Олоҥхону үйэтитиигэ, кэнчээри ыччакка иҥэриигэ үлэ тиһиктээхтик, өрө көтөҕүллүүлээхтик салҕанар. «Уруйдан, улуу Олоҥхобут» XIV төгүлүн ыытыллар бэстибээли «Арчы дьиэтэ» духуобунай култуура киинэ өрүү да буоларын курдук, үрдүк таһымнаахтык тэрийдэ. Быйылгы тэрээһин И.Г.Тимофеев-Теплоухов төрөөбүтэ 150, П.Е.Решетников-Көһөҥө Бүөтүр төрөөбүтэ 90 сылларыгар ананна.
Дуорааннаах тэрээһин түһүлгэтигэр фольклор 12 кэлэктиибэ кыттыбыт. Түмсүбүт бары олоҥхоһуттары «Арчы дьиэтэ» духуобунай киин дириэктэрэ Валентина Бочонина истиҥник эҕэрдэлээбит, ситиһиилэри баҕарбыт. Методист Борис Михайлов ыраахтан-чугастан мустубут ыалдьыттары алҕаабыт.
Быйылгы түһүлгэҕэ хайдах кыттыбыттарын туһунан Тааттаттан улуустааҕы култуура уонна духуобунай сайдыы салаатын фольклорга исписэлииһэ Майя Егорова кэпсээтэ:
—Биһиги улууспутуттан быйыл түөрт бөлөх уонна икки биирдиилээн толорооччу кытынна. Эрдэттэн турунан бэлэмнэммиппит чахчы билиннэ. Ытык Күөлтэн кыттыбыт «Удьурҕай» бөлөх (сал.Раиса Маркова, бөлөххө 8 киһи баар) — «Көрөөччү-истээччи биһирэбилэ» анал ааты ылла. Чөркөөхтөн «Көһөҥө ситимэ» бөлөх (10 киһи. Сал. Мотрена Яковлева) 2-с истиэпэннээх лауреат үрдүк аатыгар тигистэ. Дьохсоҕонтон Харайдановтар утум удьуорун бөлөхтөрө (6 киһи. Сал.Валентина Харайданова) «Үгэһи утумнааччы, тутааччы» анал ааты туттулар. Маны сэргэ, Валентина Харайданова өрөспүүбүлүкэ кырдьаҕас олоҥхоһуттарын бөлөхтөрүгэр киллэрилиннэ.
Олоҥхону биирдиилээн толорууга, Уус Тааттаттан Александр Багардынов «Кэскиллээх толорооччу» анал аакка тигистэ. Ытык Күөлтэн «Дьолуо» олоҥхо бөлөҕүн салайар Людмила Цой муҥутуур кыайыылаах буолан дохсун ытыс тыаһынан эҕэрдэлэннэ. Кылаан бирииһи, Гран-при үрдүк аатын «Дьохсоҕон олоҥхоһуттара» (10 киһи. Сал.Афанасий Попов) ылан, таатталар үөрүүбүт үрдээтэ. Олоҥхо дьоро киэһээтигэр Ийэ олоҥхоһут Көһөҥө Бүөтүр олоҥхото дуорайда, ытык Тааттабыт аата ааттанна, — диэн үөрүүтүн үллэһиннэ.
Долгутуулаах тэрээһин бочуоттаах ыалдьыттарынан ааттаах-суоллаах ытык олоҥхоһуттар, олоҥхону тарҕатааччылар: В.И.Иванов-Чиллэ, И.А.Григорьев, В.Г.Исаков, П.М.Тихонов, Д.И.Кривошапкин буолбуттар. Ытык ыалдьыттар бу күн санааларын үллэстибиттэр. Дьүүллүүр сүбэҕэ Василий Илларионов — олоҥхону үөрэтээччи, фольклорист, филологическай наука дуоктара, Аиза Решетникова — муусука уонна фольклор мусуойун дириэктэрэ, Надежда Толбонова — СӨ култуура үтүөлээх үлэһитэ, өрөспүүбүлүкэтээҕи «Олоҥхо» Ассоциациятыттан — Елена Протодьяконова, «Арчы Дьиэтин» духуобунай култуура кииниттэн методист, алгысчыт — Борис Михайлов үлэлээбиттэр. Олоҥхоһуттар толорор ньымаларын, тэтимнэрин, сыаналаабыттар, сыллата төһө сайдан иһэллэрин көрбүттэр, санааларын үллэстибиттэр, сүбэ-ама биэрбиттэр. Сайын, бэс ыйыгар, Олоҥхо Ыһыаҕар кыттааччылары быһаарбыттар.
Долгутуулаах дьоро күн түмүгүнэн кыайыылаахтар ааттаммыттар. Кэлэктиибинэн толорууга 1 ст.лауреат үрдүк аатын Чурапчы Чакырыттан кыттыбыт «Кылыһах» фольклор кэлэктиибэ, 2-с ст.лауреат аатын «Көһөҥө ситимэ» (Таатта, Чөркөөх, сал. М.Яковлева). 3 ст.лауреат аатын Нам улууһун 1 Хомустааҕыттан «Сарыал» фольклор кэлэктиибэ (сал.Е.Руфова) ылбыттар.
Олоҥхону биирдиилээн толорууга дьүүллүүр сүбэ көрөн-истэн баран 3 ст.лауреат үрдүк аатын И.Макаровка (Сунтаар), 2 ст.лауреат аатын Г.Спиридоновка (Мэҥэ Хаҥалас), 1 ст.лауреат үрдүк аатын Л.Цойга (Таатта) туттартаабыт.
Гран-при үрдүк аатын «Дьохсоҕон олоҥхоһуттара » (Таатта, Дьохсоҕон, сал.А.Попов) ылбыттар.
Маны сэргэ, алта анал аат, бары кыттыбыттарга Махтал суруктар уонна сэртипикээттэр, ытык кырдьаҕастарга өйдүү-саныы сылдьалларыгар сэмэй бэлэхтэр туттарыллыбыттар.
Дьүүллүүр сүбэ чилиэттэрэ бэстибээл сыалын-соругун сиппитин, тэрээһин сыллата кэҥээн-сайдан, кэрэхсэбили ылан иһэрэ кыттааччы ахсаана элбиириттэн көстөрүн бэлиэтээбиттэр. Маны сэргэ, бу өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар Олоҥхо ыһыаҕар бэлэмнэнии буоларын, олоҥхоһуттар толоруулара тупсан иһэрин, саҥа ааттар тахсалларын, эдэрдэр ахсаан өртүнэн эбиллэллэрин ыйбыттар.
Сардаана БАСНАЕВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru