Таатта улууһугар нэһилиэктэринэн эр дьон түмсүүлэрэ тэриллэн, көхтөөхтүк үлэлээбиттэрэ быданнаата. Нэһилиэктэригэр үлэни-хамнаһы кыайа-хото оройуттан туталлар, үөскээбит кыһалҕаны бары түргэн үлүгэрдик түмсэн быһаараллар, араас кэпсэтиилэри ыыталлар, күрэхтэһиилэри тэрийэллэр, ыччакка сүбэ-ама буолаллар. Уопсайынан, улуус эр дьоно көхтөөх, тиһиктээх үлэни тэрийэргэ, олоххо-дьаһахха туһалааҕы, инникилээҕи оҥорорго күүскэ ылсар.
Сомоҕолоһуу
Тыараһа нэһилиэгэр эр дьон “Табык” диэн түмсүүлэнэн мусталлар. Манна сааһын сиппит нэһилиэк эр дьоно барыта сылдьар бырааптаах. Түмсүүнү 2018 сыллаахха, Саха сиригэр Сомоҕолоһуу сылын көрсө тэрийбиттэр эбит. Манна бастаан нэһилиэк 12 көхтөөх эр киһитэ мустан, баһылыктыын сүбэ мунньах ыытан, хамсааһын тэрийэргэ санаммыттар.
Оттон номнуо биир ыйынан, тохсунньуга, түмсүүгэ нэһилиэк 52 эр киһитэ мустан, түмсүүнү “Табык” диэн ааттыырга быһаарыммыттар. Онно түмсүү салайааччытынан Виктор Турнины талбыттар. Салайааччыны таһынан солбуйааччынан Петр Полускины, хамыыһыйа чилиэннэринэн Михаил Игнатьевы, Николай Чемпины, Егор Сабарайкины, Николай Мордовскойу, Николай Алексеевы, казначейынан Александр Сивцевы талан, үлэлэрин саҕалаабыттар. “Табыктар” настаабынньыктарынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх учууталын, “Арассыыйа үтүөлээх педагога” бэлиэ хаһаайынын, Таатта улууһун уонна Тыараһа нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕун Петр Петрович Чехордуну анаабыттар.
Оттон аныгыс ыйыгар, олунньуга, хайа да тэрээһин сиэрдэнэн-туомнанан ситиэхтээх диэн санааттан, түмсүү тэриллиитин бэлиэтээбиттэр эбит. Дьокуускайтан “Үс түмсүү” хамсааһын салайааччылара ыалдьыттаабыттар, уолаттары чиэстээбиттэр.
Нэһилиэккэ күүс-көмө
“Табыкка” эр дьон түмсүүлээх буолаары уонна култуурунай тэрээһиннэри ыытаары түмсүбүттэр эбит. Ол эрээри, нэһилиэк күүстээх аҥаардарын сүрүн сыалларынан нэһилиэккэ кыайтара, ситэ илик үлэлэри оҥоруу буолар. Кырдьык даҕаны, хайа бэйэлээх саха эр киһитэ үлэни үмүрүтэ туппатаҕай, сатаабатаҕай? Оттон бүтүн нэһилиэк эр дьоно биир санаанан турунара төһөлөөх үтүө түмүктэри аҕаларын санаан көрүҥ.
Ол курдук, былырыын тэриллээт даҕаны, “Табык” эр дьоно олохтоох кулуубу саҥардыбыттар, оҕо саадыгар успуор былаһааккатын туппуттар, алааска барар куһаҕан суолу оҥорбуттар, кыһалҕалаах дьоҥҥо үбүнэн-харчынан көмөлөспүттэр. Аны Кыайыы 75 сылын көрсө, 1945 сыллаахха Кыайыы ыһыаҕар турбут аҕыс сэргэни чөлүгэр түһэрбиттэр эбит.
Баһылыктыын бииргэбит
“Табыктар” настаабынньыктара, бас-көс киһилэрэ, учуутал, дириэктэр, оскуолаҕа 40 сыл үлэлээбит Петр Петрович Чехордун быйылгы үлэ былаанын маннык билиһиннэрэр:
— Биһиги быйылгы Кыайыы үбүлүөйүн көрсө ыһыахтыыр пааркабытын саҥа сиргэ көһөрөн тутуохтаахпыт. Аны бу бэлиэ даатанан тыыл уонна сэрии кэмин оҕолоругар анаан оҥоһуллуохтаах стелалар туралларыгар көмөлөһүөхтээхпит. Уопсай сүбэнэн, нэһилиэкпитигэр олорор алта тыыл бэтэрээнигэр олбуордарын саҥардыахпыт. Бу сүрүн үлэлэрбит таһынан, суолбутун оҥоруохпут, бэлиэ дааталары ылыахпыт.
Нэһилиэкпит олоҕо көхтөөх буоларыгар баҕарабыт. Онон, хайа да тэрээһинтэн туора турбаппыт. Ол курдук, ааспыт ыйга буолбут Аҕа дойдуну көмүскээччилэр күннэригэр анаан алта көлүөнэ эр дьон волейболга күрэһин иилээн-саҕалаан ыыппыппыт. Бирииһин барытын бэйэбит уйунабыт. Бу соторутааҕыта, кулун тутар 8 күнүгэр, нэһилиэкпит кэрэ аҥаардарыгар анаан эр дьон бэйэбит күүспүтүнэн кэнсиэр көрдөрдүбүт, лотерея оонньоттубут.
Түмсүүбүт быйылгы үлэтэ үксэ Кыайыы 75 сылыгар уонна Дойдуга бэриниилээх буолуу сылыгар ананна. Үлэбит торумун сыл саҕаланыыта былааннаабыппыт. Былааны нэһилиэк дьаһалтатын кытта тэҥҥэ оҥоробут. Быйылгыттан дьаһалта үлэһитин Василий Мухины солбуйааччынан талбыппыт уонна баһылыкпытын Святослав Сунхалыровы кытта бииргэ толкуйдуубут, кинини кытта тэҥҥэ уопсай сүбэнэн үлэлиибит.
Кус кэһиилээх Ньукуолун
Былырыын Ньукуолун бырааһынньыгар тыараһалар аҕам саастаахтарын куһунан күндүлээбит хаартыскалара, видео-устуулара батсаап ситимин толорбутун өйдүүр буолуохтааххыт, күндү ааҕааччылар. Бу үтүө көҕүлээһин “Табык” түмсүү тэрийиитинэн ааспыта. Нэһилиэк 48 бэтэрээнин толооҥҥо ыҥыран, кус буһаран айах тутан көрсүбүттэрэ. Манна көннөрү остуол тардан эрэ буолбакка, мустубут дьону оонньотон-көрүлэтэн, үөрдэн-көтүтэн, көҕөн бириистээн, умнуллубат бырааһынньыгы тэрийбиттэрин, нэһилиэк аҕам саастаахтара махтана саныыллар.
Бу курдук, Таатта улууһун Тыараһа нэһилиэгэ көхтөөхтүк тэринэн олорор. Кырдьык даҕаны, эр дьон түмсүүлээхтэрэ, барытыгар биир санаанан салайтараллара, үлэни кыайа-хото туталлара киһини үөрдэр.
Быйыл өрөспүүбүлүкэбитигэр биллэриллибит Дойдуга бэриниилээх буолуу сылыгар “Табыктан” сиэттэрэн, өрөспүүбүлүкэбит атын нэһилиэктэрин эр дьоно түмсүҥ, бииргэ буолуҥ диэн ыҥырабыт.
Айтана Аммосова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскалар — Петр Чехордун тус архыыбыттан.