Муус устар 27 күнүгэр, 1959 сыллаахха Амма улууһун Амма-Наахара нэһилиэгэр Бөтүрүөптэр дьиэ кэргэҥҥэ күүтүүлээх-кэтэһиилээх маҥнайгы кыыстара күн сирин көрбүтэ. Үөрэхтээх дьон быһыытынан кыыстарын бэйэтин кэмигэр балачча сэдэх Вероника диэн аатынан сүрэхтээбиттэрэ. Бу күн, хас эмэ уон сылынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин күнүнэн биллэриллиэҕин, учууталлар Анна Александровна уонна Иван Павлович оччолорго сэрэйбэтэх буолуохтаахтар. Буолаары буолан, кыыстарын дьылҕатыгар төрөөбүт күнэ хайдах дьайыаҕын…
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
“Ардыгар, төрөөбүт күнэ киһи дьылҕатыгар дьайар эбит диэн санаан ылабын. Хайдах эрэ патриотическай тыыны, үлэҕэ эппиэтинэһи, кэрэмэс кэскили кэрэһилиир. Өрөспүүбүлүкэ күнүгэр төрөөбүппүнэн киэн туттабын. Дьүккүөрдээх үлэ түөрэҕэ курдук ылынабын”, — диир Вероника Ивановна.
Бүгүн Вероника Стручкова аата бүтүн өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник биллэр. Амма биир тарбахха баттанар туруу үлэһитэ. Библиотекарь-библиограф идэтин баһылаан, 37 сылын талан ылбыт идэтигэр бэриниилээхтик үлэлии-хамсыы, айа-тута сылдьар. Олортон биирдэстэринэн, 2012 сылтан бэттэх, ырыаҕа ылламмыт, хоһооҥҥо хоһуллубут кыыс Амма айар талааннаах дьонун туһунан “Үйэлэри уҥуордаан эһиги миигин истиэххит” диэн саҥарар кинигэтэ (диискэ) буолар.
Бырайыак туһунан ааптар бу курдук кэпсиир:
— Уруккуттан иитиэхтии сылдьыбыт санаам. Маҥнай бибилэтиэкэҕэ үлэлии кэлэрим саҕана, Ольга Иванова, Ырыа Ылдьаа, Клавдия Онуфриева курдук норуокка биллэр-көстөр култуура үлэһиттэрэ биһиги кэккэбитигэр бааллара. Кинилэр саҥаларын, санааларын хайдах баарынан устан хаалларбыт киһи диэн толкуйдааҕым. Ол эрээри, оччолорго устар аппаратурам, бэл, боростуой магнитофонум да суоҕа.
2012 сыллаахха Бибилэтиэкэ Россиятааҕы күнүгэр Амматааҕы киин бибилэтиэкэ туох эрэ сонун үлэни көрдөрүҥ диэн сорудах биэрбиттэрэ. Мин иитиэхтии сылдьар идиэйэбин өйдүү биэрдим. Талааннаах ааптардарбыт тыыннаах куоластарын устан үйэтитэр хайаан даҕаны наада. СӨ ырыа айааччыларын сойууһун чилиэнэ, мелодист Афанасий Кузьмин айар талааннаах киһи быһыытынан тута өйдөөн, өйөөн, кини профессиональнай аппаратуратыгар биир дойдулаахпыт, хомоҕой хоһоонньут, саха тылын, литэрэтиирэтин учуутала Алтаана Артемьеваҕа анаан “Тапталлаах мин Аммам” маҥнайгы диискэни таһаарбыппыт. Итинтэн кынат үүннэринэн, салгыы ыкса ылсарга санаммытым. Кинилэр тыыннаах саҥалара кэнэҕэһин кэнэҕэс оҕолоругар, сиэннэригэр, хос сиэннэригэр, норуокка хаалар. Ол иһин “Үйэлэри уҥуордаан эһиги миигин истиэххит” диэн итиннэ майгынныыр тиэмэҕэ үлэ суруйан, 100 тыһ солк Граны сүүйбүтүм. Граҥҥа тиксэн, онтон тирэх ылан, олохтоох, айар талааннаах дьоммутун үйэтитэр үлэм күн бүгүҥҥэ диэри салҕана турар.
