Ыраах тыаҕа сылдьыспытым хаһыс да сыла. Чопчулаан эттэххэ, ыраах тыаҕа булка сылдьыспытым хаһыс да күһүнэ. Алтынньы ортотугар тахсабыт. Тиийэр сирбит ыраах, ыҥыыр атынан ортотугар хонон тиийэбит. Бүлүү өрүскэ түһэр, Сунтаар уонна Ньурба быыһа буола сытар Ботомоойу үрэх салаата Өрт Үрэх диэн ааттаах от үрэх. Күөлүн үрдүгэр, бэс чагда быыһыгар турар кыракый үүтээннээхпит. Бу сүрүн олобурбут. Мантан үөһэ эбии икки сиргэ түһүүлэнэбит. Хас буолан тахсарбытыттан көрөн тарҕаһан сытабыт. Ол күһүн биэс буолан тахсыбыппыт.
Икки киһи манна Өрт Үрэххэ хаалар, уоннааҕылар үөһэ ааһар буоллулар. Хаалааччыларынан мин уонна аҕам курдук саастаах кырдьаҕаспыт Дыбдыр Баһылай буоллубут. Үчүгэй
саалаах дьон, ол аата харабыыннаахтар, үөһэ барар буоллулар, тоҕо диэтэххэ, антах киэҥ толооннордоох сиргэ кыыл табаҕа түбэһиэххэ сөп. Доруоп саалаах дьон, Баһылай
биһикки, манна туох тосхойорунан бултуохтаахпыт. Ити эрээри, сүрүн сорукпут түүлээх, ол эбэтэр тииҥ уонна айылҕа маанылааҕа — киис.
«Киһи бэйэтин бэрдинэн бултаабат, ыт үчүгэйэ билэр!» — кынным Август Куонаанабыс тоҕоостоох кэмнэргэ сөбүлээн туттар тыла. Манна даҕатан эттэххэ, кини биригээдэбит салайааччыта, бу сиргэ Баһылайдыын эдэр эрдэхтэриттэн бултаабыттар.
Чэ, бээ, ыттарбытыгар төннүөххэ, мин икки ыттаахпын — Байанай диэн кынным тыһы ыта уонна ол ыт оҕото, бастакы төрүөҕүттэн ылыллыбыт биирин туолан эрэр Бэргэн диэн эдэр ыт. Баһылай биир ыттаах, онтуката уһун түүлээх, уһун систээх, туох удьуордааҕа чопчу биллибэт, Сындыыс диэн ааттаах, налыччы сымнаҕас майгылаах.
Сонор хаара түһэн, тииҥ ситэн, сүрүн булпут буола сылдьар. Биирдэ эмит киис суоллаатаҕына ону сырсабыт, куобахтаах сири талан сылдьар буолан, суолун буккуйан ылларбакка эрэйдиир. Атын булт суола-ииһэ биллибэт, онно-манна биирдиилээн улар баара ыраахтан көтөр, «мастыы» илик буолан чугаһаппаттар.
Киэһэ аайы «Дьоммут тугу бултаабыттара буолла?» диэн таайа сатыыбыт. Кыыл таба хамсыыр кэмэ буолла, онон түбэстэхтэринэ бултуйуохтарын сөп. Бултуйан кэлэллэрэ буоллар, чоҥку, таба быара сиэ этибит, бэйэтэ туспа малааһын курдук буолааччы.
Тииҥтэн атын булт суох буолан, күнтэн күн бэйэ-бэйэлэригэр майгыннаһар курдуктар. Тииҥ быйыл аҕыйах, дьиҥэ да манна — үрэх баһыгар, дойду сиргэ курдук хойуу буолбат. Баһылай кэпсииринэн, урут сүрдээх хойуу буолара үһү.
— Үс сүүстэн тахсалыы тииҥи бултаан киирээччибит, күҥҥэ биирдии бэйэбит муҥутаан отуччалыы тииҥи аҕалааччыбыт. Балаакканан көһө сылдьабыт, күннээҕи булпутун, түүннэри таҥастаан, балааккабыт иһигэр толору ыйаан хатарабыт, тииҥ быта хоонньубутугар киирэн кыһытан эрэйдээччи, һэ-һэ-һэ… — Баһылай кэпсээнин быыһыгар былыргыны санаан күлэн мүчүҥнүүр. — Таба суола пиэрмэ сүөһүтүн суолун курдук хойуу буолааччы. Ыттар күрэтээччилэр, бурҕас гынан хаалаллар, ыкка тохтооботтор, бөрө дииллэр быһыылаах, онон бултаһа сатаабаппыт. Бу кэнники бултаһар буоллубут, билигин саалар да үчүгэйдэр, бултуур ньыматын да биллибит, — Баһылай уһун киэһэлэргэ уруккутун кэпсээн сэргэхситэр.
Киэһэ аайы тииҥмитин аахсабыт, кыракый куоталаһыы, «соц-күрэхтэһии», ыытабыт.
Баһылайым адьас тутуһуннарбат, өрүү кэриэтэ чорбойор. Биирдэ эмит инники түстэхпинэ:
— Хайа, бүгүн үчүгэйдэппиккин дуу? — диэн, дьээбэлээх харахтарынан көрөн, сирэйэ сырдаан миигиннээҕэр ордук үөрэр-көтөр.
Баһылай тииҥи ыта да суох бултуур кыахтаах, тииҥ хайа диэки барбытын, ханна сылдьар буолуохтааҕын эндэппэккэ билэр, ыта иччитэ маска саһан олорор тииҥи буларын эрэ түргэтэтэн көмөлөһөр курдук.
Баһылай бу сиргэ бастаан, эдэр уол эрдэҕинэ, холкуос табатын көрсөн табаһыттаабыт, инньэ гынан, тиэргэнин иһин курдук билэр. Оччолорго Дыбдыр диэн эбии ааттаабыттар,
курбуу курдук көнө уҥуохтаах уол чэпчэки-чэпчэкитик хааман дыбдыгыратарын иһин.
Баһылай ити аатыттан өһүргэммэт. Уонна үөлээннээхтэрэ эрэ биирдэ эмит ити аатынан ыҥыраллар. Атыттар бары аатынан ыҥыраллар, арай кэпсэтиигэ ханнык Баһылайын быһаарсыыга Дыбдыра кыттыһар. Баһылай билигин даҕаны көбүс-көнө уҥуохтаах, ис-хоой сыстыбатах, чэпчэкитик үктэнэн хаамар, түргэн туттуулаах, туохха даҕаны көрөн олорбот, кыанар-хотунар, мээнэ киһи тэҥҥэ сылдьыспат киһитэ. Майгыта диэн мааны, хаһан да кыыһырар диэни билбэт, налыччы саҥалаах, үөрэ-көтө дьээбэлэһэ сылдьарын сөбүлүүр. Үйэлээх сааһыгар сылгыһыттаан кэллэ, биэнсийэҕэ тахсан баран, сайынын көлө звенотугар оттоһор, кыһынын булчутунан сылдьар.
Биир сарсыарда, тураары сытан, түүл түһээн түҥкэлийдим.
Арай кулууп таһыгар таһаҕас массыынатыгар ытта сылдьабын. Массыына үөһээтигэр кэккэлэччи ыскамыайкалардаах. Киһи элбэх, бары оннуларын булан олорбуттар. Мин кэнники ыскаамыйаҕа оннубун булан олордум. Сопхуос киинигэр отчуот туттара баран иһэбин.
Хоҥноору гынан эрдэхпитинэ суол уҥуор турар маҕаһыынтан мааны таҥастаах, аҕамсыйбыт эрээри, кэрэ сэбэрэлээх дьахтар тахсан далбаатаата: «Тохтооҥ! Тохтооҥ! Күүтүҥ!» — илиитигэр кумааҕы тута сылдьар, түргэн-түргэнник үктээн, суолу туораан кэллэ уонна били кумааҕытын миэхэ уунна. «Мэ, бу Баһылай дьыалатын бүтэһик сирэйэ, хайаан да тиэрдээр», — дии-дии, туттарда. Ол кумааҕыны ылан көрбүтүм: икки тобус-толору суруллубут тэтэрээт лиистэрэ эбиттэр…
Туох суруллубутун аахпакка хааллым, уһуктан кэллим.
Түннүгү көрбүтүм: халлаан сырдаабыт, үүтээммит иһэ сып-сылаас. Баһылай турбута ырааппыт, оһоҕун оттон, чаанньыгын ууран, аттарыгар барбыт быһыылаах.
«Туох дьээбэ түүлүн түһээтим, «бүтэһик сирэйэ» буола-буола…» түүлбүн дьиктиргии санаатым.
Түүлү улаханнык итэҕэйбэппин, арай бу маннык сиргэ сылдьан ким тугу түһээбитин сарсыарда аайы чэйдии олорон кэпсэтэн, онтубутун тойонноон санаабытын бөҕөргөтүнэбит
эбэтэр дьээбэлээх соҕустук тойонноон бэйэ-бэйэбитин хаадьылаһабыт, ити түгэҥҥэ киинэни кэпсэтэр курдук аралдьыйабыт, онон сиргэ сырыттахха түүл суолтата баһаам
буолан тахсар.
Бу сырыыга, соччо сөбө суох дии санаан, түүлбүн Баһылайбар кэпсээбэтим.
Бүгүн үрэхпитин кытта сэргэстэһэ сытар Айалаах үрэҕин эҥээрдээн сылдьар соруктанан аппын миинэн, ыттарбын иннибэр уктан, үүтээммиттэн таҕыстым. Тиийиэхтээх сирбэр тиийэн, үүтээним диэки төттөрү хайыстым, икки үрэҕи араарар үрдүк арҕаһынан, улахан мастаах бэс чагда быыһынан аргыый хаамтаран иһэбин.
Ыксаабаппын, күн эрдэ, тулалыыр айылҕа кэрэтиттэн, күн уота сылааһыттан санаам көнньүөрэн ыллаан киҥинэйэбин.
Барбалыы түһэн баран, бэйэм үрэҕим диэки халыйан киирдим.
Бөдөҥ мастар быыстарынан баран истэхпинэ иннибэр бэрдьигэс үүммүт налыы, хотоол сир көһүннэ. Улахан мастары батыһа сатаабакка курдары тахсарга сананным,
бэрдьигэстэрэ кыралар, аһары хойуута суох. Ыттарым булт суола-ииһэ суох буолан, аһара тэйбэккэ, иннибэр көстөр курдук сылдьаллар, бэрдьигэстээх сири үөһэ диэки өттүнэн
курдары ааһа турдулар.
Мин эмиэ ыттарым кэннилэриттэн хаамтаран киирдим, ат үрдүттэн ыраахха диэри көстөр. Хаамтарбалаан иһэн, уҥа диэки хайыспытым, тэйиччи хаара суох кумах кытара сытара көһүннэ. «Бай! Туох буора баҕайыный? Баран көрүөххэ!» диэн санааланан аппын салайа туттум.
Сүүрбэччэ хаамыылаах сиргэ кэлээппин кытта атым туора халыйда уонна хаамыытын түргэтэттэ, мин харахпар аһаҕас арҕах аҥас гына түстэ, иһигэр туох эрэ мүлтүрүҥнээтэ. «Эһэ
быһыылаах!» диэн санаа кылам гынна, ону кытта харахтар арҕах борук-сорук сырдыгар кылапачыс гыннылар. Ханнык эрэ кэмҥэ утары көрсөн ыллыбыт эрээри, ол харахтарга туох
санаа дуу, туох дуу баарын кыайан өйдөөбөккө хааллым.
Атым сэлии былаастаах, киэҥ-киэҥник атыллаан, бэрдьигэстэрдээх сирбитин туоруу охсон, улахан мастардаах сиргэ таҕыстыбыт. Аппыттан түһэн, сонос бэскэ эрийэ тардан баайдым. Ыҥыырбар быатыттан ыйана сылдьар икки айах саабын ыллым, батарантааспын эргитэ тардан, аҥаар эҥээригэр хаһан иитиллибиттэрэ биллибэт аҕыйах сүнньүөх сылдьарын көрдүм.
Атым чугаһаан кэлээт, кырдьаҕас баарын билбит буоллаҕына, ыттарым адьас билбэтилэр, туох да кыһалҕата суох аттыбар кэлэн сытынан кээстилэр, улахан саабынан туттарбын көрбөтөх буолан, саабын ылбыппар төрүкү кыһаллыбатылар.
Табах ылан уматынным. «Киириэххэ дуу, суох дуу?..» толкуй бөҕөҕө түстүм, урут дьон бултаабытын хостоһон, астаһан турабын эрээри, бэйэм бултаспатах да, бултаабатах да кыылым, онон саарбахтыы саныы олордум, хайдах бултууру дьон кэпсээниттэн эрэ билэбин.
«Күн эрдэ, Баһылай эрдэ кэллэҕинэ сырдыгы баттаһа кэлиэхпитин сөп, саарбахтыыр буоллахха киирбэтэх көнө» диэн быһаарыныыны ылынным. Саабын төттөрү ыҥыырбар
ииллим, аппын миинэн үүтээним диэки атара сэлиинэн түһэрдим.
Үүтээммэр кэлэн, аппын сыбыдахтыы сатаабакка, соннук баайан кэбистим. Оһохпун оттон чэйбин өрдүм уонна, киирэ-тахса, Баһылайбын кэтэстим. Баһылай — хара тыа кырдьаҕаһын» урут хаста да бултаспыт үөрүйэх бөҕөтө киһи, онон кинини кытта бултаһа киирэрбиттэн олох куттаммаппын, санаам бөҕөх.
Баһылайым кэтэһиннэрбэхтээн баран кэллэ. Көлөтүттэн түһэн, атын баайарын кэтэһэн, үүтээним иннигэр тэпсэҥнии турдум. Атым ыҥыырдары турарыттан уонна бэйэм сирэйим-хараҕым долгуйбутуттан, туттарым-хаптарым уларыйбытыттан буолуо, Баһылайым сэрэхэдийбиттии, сэрэнэ соҕус ыйытта:
— Хайа, саҥа кэллиҥ дуо? Тугу көрдүҥ, биллиҥ?
— Ээ, балайда буолла, кырдьаҕаһы буллум.
— Туох диигин? — Баһылайым хос ыйытта, хайыһан утары көрдө.
— Кырдьаҕаһы, тыатааҕыны буллум…
— Ээ-ээ… — тохтоон тугу эрэ толкуйдаата. — Чэ, киирэн чэйдиэх, сиһилии кэпсээр.
Чэйдии олорон хайдах булбуппун, хайдах сиргэ сытарын, ыттар билбэтэхтэрин, барытын сиһилии кэпсээтим.
— Барбаппыт дуо, сырдыгы былдьаһа? — Баһылайбын тиэтэтэбин, халлаан хараҥаран хаалыа диэн ыксаан олоробун. Баһылайым чочумча саҥата суох толкуйдуу олордо.
— Чэ, маннык гыныах, биэрэр буоллаҕына сарсыҥҥа диэри кэтэһиэ. Эн биһи бэлэмнэниэх, сааларбытын сууйуох-сотуох, сүнньүөхтэргин хаһан ииппиккиний? Саҥалар дуо?
— Хаһан ииппиппин өйдөөбөппүн, — диибин.
— Буоллаҕа ол. Миэнэ да сорҕото эргэ буолуохтаах. Саҥаттан ииттиэх. Сарсыарда халлаан сырдаабытын кэннэ барыахпыт, — диэтэ.
Аттарбытын аһаталаан баран, бэлэмнэнэр түбүккэ түстүбүт. Баһылай хатыҥ быһан кэллэ, «тоҥустуу бүө» оҥоруом диэтэ. Хайдах оҥорорун көрө таарыйа тутуһан-хабыһан көмөлөстүм.
Маспыт киһи харытын курдук дуу, арыый сонос дуу модьулаах, тутум курдук уһуннаах мутугу быһан маһыгар хаалларбыт, онтугар миэтирэ кэриҥэ уһуннаах маһы иҥиннэрэн туора баайдыбыт, мутуктан аллараа өттүн киһи тута сылдьарыгар табыгастаах буоларын курдук сарбыйдыбыт, мутуктан үөһээ өттүн арҕах дириҥэ бачча буолуо диэн быһа холоон быстыбыт, бүөбүт бэлэм буолла. Илдьэн, сыарҕа үөһэ ууран кэбистим. Бүө сүрүн анала эһэ арҕах иһиттэн эмискэ, сулбу ойон тахсарын бытаардыахтаах, инньэ гынан бултуургар тоҕоостоох түгэни оҥорон биэриэхтээх.
Киэһээҥҥи аһылык кэнниттэн сааларбытын ыраастаатыбыт. Баһылай кус буоллун, куобах буоллун, атын да булка сөбүлээн илдьэ сылдьар биир айах уон иккилээх, иһинэн сомуоктаах
саалаах. Быйылгы ботуруоннар доробууналарын сүөкээн сүнньүөхтэрбитин онно көһөртөөтүбүт, саабыт-сэппит барыта бэлэм буолла. Аны таҥаспытын тугу кэтиэхтээхпитин, хайдах буолуохтааҕын быһаарыстыбыт. Ханнык ыттары илдьэ барары дьүүллэһии буолла. Баһылай Сындыыһа урут үүһү, бэдэри, бултаһан хорсунун көрдөрөн турар, онон барсара сөп диэн буолла. Итиэннэ элбэх ыт мэһэйдэһиилээх буолуо диэн мин ыттарбыттан биирин илдьиэххэ дэстибит. Сүбэлэһии кэнниттэн, үөрэтэ таарыйа диэн, эдэр ыты Бэргэни илдьэргэ
быһаардыбыт. Бэлэмнэнии бүттэ. Сарсыҥҥы күнү долгуйа кэтэһэ утуйдубут.
Сарсыарда сөпкө туран, налыччы чэйдээтибит. Антах тиийэн, ким тугу гыныахтааҕын хос быһаарыстыбыт. Баһылай атын сыарҕаҕа көлүйдэ, мин ыҥыырдаатым. Арҕааттан күүстээх соҕус тыаллаах ыраас күн буолла. Ыттарбытын сыарҕа кэннигэр кылгас гына баайталаатыбыт, антах тиийэн «урутуу» сылдьыбаттарын курдук. Уонна дьэ хоҥуннубут.
Бултуур сирбитигэр тиийэрбитигэр тыалбыт сүрдээҕин күүһүрдэ. Онтубут биһиэхэ туһалаах буолла. «Кырдьаҕаспыт» сытар сирин кэтэх өттүттэн кэллибит. Аны тыалбыт күүһэ
сүрдээх. Инньэ гынан, тыаспытын истибэккэ, сыппытын ылбакка сытар буолуохтаах.
Бэҕэһээ мин тохтоон табахтаабыт сирим чугаһыгар кэлэн тохтоотубут. Аттарбытын баайталаатыбыт, таҥаспытын көҕүрэтиннибит, сааларбытын ылан иитиннибит.
Мин батарантааспар ботуруоннарбын умса эргитэн угуталаатым, ньылбы тардан ыларга дөбөҥ буоларын курдук, сүнньүөхтэн атын ботуруон суох. Баһылай ботуруоннарын хаҕыдаҕын тас сиэбигэр хааланна, ыларыгар табыгастаах, түргэн буолуохтаах. Оргууй, сибигинэйэ соҕус кэпсэтэбит.
Бүө маспытын мин ылан сүктүм, хаҥас илиибэр саабын туттум.
— Чэ, барыах! — диэтим.
— Сөп, барытын ыллыбыт дии. Ыттары ыытыам.
Тугу гынарбытын кэтээн, босхо баралларын кэтэһэн кутуруктарын куймаҥната турар ыттарын төлүтэ тардыталаата. Барбалаан иһэн ыттарбыт, сыт ыллылар быһыылаах, туох баар кыахтарынан түһүнэн кэбистилэр. Биһиги эмиэ кэннилэриттэн тилэх уобустубут. Киһини тутуһуннарыахтара дуо, обургулар тиийэ охсон айдаан бөҕөтүн түһэрдилэр. Чугаһаан кэлбиппит, ыттарбыт арҕах иһин өҥөс гыналлар, онтон чугурус гыналлар, уордара-кылыннара сүрдээх.
Үрэллэрэ модьураабыт, адьас хапсыһарга бэлэм сылдьаллар.
Мин арҕахха утары киирдим, ыттарым быыстарынан бүөбүн иһирдьэ астым, бүөм анараа төбөтө кытаанахха иҥиннэ, туорай маһа кыранан арҕах айаҕар тиийбэтэ. Ити кэмҥэ
Баһылай, арҕах уҥа чанчыгар кэлэн, саатынан арҕах айаҕын кыҥаан турда.
— Бүөҕүн ас! Бүөҕүн ас! — миэхэ хаһыытыыр.
Мин сол да, арҕах иннигэр чохчойон олорон, маспын симэ сатыыбын, ыттар хаххалыыр буолан, арҕах иһэ көстүбэт.
Баһылай ыттар быыстарынан хаста да ытта, ботуруоннарын тарбахтарын ыыраахтарыгар кыбыта сылдьар буолан, уларытан ииттэ охсоро түргэнэ бэрт. Кыылбыт киҥэ-наара
холлон ырдьыгыныыр дуу, көөҕүнүүр дуу саҥата сүрдээх, бүөм тургуллаабыт, толугуруу сылдьар, анньа сатыыр туһата суох буолла.
— Мантан ордук киирбэт! — киһибэр хаһыытыыбын.
— Уҥуоргу өттүгэр бар! — Баһылай чынарыс гынан сиэбин хастар, тарбаҕар кыбытан турбут ботуруоннара бүппүт быһыылаах.
Мин, чохчойон олорбут сирбиттэн ойон туран, арҕах хаҥас чанчыгар тиийэн, кыылбыт быгарын кэтэһэн турдум.
— Ытан ис! Ытан ис! — Баһылай саҥата иһиллэр.
Ытыахпын баҕарабын да, ытар курдук тахсыбат, түргэн үлүгэрдик төбөтө былтас гынаат, төттөрү түһэр.
Хаста да инньэ гынна, онтон, доҕоор, «Бу баарбын!» диэбиттии, агдатыгар диэри биирдэ күөрэс гына түстэ. Бэлэм турбут буолан, кэтэҕин көрөөт, элбэрээкпин төлө тартым, ону
кытта даҕаспытынан аттыбар кэлбит ытым, Бэргэн, эһэҕэ моонньугар ыстанна. Кыылыгар тииһинэн хатанан иһэн, ыйылыы түһээт төттөрү ойдо, эһэбит айаҕын атан, аһыылара
килэйэн, мин диэки хайыста, ол кэмҥэ уҥуоргу өттүттэн Сындыыс сыыһа-халты хабан түһүөлээтэ, кыыл аны ол диэки хайыста.
