Таайым Гаврил Федотович идэтинэн историк учуутал этэ. Өр сылларга оскуола дириэктэринэн үлэлээбитэ. Урукку кэмҥэ элбэхтик кууруска үөрэнэ, уопут атастаһа Сэбиэскэй Сойуус араас куораттарынан барара-кэлэрэ.
Соҕуруу сынньана, үөрэнэ, араас наадаҕа барбыт киһи дьонугар- сэргэтигэр кэһиилээх-тутуулаах төннөрө сиэр быһыытынан этэ. Ол курдук таайбыт бу диэки атыыга суох таҥаһы-сабы, араас оонньуурдары аҕаларын өйдүүбүн. Бука сэрэйдэххэ, ийэбит да сакаастыыра буолуо. Сакаас биэрии – эмиэ биир ол кэмнээҕи идэ. Соҕурууттан дьон сакааһын атыылаһан соһон кэлии эбэтэр баһыылка оҥорон почтанан ыытыы буолара. Сороҕор наһаа элбэх сакааһы ылынан баран, ону көрдөөн сүүрэр-көтөр да дьон баара.
Итинник сакааһы толорбутун туһунан ахтыыны таайым Хабырыыс кэлин сааһыран олорон кэпсээбитэ. Бу түбэлтэ кини эдэригэр, сэбиэскэй кэмҥэ тахсыбыт. Куоратын өйдөөбөппүн, эмиэ соҕуруу кууруска ыыппыттар. Кини оҕо эрдэҕиттэн булчут, балыксыт бэрдэ этэ. Бэйэтин курдук дьарыктаах дьону кытта доҕордоһон, тапсан айылҕаҕа сылдьарын сөбүлүүрэ. Ол сырыыга барарыгар үс киһиттэн, куруук бииргэ бултуур-алтыыр дьонуттан (чугас ыала уонна икки тастыҥ бырааттара) саа атыылаһан ыытарга сакаас ылбыт. Биир күн наадатын булан, дьонугар баһыылка оҥорон ыытаары почтаҕа тиийбит. Дьэ манна кинини олус соһуппут, кэлин куттаабыт да, сөхтөрбүт да түбэлтэ тахсыбыт.
Арай почтаҕа цыганнар тоҕо кутуллан киирэн кэлбиттэр. Ити көҥүл сылдьар норуоттар соҕуруу куораттарга элбэх буолаллара, куруук тугу эрэ атыылыы сатыыр, сэрэбиэйдээри хаайар адьынаттаахтара. Хабырыыска кырдьаҕас цыганка чугаһаан, “сэрэбиэйдиэм, олоххун таайыам” диэн тылламмыт. Таайым аккаастаан, куотаары гыммытыгар эмээхсин тохтотон, маннык диэн этиилээх буолбут:
— Эн үс киһиэхэ саа атыылаһан баһыылканан ыыппыккын. Ол эрэн ити дьоҥҥуттан хайалара даҕаны сакаастаабыт сааларынан бултуохтара суоҕа. Оттон бэйэҥ уһун олоҕу олорууһуккун, үйэҕин моҥоон барыыһыккын, — диэбит.
Хабырыыс ити этиллибит тыллар суостаах суолталарын тута өйдөөбөтөх. Баһыылкаламмыт саалар Саха сиригэр этэҥҥэ кэлэн, сакаастаабыт дьон үөрэ-көтө, махтана туппуттар. Таайым бу сырыыта, ити баһыылкалары ыытыы, цыганканы көрсүү кыһын эбит. Ол дьыл сааһыгар тиийбэккэ, цыган эмээхсинэ эппитин курдук, саа сакаастаан ылбыт үс эдэр киһи араас быһылааннарга түбэһэн, утуу-субуу сир үрдүттэн суох буолбуттар. Кырдьык, хайалара да саҥа саанан биир ытыыны оҥорбокко хаалбыттар…
Хабырыыс цыганка түүйбүт тылларын олоҕун түмүк кэрдиис кэмигэр биирдэ кэпсээбитэ. Букатыннаахтык барара аҕыйах ый хаалбыт этэ. Онно даҕаны мунаарара:
— Эмээхсин уолаттар тустарынан хайдах эрдэ билбитэ буолла? Кини кыраан, итинник буолбуттара дуу? Эбэтэр ити саалары кытта сибээстээх туох эрэ дьиибэ баара дуу?
Ол эрэн, Хабырыыһы бэйэтин кыраабатах. “Уһуннук олоруоҥ” диэбитэ туоллаҕа. Саалар да буруйа суохтар – ким да ити сааларга дэҥнэммэтэх. Кырдьаҕас цыганка өтө көрбүт тылларын Хабырыыс оҕонньор үйэтин тухары умнубатах. Ол саалары атыылаһан ыытан, цыганканы көрсөн буруйдаах да курдук санаммыт быһыылаах.
Күн сиригэр олорон ааһар олохпутугар, тулалыыр эйгэбитигэр биһиги билбэппит, өйдөөбөппүт, сэрэйэн да көрбөппүт үгүс буоллаҕа …