Тааттаҕа “Куула” түөлбэтин олохтоохторо бэйэлэрэ кыттыһан хочуолунай туттараллар

Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Михаил Гуляев салайбыт оробуочай бөлөхтөрө толорор былаас отчуотун Таатта улууһун 14 нэһилиэгэр оҥордулар.

Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, http://edersaas.ru

Толорор былаас отчуотугар олохтоохтор санааларын хото эттилэр, киһи сонургуура да үгүс.

Урукку сылларга Даайа Амма нэһилиэгэр баһылыктаабыт,  билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор Елена Харитонова улуус киинигэр хонтуоралар олус эргэрбиттэрин бэлиэтээтэ:

— Тыа хаһаайыстыбатын управлениетын үлэһиттэрэ хонтуората суох өрүү арендаҕа олороллор. Улуустааҕы эрэдээксийэ дьиэтэ эмиэ олус эргэ. Сууллан эрэр ааннаах дьиэҕэ киириэххин туттунаҕын. Пенсионнай управление саҥа дьиэтэ тутуллуох буолбута үс-түөрт сыл буолла, сирин быстаран бардылар диэн үөрдүбүттэрэ. Ол боппуруос билигин да оннуттан хамсаабакка турар. Илин эҥээр улуустарыгар пенсионнай управлениелар дьиэлэрэ олус үчүгэй тутуулардаахтарын истэ-билэ сылдьан, биһиэнэ итиннигиттэн хомойобут.

Ытык Күөлгэ — мемориальнай комплекс

93 саастаах Таатта улууһун бочуоттаах олохтооҕо Михаил Кузьмин толорор былаас отчуотугар бэйэтин этиитин суругунан ыытан кыттыыны ылбытын бэлиэтиэххэ наада. Кэрэхсэбиллээҕэ, ытык кырдьаҕас олус кэскиллээх боппуруоһу көтөхтө. Педагогическай үлэ бэтэрээнэ биир дойдулааҕар, саха норуотун чулуу уола Былатыан Ойуунускай төрөөбүтэ 125 сылын эбэтэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин 100 сылын көрсө Таатта улууһун киинигэр, Ытык Күөлгэ, мемориальнай комплексы тутарга этии киллэрдэ. “Чөркөөххө үлэлии турар Судаарыстыбаннас мусуойа Ойуунускай мусуойа буолбатах. Онон саха норуотун улуу уолугар, Былатын Ойуунускайга комплекс тутуллан, Таатта брендэ буолан, туризмы сайыннарыыга олук ууруллуо этэ. Бу мемориальнай комплекс саха кэскилигэр улуу дьону биһиктээн ииппит Ытык Тааттаҕа өрөспүүбүлүкэ махталынан буолуо этэ. Кэлэр кэнчээри ыччат туһугар чаҕылхай талааннаах улуу киһибитин үйэтитии – биһиги ытык иэспит”, — диэн Михаил Гаврильевич суругун түмүктээбит.

Хочуолунайы — бэйэ күүһүнэн

“Куула” түөлбэни салайар Агафья Савватеева хочуолунай тутуутун туруорсуутуттан сиэттэрэн, интэриэһинэй кэпсэтиини таһаарар ыйытыыны биэрдэ.

— Биһиги түөлбэбитигэр 698 киһи олорор. Онтон 435-һэ улахан дьон. Сүрүннээн, кырдьаҕастар олороллор. Манна биир да социальнай эбийиэк суох  буолан, ититии, толору хааччыллыылаах усулуобуйа диэни билбэппит. Оттон биһиэхэ ол саамай улахан кыһалҕабытынан буолар. ОДьКХ тэрилтэтэ биһигини билиммэтин тэҥэ. Ол иһин, “Тааттыыныскай нэһилиэк” баһылыга Егор Павловы уонна нэһилиэк дьокутааттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Шарины сүрүннээн, олохтоохтор бэйэбит кыттыһан, урбаанньыты кытта кэпсэтэн, кининэн хочуолунай туттарарга сүбэлэстибит. Онуоха бырабыыталыстыба өттүттэн туох эмэ өйөбүл баар буолуо дуо? — диэн ыйытта Агафья Михайловна. Толорор былаас отчуотун туруорар салайааччы Михаил Гуляев:

— Өрөспүүбүлүкэҕэ иэскэ киирэн туттарыллыбыт хочуолунай үгүс. Ол курдук, 9 млрд солк. иэскэ киирэн, Орто Халымаҕа, Тиксиигэ, онтон да атын хоту улуустарга хаарбах туруктаах эргэ хочуолунайдары модульнай хочуолунайдар солбуйбуттара. Балар улахан тымныыны  уйан туралларын бэлиэтиир тоҕоостоох. Онон 2017-2018 сылларга ОДьКХ ГУТ тэрилтэтигэр хочуолунайдары тутууну тохтотон, иэһи төлөһөн, үлэ тэтимин чөлүгэр түһэрии барар. Батсаапка да, сорох хаһыаттарга да бу боппуруоһу олус күүркэтэн: “Кырдьык, бачча улахан үп ханна барбыт буоллаҕай?” – диэн толкуйу соҥнууллар. Иэс тутуллубут ол хочуолунайдар билигин хоту улуустары быыһаан олороллорун умнарбыт сатаммат. Оттон хочуолунайдары тутууга саҥа көрүҥү тобуларгытын сөптөөҕүнэн ааҕабыт, — диэтэ.

Мин отчуот кэнниттэн Агафья Михайловнаны көрсөн, бу кириисис кутталлаах үйэтигэр дьон хайдах “харчы бырахсан”, хочуолунай туттаран эрэллэрин ыйыталастым.

— Түөлбэбит Таатта үрэх нөҥүө турар. Ыал барыта чааһынай дьиэтин маһынан уонна чоҕунан оттон олорор. Уонча сыл буолла, хочуолунай тутуутун туруорса сатаабыппыт. Онтон нэһилиэкпит баһылыгын кытта сүбэлэһэн баран, уопуттаах урбаанньыт Тарас Жегусов хочуолунайдары тутар ньыматын үөрэппиппит. Кини Мэҥэ Хаҥалас Маттатыгар уонна Балыктааҕар, Хаҥалас Тиит Эбэтигэр туттарбыт хочуолунайдарын түөлбэбит хамыыһыйата  миэстэтигэр анаан тиийэн көрөн-истэн, бу нэһилиэктэр баһылыктарын кытта кэпсэтэн кэлбиппит. Саха киһитэ бэйэтэ көрөн-истэн, тутан-хабан көрдөҕүнэ эрэ итэҕэйэрэ чахчы. Онно тиийэн, кырдьык да, үлэлии турар хочуолунайдары илэ көрөн, олохтоохтору кытта кэпсэтэн, дьоммутун кытта сүбэлэһэн, харчы хомуйан барбыппыт. Хочуолунайбыт турар миэстэтин булан, тутуу сметатын оҥорторон, бырайыакпыт олоххо киирэн эрэр.

— Ол аата төһөлүү харчыны хомуйдугут?

— Биирдии ыалтан —100 тыһ. солк.

— Дьоҥҥут ыарырҕаппатылар дуо?

— Оттук мас кэрдиитин, тиэйиитин, бэлэмнээһинин аахтахха, сылга оччону ороскуотураҕын.

— Уопсайа төһө суумалаах тутуунуй?

— 5 мөл. солк. – урбаанньыт бэйэтэ, 2 мөл. солк. – нэһилиэк дьаһалтата, 3 мөл. солк. – улуус дьаһалтата, 5 мөл. солк. – олохтоохтор уйунабыт.

— Хочуолунайгыт кыамтата хайдах буоларый?

— Үс улахан кыамталалаах оһохтоох буолуоҕа. Ууну Таатта үрэхтэн мотуор хачайдыаҕа. Оччоҕо кыһыннары-сайыннары уулаах буолуохпут. Уу баһар массыына да наадата суох буолар. Хочуолунайбыт тутулуннаҕына, ититии бу күһүн 53, эһиил 33 ыалга киириэхтээх. Аны туран, бэйэбит хочуолунайданнахпытына, ититии өҥөтүгэр төлөбүрэ ОДьКХ тэрилтэтинээҕэр чэпчэки буолан тахсар.

— Ону ханна, кимиэхэ төлүүгүт?

— Урбаанньыкка бэйэтигэр. Ол харчынан кини биэс сыл устата биһиги хочуолунайбыт тутуутугар иэһин төлөнүөҕэ. Ааҕан-суоттаан көрүүбүтүнэн, бастакы эрэ сылларга ороскуотурабыт. Онтон сыыйа оннун булуоҕа. Хочуолунай барыбытыгар туһалыыра үйэлээх буоллаҕа. Бу күннэргэ Тарас Жегусов кыһыҥҥы суолу баттаһа, ититии тиһигин турбаларын аҕала соҕуруу куораттарынан айаҥҥа турунна. Онон хочуолунайбыт тутуута оннуттан сыҕарыйан эрэр, туруоруммут сыалбытын-сорукпутун толорорго турунан сылдьабыт.

… Ити курдук, бырабыыталыстыба отчуотугар сылдьан, таатталар кыһалҕаларын кимиэхэ да соҥнообокко, сайдыылаах олоххо олорор дьон сиэринэн, быыс-хайаҕас булан, санаа ымыыта оҥостубут соруктарын олоххо киллэрэргэ туруммуттарын сөхтүм, хайҕаатым.

Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, http://edersaas.ru