Мэҥэ Хаҥалас улууһун Төҥүлүтүгэр уон бааһынай хаһаайыстыба баарыттан түөрдэ тыа хаһаайыстыбатын салаатын өйүүр граҥҥа тиксэннэр, бөһүөлэктэн тэйиччи турар алаастарга кыстык хотон туттан, сылы эргиччи үүт туттараллар.
edersaas.ru
Нэһилиэк дьаһалтатын тыа хаһаайыстыбатыгар исписэлииһэ Елизавета Колесова билиһиннэрэринэн, ааспыт сыл түмүгүнэн ынах сүөһүнү 1043, сылгы ахсаанын 563 төбөҕө тириэрдэннэр, былааннарын толорбуттар. Билигин төрүөх саҕаланан, хаһаайыстыбаларга сүөһү ахсаана эбиллэр.
Бэрдьигэстээх учаастагар баазалаах Артем Борисов салайар бааһынай хаһаайыстыбата 17 ыанар ынахтаах. Сүөһүлэрин туруктара этэҥҥэ, отун хаачыстыбата үчүгэй. Бөһүөлэктэн икки көс тэйиччи турар Нөмүгү алааһыгар Альберт Баишев аймахтарын кытары кыттыһан хаһаайыстыба тэринэригэр сэттэ сүөһүлээх этэ. Баишевтар бу уонча сыл устата дьулуурдаахтык үлэлээннэр, 80-ча сүөһүлэннилэр, ону таһынан биэс үөр сылгылаахтар. 25 сыл устата сылгыһыттаабыт Николай Баишев дьиэ кэргэнинээн баҕа санааларын толорон, аймахтарын кытары бэдэрээттэһэн кэпэрэтиип тэриммиттэрэ. Кэргэнинээн Мария Михайловналыын үс оҕолоохтор. Оҕолорун, сиэннэрин тыа сиригэр олохсутан, тыа хаһаайыстыбатыгар сыһыаран, улахан уоллара Төҥүлүгэ сылгы кэпэрэтиибин тэриммитэ. Кыра уоллара 5 сыллааҕыта граҥҥа тиксэн сүөһү атыылаһан бүгүн Баишевтар 90 төбөҕө тириэрдибиттэр. Алта сылтан бэттэх саха боруода оҕуһун иитэн, саха сүөһүтүн иитиигэ үлэлэһэллэр. Настаабынньык Ньукулай этэринэн, 12 саастаах саха оҕуһа Моссооттуур аһыыра олус кыра, борооску саҕа аһылыктаах, талымаһа суох. Биллэрин курдук саха боруода сүөһү этин хаачыстыбата ураты минньигэс, амтаннаах буолар эбит.
Сайынын алааска аймахтар, оҕолор, сиэннэр мустан, сайылаан ынах ыаһан, ньирэй көрсөн, оттоон-мастаан барар үтүө үгэстээхтэр. Ньукулай этэринэн, киһи доруобуйата аһылыгыттан тутулуктаах. Сахалар бэйэбит төрүт аспытын, эппитин, үүппүтүн аһыахтаахпыт. Нөмүгүгэ электро-уот ситимэ суоҕа сүрүн кыһалҕанан буолар. Билиҥҥитэ күн уотуттан иитиллэр ситиминэн олороллор. Электро-уот ситимэ киирдэҕинэ, аны уонча сыл иһигэр хаһаайын ыанар ынаҕын 80 төбөҕө тириэрдэр санаалаах.
Эдэр пиэрмэр Айсен Сметанников «Билир» сайылыкка бааза тэринэн, 67 ынах сүөһүнү, ол иһигэр 30 ынаҕы кыстатан турар. Хаһаайыстыба тутаах үлэһитэ Константин Трифонов кэпсиииринэн, былырыын 47 туонна үүтү туттарбыттар.
‒ Сайын оттуурбутугар икки аҥаар туонна сэлээркэни ороскуоттуубут. 50-тан тахса туонна оту оттоотохпутуна кыһыны туоруубут. 4 тыраахтардаахпыт. Эдьиийбит Антонина Свинобоевалыын үһүө буолан бу хаһаайыстыбабытын тэриммиппит. Сайыҥҥы кэмҥэ оҕолорбут кэлэн ынах ыан, от оттоһон көмөлөһөллөр, ‒ диир үлэһит.
Билигин нолуок үрдүү турарынан, хамнас алын кээмэйэ намыһаҕынан эдэр пиэрмэрдэр атахтарыгар кыайан турбакка, өрүттүбэт балаһыанньалаахтар. Тыа сирин киһитин дьарыга – сүөһү көрүүтэ. Онон инникитин үүт харчытын үрдэтэн үлэлиир усулуобуйаны тупсардахтарына, тыа сиригэр ыччат тардыһан олохсуйуо этэ диэн Төҥүлү бааһынайдара санааларын этинэллэр.
Зоя Герасимова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru