Таатта улууһун Дьүлэй нэһилиэгэ элбэх ходуһалааҕынан, киэҥ налыы сыһыылардааҕынан биллэр. Ол эрээри быйыл ураты кураан дьыл буолан өтөрүнэн көстүбэтэх аһыҥа өрө турда. Нэһилиэк иһигэр ыал олбуорун ахсын аһыҥа сырдырҕас тыаһа буолла. Бара сатаан дьиэ иһигэр кытта киирэллэр. Оттон оттуур ходуһалар туһунан киһи этэ да барбат.
Окко киирии уонна ходуһалары кэрийии түмүгүнэн, нэһилиэк сирэ-уота олус улаханнык курааннаабыта уонна аһыҥа өрө турбута билиннэ. Нэһилиэк дьаһалтата окко киириэх иннинэ Бордуулаах, Маламчаайы, Аҥхай, Улуу Сыһыы курдук биирдии бэйэлэрэ 50-нуу гаалаах сирдэргэ от үүммэтэҕин бэлиэтэннэ.
Бу туһунан Таатта улууһун Дьүлэй нэһилиэгин тыатын хаһаайыстыбатын исписэлииһэ Акулина Ивановна Егорова маннык иһитиннэрдэ:
— Халлааммыт туран биэрдэҕинэ нэдиэлэнэн оттоон бүтэр туруктаах балаһыанньа үөскээтэ. Былааннаммыт 2 850 туоннаттан баара-суоҕа 10-15% эрэ толоруохпутун сөп. От ыйын 20 күнүнээҕи туругунан, Уолба, Чөркөөх сирдэригэр ТХПК-лар сир арыандалаһар туһунан кэпсэтиилэрэ бара турар. Манан сибээстээн, Дьүлэй нэһилиэгэр ыксаллаах быһыы-майгы эрэсиимин биллэрэн, атын нэһилиэктэргэ ордор ходуһалары оттуурга, оту атыылаһыыга, тиэйиигэ көмө оҥорорго уонна мобильнай биригээдэлэри тэрийиигэ көмө көрдүүр туһунан нэһилиэкпит аҕа баһылыга Олег Дмитриевич Осипов улууспут тыатын хаһаайыстыбатын салайааччытыгар Михаил Ильич Хаптагаевка суруйбута. Ону сэргэ ыаллыы сытар Чөркөөх, Уолба, Чычымах, Чымынаайы, Баайаҕа, Кыйы нэһилиэгин баһылыктарыгар өйүүллэрин туһугар тус суруктары ыыталаабыппыт. Билиҥҥи туругунан, Уолбаҕа бааһына сирин дуогабардаһан мунньахтаары сылдьабыт. Бүгүн Таатта Амматын сиригэр олохтоохтор ходуһа туругун көрө барбыттара. Сэттэ бааһынай хаһаайыстыбаҕа чааһынайдары холбоон тоҕус мобильнай биригээдэ тэрилиннэ. Ол курдук, биэстии-алталыы хаһаайыстыба кыттыгас буоллулар. Ходуһалара үүммэтэх, аһыҥа өрө турбут алаастардаах дьонтон хаартыска хомуйан аахта оҥороору олоробут. Бу сыллааҕы тохсунньу ыйдааҕы туругунан, нэһилиэкпитигэр ынах сүөһү ахсаана – 1211 төбө, cылгы ахсаана – 1090 төбө.
Туора Күөл нэһилиэгин баһылыга Олег Дмитриевич Осипов:
— Нэһилиэкпит арҕаа, соҕуруу алаастарын кэрийэн көрөн баран биһиги үйэбитигэр көрбөтөх курааммыт кэлбитин көрдүбүт. Аһыҥаны бэрэбиэркэлээтилэр. Биир кв.м иэннээх сиргэ уон устуукаттан элбэх аһыҥа баар буоллаҕына, аһыҥа өрө турбут диир эбит буоллахтарына, биһиги алаастарбытыгар биир кв.м иэҥҥэ 40-80 устуукаҕа тиийэ баар. Билигин нэһилиэкпитигэр баар сылгыбытыгар уонна сүөһүбүтүгэр ааҕылларынан 2850 туонна наада. Онуоха бу курааннаан уонна аһыҥа өрө туран 20% да ылыа суохпут. Өрөспүүбүлүкэттэн да, улуустан да улахан көмө суох буолар. Онон бэйэбит сөптөөх дьаһалы ылыннахпытына сатанар. Онон атын нэһилиэктэртэн оттуурга сир көрдүүбүт. Уолбаттан, Амматтан уонна Чөркөөхтөн бааһына сирин 30% -ҥа оттуурга ылар буоллубут. Аммаҕа сирдээх бааһынай хаһаайыстыбалар быйыл онно хайаан да оттуу барыахтарын наада. Нэһилиэкпитигэр тоҕус мобильнай биригээдэ тэрилиннэ. Маны сэргэ, нэһилиэк олохтоохторуттан от атыылаһыытыгар сайаапка хомуйуута барар. Онон сайаапка хомуйан тыа хаһаайыстыбатын управлениетыгар тиэрдиэхпит. Гранулированнай от диэн 40 киилэлээх кууллаах от буолар. Бу ааспыт саас оту боруобалаан көрбүппүт. Дьон-сэргэ гранулированнай оту биһирээтэ.
Таатта улууһун тыатын хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччы Михаил Ильич Хаптагаев:
— Бэҕэһээ, от ыйын 19 күнүгэр, улууспут тыатын хаһаайыстыбатын управлениетыгар Дьүлэй (Туора Күөл), Игидэй уонна Уолба нэһилиэктэрин икки ардыларыгар сөбүлэҥ түһэрсилиннэ. Уолба нэһилиэгин баһылыга Александр Винокуров кэккэ нэһилиэктэргэ курааннаан, онуоха эбии аһыҥа өрө туран, сыл тахсар отторун булунар кыахтара суоҕун учуоттаан, итиэннэ от ыйын 4 күнүнээҕи Агросэбиэт уурааҕар олоҕуран, оттуур ходуһата суох хаалбыт Игидэй уонна Дьүлэй нэһилиэктэригэр сир булан биэрэргэ, көмөлөһөргө этии киллэрбитэ. Онон Уолба сириттэн 30%-ҥа 150 га сир бэриллэр буолла.
Ульяна ЗАХАРОВА.
Туора Күөл нэһилиэгин тус архыыбын хаартыскалара туһанылыннылар.