Прокопий Романович Ноговицын төрөөбүт нэһилиэгэр, улууһугар улаханнык убаастанар киһи. Кини нэһилиэгэ, улууһа сайдарыгар, инники күөҥҥэ сылдьарыгар сүҥкэн кылаатын киллэрэр. Прокопий Романович төрөөбүт дойдутун дьиҥнээх патриота диэтэхпитинэ сыыспаппыт буолуо.
edersaas.ru
КИНИ САЛАЙЫЫТЫНАН «ЭРКЭЭНИ ЫҺЫАҔА» ЫЫТЫЛЛАР
Кини дойдутун историятын ымпыгар-чымпыгар диэри билэр буолан, араас ис хоһоонноох тэрээһиннэри тэрийсэр да, тэрийэр да. Ол курдук, 2001 сыллаахха Хаҥаласка ыытыллыбыт «Манчаары оонньууларын» уонна «Азия оҕолоро» I Аан дойдутааҕы оонньуулар өрөгөйдөөх сценарийдарын оҥорууга кыттыыны ылбыта. 2014 сыллаахха Хаҥаласка ыытыллыбыт Олоҥхо ыһыаҕын тэрийсибитэ. Кини көмөтүнэн, салайыытынан киэҥ далааһыннаахтык «Эркээни ыһыаҕа» ыһыллар.
Нэһилиэкпит культурнай, общественнай олоҕо Прокопий Романович салайыытынан дириҥ ис хоһоонноохтук ыытыллар. Нөмүгү Ытык сирдэригэр бэлиэ туруоруута, олорон ааспыт биир дойдулаахтарбыт А.И.Захаров, С.П. Сидорова, А.В. Скрябин ааттарын үйэтитиигэ дириҥ хорутуулаахтык үлэлэһэрин бэлиэтиэхпитин баҕарабыт. Элбэхтэн биир холобур, былырыын, Хаҥалас улууһугар Екатерининскай хамыыһыйа дьокутаата Соппуруон Сыраанап 300 сааһын бэлиэтиир сылыгар Михаил Носов хартыынатын тилиннэрэн көрдөрүү Прокопий Романович үтүөтэ. 17-с үйэтээҕи таҥаһы-сабы тигиигэ Прокопий Романович анал ыҥырыытынан ХИФУ доцена, и.н.х. С.И.Петрова иилээн-саҕалаан, салайан тэрийсибитэ. Сөҕүмэр хартыынаны тилиннэриигэ Эркээни хочотун уран тарбахтаах далбар хотуттара кыттыбыттара. Сонун санаа, сүҥкэн үлэ дьон-сэргэ биһирэбилин ылыан ылбыта.
«КЭСКИЛГЭ ХАРДЫЫ» КЭМПИРИЭНСИЙЭНИ БАСТАКЫНАН ЫЫППЫТА
Прокопий Романович олоҕун бүтүннүүтүн кэнчээри ыччаты иитиигэ анаан ситиhиилээхтик үлэлии сылдьар. Улууска эрэ буолбакка, бүтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн биир бастакынан оскуола үөрэҕириитигэр билими киллэрбит үтүөлээх диэтэхпитинэ сыыспаппыт буолуо.
20 үйэ 90-с сылларыгар, билигин этэллэринэн, ыһыллыы-тоҕуллуу кэмигэр, оскуола иһинэн үлэлиир үөрэнээччилэр чинчийэр айаннарын тэрийбитэ. Өлүөнэ өрүс орто сүнньүн отун-маһын, үүнээйитин чинчийии саҕаламмыта.
1993 сыллаахха «Кэскилгэ хардыы» билим чинчийэр кэмпириэнсийэни биир бастакынан оскуола иһинэн тэрийэн ыыппыттара. Бу киэҥ ис хоһоонноох үлэни тэрийиигэ улахан өҥөлөөх дьонунан буолаллар академик, профессор Никита Соломонов уонна РФ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, СӨ үөрэҕин туйгуна, биология учуутала А.Д. Адамова Оччотооҕуга саҥа тэриллэн үлэтин саҕалаан эрэр «Өлүөнэ Остуолбалара» айылҕа пааркатын кытта бииргэ үлэлээбиттэрэ. Кумаартан саҕалаан араас үүнээйи көрүҥнэрин үөрэппиттэрэ, өрөспүүбүлүкэ чиэһин Арассыыйа таһымыгар чиэстээхтик көмүскээбиттэрэ. Кэлин «Эллэйээдэ» оҕолор улуустааҕы чинчийэр билим айаннара тэриллэн күн бүгүнүгэр диэри киэҥ далааһыннаахтык үлэлиир. Хаҥалас улууһун түҥ былыргы баай устуоруйатын, этнэгирээппийэтин, болкулуорун, көтөрүн-сүүрэрин, үөнүн- көйүүрүн, археология, палеонтология салааларыгар сиһилии үөрэтэн араас элбэх үлэ оҥоһулларыгар улахан кылааты киллэрсэ сылдьар биир бастыҥ учуутал, биһиги Прокопий Романовичпыт. Оҕо оскуола паартатыттан саҕалаан билиминэн дьарыгырара, биллэн туран, элбэх үтүө өрүттээх. Ол курдук идэни эрдэ талыыга, Ийэ дойдуга бэриниилээх буолууга улахан суолталаах.
КИИНЭ СҮБЭҺИТЭ
Прокопий Романович олус интэриэһинэй, сонун көрүүлээх, киэҥ далааһыннаах. Кини оҕону бары өттүнэн дэгиттэр сайыннарар сыаллаах-соруктаах үлэлиир. Ол курдук, кини Саха сиригэр киинэ ускуустубата сайдарыгар кырата суох кылааты киллэрсэ сылдьар. 2000 сыл саҕаланыытыттан үлүһүйэн туран киинэ устуутунан дьарыгырар. Уус-уран киинэ таһынан элбэх иитэр-үөрэтэр, билим хабааннаах киинэлэрэ олус интэриэһинэйдэр, уратылар. Саха сэбиэскэй литературатын төрүттээбит П.А. Ойуунускай айымньыларынан “Кээрэкээн”, “Омуннаах оҕо”, “Оҕо куйуурдуу турара” үлэлэрин саха киинэтин классикатыгар киллэриэххэ сөп дии саныыбыт. Маны таһынан, «Сахафильм» киинэ хампаанньатын уус-уран киинэлэри устууга сүбэһит-амаһыт быһыытынан кыттыбытын бэлиэтиибит, саха норуотун суруйааччыта Николай Лугинов «Чыҥыс Хаан ыйааҕынан», «Таас Тумус», Василий Яковлев «Тэҥҥэ кырдьыбыт тэҥкэ тиитим», Егор Неймохов «Ильмень үрдүнэн туруйалар» айымньыларынан киинэлэргэ үлэлэспитэ.
Прокопий Романович кэнники кэмҥэ айар үлэҕэ холонуута сонун өрүттэрдээх. “Хомпоруун Хотой” поэматыгар, саха норуотун бигэтэр биһигэ буолбут Хаҥыл хаҥалас ытык көтөрүн хотойу хоһуйбута. «Айыы дьонун халыҥ хаххаа Хаҥыл Боотур уонна кэрэ кыыс Эркээни Куо» олоҥхото сонун ис хоһоонноох. Култуура туйгуна, муусука учуутала П.П. Семенова салалтатынан үөрэнээччилэр туруоруулара көрөөччү биһирэбилин ылбыта.
Маны таһынан, Прокопий Романович киһиэхэ мээнэҕэ бэриллибэт кыраҕы харахтаах фотограф. Айылҕа кэрэ көстүүтүн бэлиэтии көрөн хатыламмат түгэҥҥэ хатаабыта көрбүтү эрэ кэрэхсэтэр.
Убаастабыллаах Прокопий Романович, эйигин өрөгөйдөөх үбүлүөйгүнэн эҕэрдэлиибит. «Нөмүгү нэһилиэгэ» МТ дьаһалтатын, нэһилиэк олохтоохторун, Ой оскуолатын үөрэнээччилэрин, учууталларын, үлэһиттэр, төрөппүттэр ааттарыттан муҥура суох махталбытын тиэрдэбит, дириҥ ытыктабылбытын биллэрэбит. Чэгиэн туругу, туох баар кэрэни, үтүөнү баҕарабыт. Айымньылаах, киэҥ хабааннаах үлэҥ өссө да чэчирии, сайда, үрдүк чыпчаалга ыҥыра, угуйа турдун, дьон-сэргэ барҕа махталын, сэҥээриитин ыллын.
Ньургустаана ТИТОВА, Людмила ПЕРМЯКОВА,
Ой оскуолатын саха тылын, литературатын учууталлара.