2016 сыллаахха тахсыбыт “Кини кыыһа” киинэ Саха сиригэр бэйэтин таһымыгар тиийбэт аҕыйах көрдөрүүлээх. Киинэ продюсердара Татьяна Эверстова маҥнайгы улахан киинэтин хайдах быһыылаахтык былааннаан көрөөччүгэ таһаарбыттарын туһунан ымпыгын-чымпыгын билбэппин эрээри, бу киинэ, туох да саарбаҕа суох, саха киинэтин биир бэлиэтиир олуга буолар. Ыам ыйын саҕаланыыта киинэ иккис чааһа — “Төлөрүйүү” Саха сиринээҕи киэҥ быракаакка тахсара күүтүллэр. Бу уус-уран хартыынаҕа бастакы киинэҕэ кэпсэммит кырачаан оҕо эдэр кыыс буола улааппыт кэмэ көстөр.
Халлааны кытта кэпсэтэр кыыс
Маҥнайгы киинэни көрбөтөх дьоҥҥо быһааран кэпсээтэххэ, кырачаан кыыс (Света Портнягина) эһээлээх эбээтин кытта олорор, айылҕаны кытта чугастык алтыһар. Хартыына туох эрэ умсугутар быһылааҥҥа олоҕурбат — кырачаан кыыс ис эйгэтин, кинини тулалыыр аан дойдуну хайдах көрөрүн, бэйэтигэр быһаарарын хоһуйар, иһирэх оҥоруулаах дьүһүйүү буолар. “Кини кыыһа” диэн аат быһаарыыта судургу эрээри, дириҥ ис хоһоонноох. Аҕата өлбүтүн туһунан оҕоҕо “аҕаҥ халлааҥҥа барда” диэн эппиттэрин, кыысчаан көнөтүк “халлаан мин аҕам буолар” диэн өйдүүр. Онон кини халлаанныын кэпсэтэр, мунаарбытын ыйытар, мэҥэ халлааны харыстыыр хаххатын курдук саныы улаатар.
“Төлөрүйүү” бастакы хартыына сэһэнин ситимнээн, эдэркээн кыыс (Юлия Мярина) долгуйан туран этиҥнээх халлааны кытта мөккүһэ турарыттан саҕаланар.
Улахан киһиэхэ кубулуйар уустук сааһы, ыарахан олох түгэнин туһунан ааспыт үйэ 80-с сылларын тулалыыр эйгэтигэр көрдөрөр.
Үөһээттэн одуулаан
Маҥнайгы киинэ оператора Уэсли Мрозински (Франция) кыра кыыс хараҕынан көстөр тулалыыр эйгэни бэрт сатабыллаахтык көрдөрбүтэ. Киэҥник хабар объективынан алларааттан үөһээ устуута, кыра оҕо хантайан туран одуулуурун курдук көстөрө, дьикти уонна истиҥ этэ. Тиэтэйбэт тэтимнээх, аа-дьуо “хаамар” көстүүлэр көрөөччү тус бэйэтин кэтэххэ саспыт оҕо сааһын дьоллоох түгэннэрин уһугуннарар курдуга.
Бу сырыыга туруорааччы операторынан Семен Аманатов анаммыт. Сэһэн туруга күнү былыт саппытын курдук саппаҕырбыта Саха сирин биир чулуу операторын үлэтинэн олус табатык тиэрдиллэр. Бу сырыыга камера дьон үрдүнэн көтө, саһа сылдьан кистээн устар курдук. Туспа көрүүлээх оператордары уларытыы 6 саастаах оҕо холку көрүүтүттэн 16 саастаах кыыс дууһатын түрбүөннээх туругар көһүүгэ олус көмөлөөх, таба быһаарыы буолбут.
Ахтыы сэһэн
Татьяна Эверстова трилогиятын (сураҕа, өссө үһүс киинэ тахсара сабаҕаланар) биир уратыта, каадыр кэннигэр саҥарар сэһэнньит баара буолар. Дьиҥэр, бу ньыманы кэнники кэмҥэ киинэһиттэр бэрт сэдэхтик тутталлар. Өйдөөн ыллахха, ханнык киинэлэр баалларый? Кэтэхтэн кэпсиир куоластаах ордук биллэр уус-уран киинэлэринэн “17 мгновений весны” (Ефим Копелян куолаһа), “12 стульев” (Зиновий Гердт куолаһа) буолаллар. Уонна сахаларга ордук чугас Алексей Балабанов “Река” киинэтин өйдүөххэ сөп. Ол эрэн, “Река” киинэҕэ режиссер кыһалҕаттан ити ньыманы туттубута — сүрүн оруолу толорор артыыс (Туйаара Свинобоева) соһумардык олохтон туораан, киинэ ситэ уһуллубакка хаалбыта. Ону оҥоһуллубут үлэтин ситэрээри, режиссер бэйэтин куолаһынан каадыр кэннигэр сэһэннээн “бүтэрбит эрэ киһи” диэн күһэллэн туттубут ньымата.
Татьяна Эверстова бу ньыманы хас да сэһэн тутулугун бииргэ тиһэргэ анаан-минээн туттубута иккис киинэттэн өйдөнөн кэлэр. Өскөтүн бастакы киинэҕэ сэһэнньити эбиини тус бэйэм соччо ылымматах эбит буоллахпына, “Төлөрүйүү” кэнниттэн бу быһаарыы сөптөөҕүн билинэрбэр тиийэбин. Ону таһынан, олоҥхо култууратыгар иитиллибит саха дьонугар, саха киинэтигэр каадыр кэннинээҕи кэпсээн ордук барсар ньыма эбит диэн көрдүм.
Идэтийбэтэх артыыстар
Юлия Мярина аата бу күҥҥэ диэри тыйаатыры таптаан көрөр дьон ортотугар биллэрэ. Опера уонна балет тыйаатырын биир бастыҥ балерината. “Ромео и Джульетта” балетка Джульетта оруолун чаҕылхайдык үҥкүүлээбит эдэр балеринаны Саха сирин балеты таптааччылара куруутун ытыс тыаһынан көрсөллөр. Ол эрэн, бу иннинэ Мярина киинэҕэ оонньуутунан биллэ илик этэ. Онон артыыска саҥа “амплуатын” кэтээн көрөр бэрт дьикти, сонун буолла. Бастатан туран, кэпсэнэр дьоруой сааһа бэркэ табыллыбытын бэлиэтиэххэ сөп. Икки гына өрүллүбүт баттахтаах, оскуоланы бүтэрэн эрэр эрээри, оҕотук санаалаах кыысчааны (холобур, таансыга баран иһэр биир саастаах кыргыттара оҕолору кытта сэриилэһэ оонньуу сылдьар “атамаан” кыыһы элэктээн ааһалларыгар көстөр), намчы тутуулаах балерина итэҕэтиилээхтик көрдөрбүт. Уонна, сүрүн дьарыга үҥкүү да буоллар, драматическай үөрэхтээх артыыс буолара өтө көстөр эбит — дууһа туругун кэпсиир уустук оруолу эҥкилэ суох оҥорон таһаарбыт.
“Кини кыыһа” киинэҕэ оонньообут Света Портнягина оҕото бэрт буолан дьиҥнээх оонньууну көрдөрбөтөҕө, кини оруола олоччу режиссер такайыытынан оҥоһуллубута көстөр. Онон, улахан киһи өйдөөн оонньообут киинэтэ ордук сүүйүүлээх буолан, киинэни барытын үрдүк таһымҥа таһаарбыт.
Кыыс ийэтин оонньуур Ньургуйаана Шадрина икки сыл анараа өттүгэр “Тиэтэйбит” кэмиэдьийэҕэ киниттэн күүппэтэх тыла суох дьукаах дьахтар оруолун оонньоон көрөөччүнү улаханнык соһуппута (ЯМКФ бэстибээлгэ бу оруолун иһин көрөөччүлэр биһирэбиллэрин бирииһин ылбыта). Бу сырыыга эмиэ ураты оруолу бэрт дириҥник оонньоон, киинэ сэһэнин дириҥэтэн, байытан биэрдэ.
Атын оруолларга оонньообут идэтийбэтэх артыыстар эмиэ үрдүк таһымнаахтык оонньоотулар диэххэ наада.
Түмүккэ
Эверстова киинэлэрэ бэстибээллэргэ ситиһиилээх, киинэ кириитиктэрин санааларын сүүйбүт хартыыналар. Ол эрэн, дойдубутугар трилогия маҥнайгы хартыыната биллибэккэ кэриэтэ ааспыта. Тоҕо маннык буолбутун быһаара сатаатахха, киинэ иккис чааһын көрөн баран сабаҕалаан көрүөххэ сөп. Маҥнайгы киинэни аҥаардастыы ылан көрдөххө, сюжета суох дьүһүйүү, оҕо саас ахтылҕанын таарыйар өссө биир саха киинэтэ этэ. Онон киинэ эйгэтигэр ааттара биллэр режиссердар киинэлэрин быыстарыгар соччо биллибэккэ ааспыта.
Оттон билигин, “Төлөрүйүүнү” кытта бииргэ баайан көрдөххө, режиссер санаабыт сыала дьэҥкэ көстөн кэлэр. Тус бэйэм бу бырайыагы атын харахпынан көрдүм. Киинэҕэ кыыс оҕо улаатыыта, дьиэ кэргэн иһинээҕи атаҕастааһын, арыгылааһын уопсастыбаҕа содула, сэбиэскэй кэмтэн дьон санаата уларыйыыта киһини итэҕэтэр санаанан кыттыһыннарар гына уһуллубут. Социальнай, психологическай, лирическэй араҥалары бэрт уустуктук уонна сатабыллаахтык көрөн, Татьяна Эверстова үрдүк таһымнаах уус-уран айымньыны оҥорон таһаарбыт. Көрөөччүлэргэ бу киинэни толору өйдүүллэригэр “Кини кыыһа” киинэни эмиэ көрөллөрүгэр сүбэлиэм этэ. Оттон биһиги киинэни салгыыр хартыына хайдах сайдарын, тугу сэһэнниирин билээри күүтэн эрдэхпит.
Егор Карпов, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскалар киинэ трейлерыттан ылыннылар