Маҕаһыыннар, уулуссалар, чааһынай дьиэлэр видеокамера туруортарыахтарыттан уорааһын ахсаана хас да төгүл намтаабыт. Ол оннугар уоруу, түөкүннээһин араас көрүҥэ “виртуальнай” эйгэҕэ көспүт, үбү-харчыны апчарыйыан баҕалаахтар күн-түүн элбээн иһэллэр. Бу эйгэҕэ сэрэҕэ суох буолуу улахан иэдээҥҥэ тиэрдиэн сөп. Өскөтүн сиэпкиттэн сойботуллубут кумааһынньыккар биир-икки тыһыынчаҥ сытар буоллаҕына, каартаҕыттан олоҕуҥ тухары муспут уурумньугун биир түгэн иһигэр суйдаан ылыахтарын сөп.
Кими баҕар албынныахтарын сөп!
Төлөпүөн нөҥүө албыннааһын кэнники кэмҥэ олус тарҕанан, маннык түөкүннээһин туһунан истибэтэх киһи суоҕун кэриэтэ. Ол эрэн, уоскутунар сыыһа, итэҕэйимтиэ майгылаах дьону, идэтийбит түөкүттэр син-биир итэҕэтэр, куттуур дьоҕурдаахтар. Интэриниэтинэн күн аайы туһанар, элбэҕи билэбит дии саныыр эдэр ыччат бу судургу схемаҕа үксүн кырдьаҕас дьон түбэһэр дии саныыллар эрээри, олох көрдөрөрүнэн, түөкүттэртэн эмсэҕэлээбиттэр истэригэр эдэр, орто саастаах дьон ордук элбэх эбит. Хата ол оннугар, эрдэ сэрэтиллибит саастаах дьон туора киһи эрийэрин билигин хара маҥнайгыттан уорбалыы саныырга үөрэммиттэрэ көстөр.
Түөкүттэр албынныыр ньымалара күн-түүн уустугуран иһэр. Холобур, маҥнайгы эрийиини киһи буолбакка, “голосовой көмөлөһөөччү” оҥоруон сөп. “Сбер”, “Тиньков”, “Альфа” курдук бөдөҥ бааннар биллэр куоластаах “голосовой көмөлөһөөччүлээхтэр”. Дьон “баан операторабын” диэн ааттанан эрийэр киһини уорбалыы саныан сөп эбит буоллаҕына, “робот” эрийдэҕинэ сэрэҕин сүтэриэн сөп эбит. Бу ньыма схемата, холобур, маннык буолар: “робот” куолаһа “эһиги счеккутуттан бачча суумалаах харчы уһулунна” диэн “информацияны” хаста даҕаны биэрэр. Сонно тута, соһуйбут киһиэхэ толкуйдуур бокуой биэрбэккэ “баан оператора” дьахтар эрийэр, “харчы уһуллуутун бигэргэтэҕит дуо?” диэн ыйытар…
Бу ыстатыйаны ааҕа олорон “хайдах инниккэ киирэн биэриэххэ сөбүй!” диэн санаа үөскүөн сөп. Наҕыл, уоскулаҥ түгэҥҥэ олорон киһи эрэллээхтик, ырытан толкуйдуур. Оттон ыгылыйбыт, ыксаабыт турукка киллэрдэххэ, элбэх киһи толкуйдуур кыаҕа мөлтүүр, үбүн харыстыыр сыалтан суһаллык туттунаары, тиэтэтэр түөкүн “сүбэлэригэр” киирэн биэрэр.
Ол иһин, маннык угаайыга киирэн биэрбэт туһугар, бастатан туран – ханнык баҕар түгэҥҥэ ыгылыйбакка эрэ быһаарыныылары ылыныҥ. Баан аатыттан эрийэллэрин сэрэхтээхтик ылыныҥ, кыра эмэ саарбахтыыр санаа киирдэҕинэ кэпсэтиини тохтотуҥ уонна баан каартатыгар суруллубут нүөмэргэ эрийэн билсиҥ.
Ханнык даҕаны көмпүүтэри, автоответчигы киһи бырагыраамалыыр, куолаһын суруттарар, бу албаска киирэн биэримэҥ!
“Полициялар”, “борокуруордар”
Урут төлөпүөн түөкүттэрэ үксүн “баан үлэһиттэрэ” буолан кубулуналлара. “Эһиги счеккутуттан 50 тыһыынча солкуобай ХХХ аатыгар перевод оҥоһулунна. Бигэргэтэҕит дуо?” диэн соһутан, харчыгытын араҥаччылыыр аатыран атын счекка көһөртөрөн, кэлбит смс-куоду аахтаран, уонна араас атын албастарынан сүүлүктүүллэр этэ.
Билигин түөкүттэр эҥин араас атын оруоллары оонньууллар, үксүн быраабы араҥаччылыыр уорганнар үлэһиттэрэ буолан кубулуналлар.
Холобур, бу кыһын Саха сирин олохтооҕор, 66 саастаах дьахтарга билбэт киһитэ эрийэн “баан куттала суох буолуутун үлэһитэбин” диэн ааттаммыт. Кини “бааҥҥа үлэлиир түөкүттэри тутарга “кистэлэҥ операция” бара турар, онно эһиги көмөлөһүөх тустааххыт” диэбит. Иккиһинэн “полиция үлэһитэ” эрийбит уонна “коллегата” эппитин бигэргэппит. “Полицейскай” дьахтарга түөкүттэри тутар сыалтан харчытын барытын “резервнэй счекка” көһөрөрүгэр көрдөспүт. Кырдьаҕас дьахтар счетугар сытар 220 тыһыынча солкуобайы ыйыллыбыт счекка көһөрбүт…
Саха сиригэр кэнники кэмҥэ “борокуратуура үлэһитэ” аатыттан эрийии үксээбитин ИДьМ пресс-сулууспата иһитиннэрэр. Маннык түгэҥҥэ “борокуратуура үлэһитинэн” ааттаммыт түөкүн аатын суолун, удостоверениетын нүөмэрин, үлэлиир аадырыһын ааттыан сөп, ханнык эрэ бирикээс, сокуон ыстатыйатынан куттуон сөп. Биллэн турар, бу барыта сымыйа, кыра да бэрэбиэркэ түмүгэр арыллар албын.
Онон саарбахтыыр түгэҥҥитигэр, сонно тута баан каартатыгар суруллубут нүөмэргэ (эрийбит киһи нүөмэригэр буолбатах!) эрийэн билсиэххэ сөп, туох “спецоперация” бара турарын.
Түмүккэ
Бу судургу быраабылалары эрдэ истибит буолуохтааххыт. Ол эрэн, өссө биирдэ хатылаан ааҕыҥ, баҕар, тоҕоостоох кэмҥэ өйдөөн кэллэххитинэ, туһалыа.
— Баан үлэһиттэрэ кимтэн даҕаны каарта нүөмэрин ыйыппаттар. Ордук харыстанар информация – каарта кэннигэр суруллубут үс сыыппара, бу сыыппаралары кимиэхэ даҕаны (баан үлэһитэ, полиция, инвестиция консультана, маҕаһыын үлэһитэ уо.д.а.) этиэ суохтааххыт.
— Эрийээччи кыратык даҕаны саарбахтатар түгэнигэр, сонно тута кэпсэтиини тохтотуҥ, түөкүттэр албастара күн түүн уларыйан, элбээн иһэр.
— Эрийдэхтэринэ саарбахтыыр түгэҥҥитигэр каарта кэннигэр суруллубут нүөмэргэ эрийэн туоһулаһыҥ, эрийбит киһи нүөмэрин бааҥҥа тыллааҥ.
«Саха сирэ».