Шарин Таҥаратын дьиэтэ
Орто Халыма 375 сыллаах үбүлүөйүгэр, 18 сылы быһа тутуллубут таҥара дьиэтэ силигэ ситэн, үлэҕэ быйыл дьэ киирдэ. Бу таҥара дьиэтин бэйэлэрин олохтоох киһилэрэ Валерий Владимирович Шарин сыралаһан, бэйэтин үбүгэр дьэндэтэн таһаарда. Маныаха бу сыллар усталаах-туораларыгар буолбут үтүмэннээх уларыйыыларга кини ылсыбытын ыһыктыбакка тиһэҕэр тиэрдибитэ сөхтөрөр.
Остуоруйа мөкү дьоруойдара куһаҕан дьайыылаахтар
— Валерий Владимирович, дойдугар таҥара дьиэтин тутар санаа туохтан үөскээбитэй? Дьонуҥ дьайыылара дуо?
— Суох. Аҕам — хомуньуус, милииссийэ үлэһитэ. Ийэм быраас этэ. Мин оҕо эрдэхпиттэн, киһи эрэллээх буоларыгар итэҕэллээх буолуохтаах диэн санаалаах улааппытым.
Урукку таҥара дьиэтэ аэропорт, остолобуой, оробуочайдар олорор уопсайдара буола сылдьан, умайан хаалбыта. Оттон хочуол турбаларыгар Дьэгэ Бааба, Абааһы уолун оҥорон иилбиттэрэ уопсай көстүүгэ эрэ буолбакка, олоххо-дьаһахха, бэрээдэккэ барытыгар дьайар курдуктара. Ону ОДьКХ салалтатыгар тиийэн этэн ыллаттаран кэбиспитим.
Өйүөхтэрэ диэбитим…
— Тутуугун 2000 сылтан саҕалаабыккын. Ол иннигэр икки сылы быһа искэр иитиэхтээбиккин.
— Урбааҥҥа ылсан эрэ баран саҕалаабытым. Бэйэм харчыбынан кыра-кыралаан тутуом дии саныырым. Ол эрээри, улахан дьыалаҕа көмө, өйөбүл син биир наада. Хас биирдии киһиэхэ быһаарбытым эрээри, өйөөччү кэмчи буолбута. Кырдьаҕастар үөрэ-көтө түспүттэрэ, сэҥээрбиттэрэ эрээри, хайдах да көмөлөһөр кыахтара суоҕа. Атыттар саҥата суох кэтииллэрэ. Таҥара дьиэтин тутуутун докумуоннарын бырабыыталыстыбаҕа, улууһунан, куоратынан тэрилтэлэргэ туттарбытым да, көмөттөн мэлийбитим. Аккаастыыр матыыптара “Таҥара дьиэтэ судаарыстыба тэрилтэтэ буолбатах” диэн этэ. Кэлин, дойдубар, «Таҥара дьиэтин тутарыгар судаарыстыбаттан үп-харчы бөҕө көрүллүбүт үһү» диэн онно суох сонун тарҕаммыт этэ.
Улуу тапталы үйэтитээри
— Быыс-хайаҕас көрдөөн арааһы барытын толкуйдуу сатаабытым. Итиэннэ дьон-сэргэ тоҕуоруһар пааркатын тутарга санаммытым. Тоҕо диэтэххэ, ол паарканы тутууга үп көрүлүннэҕинэ, ол көмөтүнэн тэҥҥэ таҥара дьиэтин ситэрээрибин. Пааркаҕа вице-канцлер, граф Михаил Головкин кэргэнэ графиня Екатерина Головкина аатынан таптал уонна эрэллээх буолуу паарката диэн ааты биэриэхтээх этим. Быһа түһэн эттэхпинэ, графиня Екатерина сыылкаҕа кэлбит кэргэнин бэйэтин баҕа өртүнэн батыһан Халымаҕа кэлэр уонна 10-тан тахса сыл бииргэ олороллор. Граф Головкин өлбүтүн кэннэ, Екатерина туруорсан туран, кэргэнин өлүгүн Москваҕа илдьэн кистиир. Оччолорго икки сылтан ордук, ытынан, табанан, уунан бары айанныыллар. Екатерина Головкина тапталын оннук бүөбэйдээн илдьэн кистиир. Көрүҥ эрэ, хайдахтаах улуу тапталый уонна бэриниилээх буолуунуй?! Киһи сөҕөр буолбат дуо?! Хомойуох иһин, ол баҕа санаам табыллыбатаҕа.
Санаа түһүүтэ
— Ити сыллар усталарыгар санаа баттыга бөҕө буоллаҕыҥ?