Афанасий Кузьмин айар үлэтигэр эмиэ аныыр баҕа санаалааҕым, ол эрээри, тыыннааҕар баттаспатаҕым. Үһүс диискэни таһаарбыппытын кэннэ кини олохтон барбыта. Хата, биһиги дьолбутугар, “Саха” НКИХ олохтоох тэлэбиидэнньэтэ уһулбута баар эбит. Онон “Аммам хатыҥ чараҥнара” диэн диискэни таһаарбыппыт. Манна Афанасий кэргэнин, бииргэ үлэлээбит дьонун, доҕотторун ахтыылара, дьоҥҥо-сэргэҕэ биһирэммит ырыаларын сэргэ кэлин айбыт ылламматах ырыалара киирбиттэрэ. Билигин Афанасий Афанасьевич үлэтин уола Афанасий салгыыр”.
Өрөспүүбүлүкэҕэ тахсар үгүс ахсааннаах диискэлэртэн уратыта диэн — 80 мүнүүтэлээх диискэҕэ ааптардар биографияларын тус бэйэлэринэн кэпсииллэр, кинилэр хоһоонноро, тэттик кэпсээннэрэ, ырыалара киирэллэр. Ол эрээри, ааптар тус көрүүлэрэ, баҕа санаата учуоттанар. Онон хас биирдии күн сырдыгын көрбүт “Саҥарар кинигэ” бэйэтэ туспа уратылаах, хатыламмат, сонун. Хомуурунньукка киирэр айымньылар муусуканан киэргэтиллэр, доҕуһуолланар буолан, истээччигэ ордук тиийимтиэлэр. Диискэ улууc бибилэтиэкэлэрин сэргэ СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин, Саха араадьыйатын, П.А.Ойуунускай аатынан литература түмэлин пуондаларыгар, бырайыак кыттыылаахтарыгар тарҕанар.
Күн бүгүн уопсайа 8 диискэ: суруйааччылар Уйбаан Корякин-Уйбаан Бөтүүнүскэй “Амма эбэм сылаас тыына”, Семен Капитонов “Аммаҕа тапталым”, гректии-римнии тустууга сахалартан бастакы маастар Дмитрий Максимов “Аммам ыллыыр дуораана”, Дария Васильева-Амма Даайыс “Мин Аммам-күн көмүс уйаккам”, мелодист Афанасий Кузьмин “Аммам хатыҥ чараҥнара”, Саргы Куо “Амма – Айыыһыт алҕаабыт кытыла”, Семен Слепцов-Сүргэн “Амма – айар кутум” күн сирин көрдүлэр.
Кулун тутар ыйга “Амма олоҕо” хаһыат эппиэттиир сэкирэтээрэ, СӨ бэчээтин, култууратын туйгуна, СӨ суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ Семен Слепцов-Сүргэн айар үлэтигэр анаммыт диискэ сүрэхтэниитэ буолан ааста. Тэрээһиҥҥэ Сүргэн үөлээннээхтэрэ, доҕотторо, бииргэ үлэлиир дьоно муһуннулар. Ааптар олоҕун, айар үлэтин туһунан кэпсээтэ, оскуола үөрэнээччилэрэ кини хоһооннорун ааҕан иһитиннэрдилэр, “Күөгэйээнэ” дьахталлар вокальнай ансаамбыллара Сүргэн тылларыгар Афанасий Кузьмин суруйбут “Ытык ыһыах” ырыатын толордулар. Диискэҕэ бу ырыаны сэргэ Наталья Михайлова “Солобуода – ытык сир”, Афанасий Кузьмин “Дьоллонуох ырыаттан” ырыалара киирдилэр. “Амма олоҕо” хаһыат корреспондена Вера Иванова “Бөлүһүөктүү толкуйдаах эр киһи поэзията” диэн Семен Слепцов-Сүргэн “Киэҥ куйаар үөһүттэн” кинигэтигэр суруйбут рецензията биир сүрүн миэстэни ылла.
Күн бүгүн ааптар “Үйэлэри уҥуордаан эһиги миигин истиэххит” бырайыак чэрчитинэн суруйааччы Дмитрий Наумовка аналлаах диискэни бэлэмнии сылдьар. Инникитин Амма киэн туттар суруйааччылара Зинаида Архипова, Василий Васильев-Харысхал айымньыларын хабар былааннаах.
Ити курдук, Өрөспүүбүлүкэ күнүгэр төрөөбүт СӨ култууратын туйгуна, Амма нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо Вероника Стручкова биир дойдулаахтарын үйэтитэр туһугар туруулаһа сылдьар. Кини үгүс сыралаах үлэтин сыаналаан, номнуо 50 сааһыгар “Гражданскай килбиэн” знагы туттарбыттара да улаханы кэрэһилиир.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru