Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн төлөпүөн нөҥүө түөкүннээһин ааспыт сыллааҕар 30% үрдээбит. Түөкүттэр дьайыыларыттан 2 тыһ. тахса киһи эмсэҕэлээбит. Түөкүттэр дьайыыларытттан тахсыбыт хоромньу барыта холбоон 200 млн. солкуобайга тэҥнэспит.
Маннык буруйу оҥорууну силиэстийэлиир уустук. Ол иһин түөкүннээһин түгэннэрэ ситэ арыллыбаттар. Буруйу оҥорууттан эмсэҕэлээбиттэр үксэ эдэрчи дьон — 30-49 саастаахтар. Уонна кэрэ аҥардар. Эмсэҕэлээбиттэр 60% дьахталлар.
Саха сиригэр ордук тарҕаммыт түөкүннээһин ньымалара:
- Сымыйа баан үлэһиттэрэ, сокуон бэрэстэбиитэллэрэ, мобильнай оператор үлэһиттэрэ. Түөкүттэр төлөпүөҥҥүтүгэр баан нүөмэриттэн эрийэн толору ааккытын ааттыахтарын сөп, баанҥыт каартатын тиһэх түөрт сыыппараларын этиэхтэрин сөп.
- Албын атыы-тутуу биллэриитэ. Эһиэхэ суруйсуу кэмигэр “куттала суох төлөһүүнү” оҥороору саайт ссылкатын ыыталлар, онно эһиги каартаҕыт нүөмэрин толорторон ылаллар.
- Биржа нөҥүө түргэнник байар ньыманан мэҥиэлииллэр. Эбэтэр эһиги дааннайгытын уорар “фишинговай” саайтары интириниэт-маҕаһыын, авиакасса, баан, үлэ көрдүүр сервис, отель курдук оҥорон кистэниэхтээх дааннайгытын суйдууллар.
Түөкүттэр сиэртибэлэрэ буолбат туһугар баан каартатын дааннайдарын кичэллээхтик харайыҥ. Кимиэхэ даҕаны, ханнык да түгэҥҥэ каартаҕыт кэннигэр суруллубут үс нүөмэри этимэҥ. СМС нөҥүө эһиэхэ эрэ ыытыллыбыт операцияны бигэргэтэр куоду эмиэ кимиэхэ даҕаны этиэ суохтааххыт.
Ити дааннайдары эрийбит киһиэхэ этэҥҥит, эбэтэр интириниэткэ угаҥҥыт, түөкүттэргэ эһиги харчыгыт хараллар каартаҕытыгар, “мобильнай баан” сыһыарыыгытыгар толору көҥүлү арыйан биэрэҕит.
Өйдөөҥ – баан, полиция үлэһиттэрэ хаһан даҕаны төлөпүөнүнэн эрийэн, куттал үөскээбитин, счеткутугар саарбах операция ааспытын, персональнай дааннайдар уоруллубуттарын туһунан эппэттэр. Кинилэр төлөпүөн нөҥүө кистэниэхтээх дааннайдары ыйытар, кэрэдьиит ылларар, финансовай дьайыыны оҥорторор бырааптара суох. Итинник ирдэбиллэри харчыгытын уорар сыаллаах түөкүттэр эрэ оҥорторо сатыахтарын сөп!
Счеткутун блоктааһын туһунан сурук кэллэҕинэ уолуйумаҥ. Сэрэйдэххэ, ити түөкүттэр албастар эмиэ буолуон сөп. Саарбахтыыр буоллаххытыта салгыы тоокколоһо, кэпсэтэ барымаҥ. Каартаҕытыгар суруллубут нүөмэргэ, олохтоох полицияҕа, суотабай операторгытыгар официальнай саайтан нүөмэрдэрин булан бэйэҕит эрийэн туоһулаһыаххытын сөп.
Информацияны харыстааһын туһунан саайтан ыллыбыт:
https://m.youtube.com/channel/UCI7wagC-9ml8yUERfm1Pgkw
“Саха сиригэр информацияны харыстааһын” Youtube-канал