— Барытыттан аккаас ыллахпына, арыт, тоҕо да ылсыбытым буолла диэн санааргыыр этим. Онно эбиитин сыл ахсын саҥаттан саҥа тутааччылары буларым наһаа ыарахан этэ. Бары хармааҥҥын көрөллөрө, төһөнү төлүүргүттэн улаханнык тутулуктанара. Тутуу матырыйаалын тиэйэн илдьиигэ кытары кыһалҕалары көрсөрүм. Холобур, тутуу матырыйаалын Епархия көмөлөһөн Дьокуускайтан Зеленай Мыска диэри Ленскэйдээҕи өрүс пароходствота босхо илдьибитэ. Оттон салгыы тиэрдэргэ Үөһээ Халыматааҕы өрүс пордун начаалынньыга “Төлөө да сабаас. Эбэтэр Зырянкаҕа илдьэбит”, диэн иннин биэрбэтэҕэ. Онно көрдөһөн-көрдөһөн, сүүрүү-көтүү бөҕө буолан баран харчы булбутум.
Үчүгэйи оҥорор буоллахха, суол бэйэтэ арыллар
— Уопсайынан, туһалааҕы, үчүгэйи оҥорор буоллаххына, суолуҥ бэйэтэ арыллан иһэр эбит диэн санааҕа кэллим. Наһаа ыктарар кэммэр, “ойуурдаах куобах охтубат, дьонноох киһи тутайбат” диэн өс хоһоонугар этиллэринии, соһуччу көмөлөһөөччү көстөн кэлэрэ. Ол курдук, меценат Матрена Васильевна Саввина, ДЭС начаалынньыга Сергей Михайлович Рубцов, ОДьКХ начаалынньыга Александр Андреевич Жирков, табаарыстарым өйөбүллэрэ муҥура суох. Кэргэним Маргарита Николаевна «Дьиэ кэргэн туттуохтаах харчытыттан туора дьоҥҥо аныыр тутуугун ситэрээри ыллыҥ» диэн биирдэ мөҕүттүбэтэҕэ. Наһаа ыксыыр, ыгылыйар, санаам түһэр кэмигэр кини уоскутара: «санааҕын түһэримэ, доҕоор, барыта табыллыа, оннун-сүнньүн булуо. Барыта үчүгэй буолуоҕа», — диэн кини эрэл кыымын саҕан, уоскутан кэбиһэрэ. Куполлары, таҥара мэтириэттэрин Епархия биэрбитэ. Ону аҕаларга оччолорго куорат баһылыгынан олорор Варвара Николаевна Оконешникова массыынанан көмөлөспүтэ. Тутуубут саҕаланыытыгар Владыка Герман кэлэн сирбитин-уоппутун көрөн-истэн, санаабытын билсэн,Таҥара дьиэтин тутарбытыгар көҥүлү биэрбитэ. Тутуубут ортолуурун саҕана Владыка Зосима кэлэн көрбүтэ-истибитэ, сүбэ-ама биэрбиттэрэ. Онон саамай тоҕоостоох кэмнэргэ өйөбүл буолбут дьоммор махталым муҥура суох.
Куолакал тыаһыгар күн тыкпыта
— Таҥара дьиэтин аһыллыытыгар Дьокуускайтан Владыка Роман кэлэн былаҕастабыы гыммыта. Онно сылдьан баран дьон-сэргэ наһаа сэргэхсийдибит диэн махтаммыттара. Кэлин куолакаллары аҕалтаран иилэрбитигэр, куораппыт эр дьоно өрө көтөҕүллэн туран кэлэн көмөлөспүттэрэ. Дьоммутугар-сэргэбитигэр куолакал тыаһатан лоҥкунаппыппар, тута мустан эҕэрдэлэһии, үтүөнү-кэрэни баҕарсыы бөҕө буолбуттара. Көрөргө наһаа үчүгэй, үөрүүлээх этэ. Өссө куолакал тыаһыыр кэмигэр, былыт арыллан, күн чаҕылыччы тыган кэлбитэ. Мустубут дьоннор онно үөрдүлэр да этэ.
Билигин таҥара дьиэтин ыстаарыстата Анна Алексеевна Шаповалова барытын көрөр-истэр. Сулууспа сахалыы, нууччалыы тылларынан ыытыллар. Дьон-сэргэ, таҥара дьиэтигэр кэлэрэ элбээбит, ыччаттар кытары сылдьар буолбуттар.
Сыра сыаналанна
Бар дьонун туһугар Орто Халыма кырдьаҕас куоратыгар таҥара дьиэтин дьэндэппит хоту сир хоһуунугар, Валерий Владимирович Шариҥҥа, Сибэтиэй кинээс Даниил Московскай үһүс истиэпэннээх нуучча православнай таҥаратын уордьанын дойдулаахтарын ортотугар үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттарбыттара. Бу кини самныбат санаалааҕын, дьулуурдааҕын, үтүөнү-кэрэни, үйэлээҕи оҥоруутун дьиҥнээх туоһута.
Сардаана БАСНАЕВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскалар: Шариннар дьиэтээҕи архыыптарыттан