— Ыты сиэтэ-э! — диэн хаһыытаат, бу сырыыга саам уоһун кулгааҕын төрдүн диэки чугаһата анньаат, иккис уоспун төлө тартым, кыылбыт налыс гынан сууллан түстэ уонна кэннинэн
арҕаҕын иһин диэки сыыллан киирдэ.
Баһылай кэлэн:
— Ытабын дуо? — диэтэ, саатынан арҕах иһин туһулаата.
— Ыт, — диэтим, сэрэххэ.
Баһылай ыппытын кэннэ уу чуумпу буолла. Тыалбыт кытта намыраабыт, ыраас сылаас баҕайы күн буолла. Баһылайбынаан утары көрсөн мичээрдээн мүчүҥнэстибит.
Сындыыс, арҕах иһигэр киирэн, эһэ кулгааҕын ырдьыгыныы-ырдьыгыныы тардыалаһар, Бэргэн тэйиччиттэн көрөн олорор.
Эдэр киһи, мин, арҕахха умсан киирэн, эһэбит аһыыларыгар туора мас ытыттаран, онно быаны томторуктуу иҥиннэрэн таҕыстым. Ол кэннэ соһон таһаардыбыт.
Эһэкээммитигэр махтанан, сиэрин-туомун билэрбитинэн ситэрэн кыылбытын астаатыбыт. Бэргэн аҥаар аһыытын үлтү уонна уҥа омурдун тэһэ ыттарбыт этэ, хата, улаханнык
таарыйтарбатаҕыттан үөрбүппүт. Эһэ хабаҕар баар иигинэн бааһын сууйан биэрбиппит, аҕыйах хонугунан үмүрүччү оһон хаалбыта.
Тугу сыыспыппытын кэнники ырытан көрбүппүт. Бастакытынан, бүө маспытын арҕахха киирэр өттүн уһун гыммыппыт тургуллуу сылдьыбыт. Иккиһинэн, итинник бүө аһаҕас арҕахха сөбө суох эбит, толору айаҕын бүөлэммит арҕахха эрэ туһалаах эбит.
Түүлбүн дьоммут кэлбиттэригэр да кэпсээбэтэҕим. Кэнники дьиэбитигэр киирэн баран, кынныбар кэпсээбиппин:
— Антах кэпсиэхтээх этиҥ, оччоҕо кэрэхсэбиллээх буолуо этэ, — диэн суолта биэрбэтэҕэ.
Сыллар ааспыттара. Баһылай бу сиртэн барбыта. Били түүлбүн, дьэ санаан, саҥалыы тойоннообутум.
Сиргэ-уокка сырыттахха, Эһэкээн киһи түүлүгэр дьахтар буолан көстөр дииллэр, ким түһээн, «дьахтары кытта чугаһаспыт» Эһэкээнтэн маанылатар — бултуйар дииллэр уонна оннук да буолааччы. Оччотугар Эһэкээн миэхэ дьахтар буолан көстүбүт, онтон «бүтэһик сирэйэ» диэбитэ Баһылай улахан булка бүтэһик сырыыта уонна «кырдьаҕаспыт» киниэхэ анаммыт буоларыгар сөп. Ол да курдук буолбута, онтон кэнники Баһылай улахан булка түбэспэтэҕэ.
Бу кэпсээммин аҕа саастаах доҕорум Василий Петрович Сергеев-Дыбдыр Баһылай сырдык кэриэһигэр анаан уонна кинини билэр дьон санаан-ахтан аастыннар диэн суруйдум.
Дмитрий ПОНОМАРЕВ
Кэпсээн «Кут уйбат алҕаһы» кинигэттэн ылылынна. Кинигэ «Бичик» маҕаһыыннарыгар атыыланар.