Таҥха кэмигэр өбүгэлэрбит ойбоҥҥо эбэтэр сэргэ таһыгар туран, уу иччититтэн, дьиэ кыылларыттан инники дьылҕаларын билгэлэтэллэрэ. Тоҕо диэтэххэ, ойбонтон аллараа дойду абааһылара — сүллүүкүттэр тахсаллар диэн өйдөбүллээхтэрэ. Оттон билигин даҕаны аныгы үйэҕэ, өбүгэлэрбит илдьэ кэлбит таҥхалааһыннара олох сүтэн-иҥэн хаалбата. Дьон-сэргэ Таҥха күннэригэр өйүн-санаатын сааһыланыан, инники дьылҕатын этиттэриэн, билгэлэтиэн баҕарар. Холобур, аныгы дьон хайдах билгэлиир эбиттэрий?
edersaas.ru
КИНИГЭНЭН ТААЙЫЫ
Бастакы ньыма. Ханнык баҕарар эргэ кинигэни тутан олорон, ыйытыыгын биэрэн баран, кинигэ лииһин арый. Харахха тута быраҕыллыбыт тиэкискэр туох суруллубутунан инники олоххун быһаар.
Иккис ньыма. Эргэ күлүүс тылын ыл уонна кинигэ лиистэрин икки ардыгар чорбоҕорунан кыбыт. Кинигэ эмиэ эргэ буолара ордук. Күлүүс түспэтин курдук, кинигэни быанан кытаанахтык эрийэ баай. Онтон кинигэни күлүүс тыла тутуллар сиринэн дьиэ өһүөтүгэр эбэтэр аан үөһээ холуодатыгар ыйаа. Бу сылга тугу күүтэргин (холобур, үөрэххэ киирэбин, үлэ булабын, кэргэн тахсабын) санаа. Ол кэннэ туох буолара этилиннэ да, кинигэ эрги¬йиэ. Эргийбэтэҕинэ, санааҥ сотору кэминэн туолара уустук.
АНАЛЛААҔЫҤ ААТЫН БИЛИЭХХИН СӨП
Бастакы ньыма. Кыра кумааҕыларга уолаттар ааттарын (кыыс буоллаххына), кыргыттар ааттарын (уол буоллаххына) суруй. Сыттыгыҥ анныгар ук. Сарсыарда тураат, биири ойутан таһаар. Ол кэнэҕэски кэргэниҥ аата буолуо.
Иккис ньыма. Уулуссаҕа тахсан, ааһан иһэр киһиттэн ыйыт – эр киһиттэн дьахтар, оттон дьахтартан эр киһи аатын. Этиллибит аат аналлааҕыҥ аата буолар.
БИҺИЛЭХТЭРИНЭН КУУРУССАҔА ТААЙТАРЫЫ
Бастакы ньыма. Кыргыттар кэтэ сылдьар биһилэхтэрин устан ¬муостаҕа тэлгэтэ уураллар. Итиэннэ кууруссаны киллэрэн ыытан кэби¬һэллэр. Куурусса аан маҥнай ким биһилэҕин эбэтэр биһилэҕин аттыгар тиийэн тоҥсуйар да, ол сыл бу кыыс доҕор уолланар эбэтэр кэргэн тахсар.
Иккис ньыма. Биһилэхтэри, хаппыт оту уонна харчыны ууран баран, кууруссаны ыыталлар. Билигин тоҥсуйбута кимиэнэ буоларын эрдэттэн анаһаллар. Куурусса тугу тоҥсуйбутуттан көрөн, кэргэн тахсар киһилэрин, кини үөрэҕин, баайын-дуолун, бэл, дьүһүнүн-бодотун быһаараллар. Ол эбэтэр, хаппыт оту тоҥсуйдаҕына, дьадаҥы киһи түбэһэр, харчыны тоҥсуйдаҕына – баай киһи. Биһилэххэ эрдэттэн маннык өрүттэрдээх киһи диэн этэн кэбиһиллэр.
БАҔА САНААНЫ ТААЙЫЫ
Тохсунньу 13 түүнэ бүтүүтэ, 14 чыыһыла үүнүүтэ түүн утуйаргар тус-туспа кумааҕыга 12 баҕа санааҕын суруй, бүк тутан баран сыттыгыҥ анныгар ук. Сарсыарда уһуктаат, көрбөккө эрэ үс кумааҕыны тал. Онно туох кэлбитэ туолар.
КЭРЭҺИТ КИЭРГЭЛЛЭР
Дириҥ миискэҕэ таас, мас, үрүҥ, кыһыл көмүстэртэн оҥоһуллубут киэргэллэри ук. Ол кэннэ миискэни улахан сотторунан бүрүй. Соттору арыйбакка, хараххын сабан туран түбэһиэх малы таһаар.
Кыһыл көмүс – баай-дуол, үрүҥ көмүс – дэлэгэй олох, мас уонна таас – дьадайыы, биһилэх – ыал буолуу, боруоска – сотору кэминэн араҥаччыһыт дьахтары кытта билсиһии, ытарҕа – хоп-сип, харыга кэтэр киэргэл – түмүгэ көстүбэт элбэх үлэ.
Ити курдук, ким тугу баҕарарынан дьылҕатын билгэлэнэн көрөр. Сорох-сорохторо олус судургу, итэҕэйимтиэтэ суох курдук буолбуттарын да иһин, хас биирдии киһи бэйэтин көҥүлэ, баҕата.
Надежда ЕГОРОВА, edersaas.ru