төгүл нэһилиэк, оройуон, Саха Өрөспүүбүлүкэтин салалтатын Бочуотунай грамоталарынан наҕараадаламмыта. Иван Иванович үлэтигэр кытаанах ирдэбиллээх, эппиэтинэстээх сыһыанын үгүс киһи бэлиэтиирэ, холобур оҥосторо. Тэрилтэтигэр тутаах боппуруоһунан ааҕан, үлэ чааһа тутуһулларын кытаанахтык ирдиирэ. Оччолорго нэһилиэнньэ араас элбэх хаһыаты, сурунаалы сурутарыгар буоста тэрилтэтин өҥөтө, оруола улахан этэ. Иван Иванович эбиэккэ диэри кэлбит корреспонденция сурутааччыларга ол күнүнэн, киэһэ кэлбит корреспонденция нөҥүө күнүгэр эбиэккэ диэри тиэрдиллэн бүтүөхтээх диэн кытаанах ирдэбиллээх этэ. Буоста массыынатынан хаһыат, сурунаал, сурук, оттон төлөпүөнүнэн телеграмма элбэхтик кэлэрэ. Телеграмманы туттулар да тутатына тиэрдэллэрэ. Буоста дьиэтэ бөһүөлэккэ биир саамай сырыылаах, аныгылыы эттэххэ, элбэх клиеннээх информационнай киин тэрилтэ буолара.
Иван Иванович төрөөбүт сиригэр Бүтэйдээххэ олохсуйан, 1985 сыллаахха 60 сааһын туолуор диэри үлэлээбитэ. Сыралаах, туһалаах үлэтэ сыаналанан, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Бочуотунай грамотатынан бэлиэтэммитэ, Коммунистическай үлэ ударнига буолбута. Бүтэйдээх буостатын тэрилтэтэ, Социалистическай үлэ кыайыылааҕа буолан, хаста да көһө сылдьар Кыһыл Знамянан бэлиэтэммитэ.
Иван Иванович Сэбиэскэй Сойуус хомуньуустарын баартыйатын 1949 сылтан чилиэнэ этэ. Элбэх сыл нэһилиэккэ парторг буолан, үгүс үлэни ыытара, эдэр көлүөнэ ыччат иитиитигэр ахсаабат сыратын уурбута. Комсомол ыччатты кытта ыкса үлэлиирэ, кинилэргэ политзанятие ыытар этэ. Нэһилиэк уопсастыбаннаһын талыытынан Табаарыстыы суут бэрэссэдээтэлинэн, быыбардар хамыыһыйаларын бэрэссэдээтэлинэн, чилиэнинэн ананан элбэх сыл үлэлээбитэ.
Кини сэрииттэн ыалдьан инбэлиит буолан, доруобуйата мөлтөх да буоллар, хаһан да үлэттэн туора турбата, уопсастыбаннай тэрээһиннэргэ инники сылдьара, эрэллээх доҕор, сэмэй, чиэһинэй киһи буолан убаастанара.
Иван Иванович олоҕун аргыһын Чурапчы Кытаанаҕыттан төрүттээх Мария Михайловнаны кытта 1951 с. ыал буолбуттара. Мария Михайловна уран тарбахтаах иистэнньэҥ. Араас таҥаһы, кыбытык көбүөрдэри, аппликациялары сиэдэрэйдик тигэр, айан таһаарар. Айылҕаттан бэриллибит дьоҕурунан саха норуотун култууратын үйэтитэргэ бэйэтин дьоһун кылаатын күн бүгүҥҥэ диэри киллэрсэ сылдьар, норуот маастара аатын чиэстээхтик сүгэр. Кини үлэлэрэ нэһилиэккэ, улуус киинигэр, өрөспүүбүлүкэҕэ быыстапкаларга туруоруллан, дьон биһирэбилин ылаллар, үрдүктүк сыаналаналлар. Мария Михайловна Мэҥэ Хаҥалас улууһун “Мэҥэ аат” бочуот кинигэтигэр киллэриллибитэ. Кини Бүтэйдээх нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо, “Мастер-умелец прикладного искусства Мегино–Кангаласского улуса», «Мастер народных художественных промыслов Республики Саха (Якутия)» ааттар хаһаайыннара буолар. Мария Михайловна сэрии кэминээҕи ыарахан олоҕу, аччыктааһыны, сут-кураан кэмнэри, тулаайах хаалыыны этинэн- хаанынан билбит сэрии оҕото буолар. Ол кэмҥэ улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлээн, тыыл бэтэрээнэ буолбута.
Иван Иванович уонна Мария Михайловна алта оҕону төрөтөн, иитэн, үөрэттэрэн атахтарыгар туруоран ыал оҥортообуттара. Оҕолор, сиэннэр Дьокуускайынан, Нерюнгринэн, Саккырыырынан, Чурапчынан, Бүтэйдээҕинэн халыҥ аймах буолан олороллор. Ааттарын ааттатар элбэх сиэннэрдээхтэр, хос сиэннэрдээхтэр. Эһээлэрин, абаҕаларын олорон ааспыт олохторунан, хорсун сырыыларынан киэн тутталлар, холобур оҥостоллор.
Иван Иванович атырдьах ыйын 4 күнүгэр 1995 с. ыарахан ыарыыттан суох буолбута. Ини-бии Тарабукиннар эдэр саастара дойдубут устуоруйатын ыарахан кэмнэригэр ааспытта, Ийэ дойдуларын, норуоттарын туһугар сырдык чаҕылхай олоҕу толору олорбуттара. Аҕа дойду улуу сэриитин тымныы тыына дьылҕаларын суолун устун арыаллаатар да, ийэлэрин үүтүн кытта иҥэриммит тапталлара уҕараабатаҕа.
Аймахтара, чугас дьоно.