РФ, СӨ үтүөлээх юриһа, судаарыстыбаннай диэйэтэл Николай Нифонтович Каратаев төрөөбүтэ 90 сылыгар.
Саха омук судаарыстыбаннастаах буолуутугар, кини суверенитетын бөҕөргөтүүгэ, Конституциятын (Төрүт Сокуонун) бэлэмнээһиҥҥэ уонна чочуйууга сүрүннүүр докумуоннары ырытан оҥорууга уһулуччулаах кылаатын киллэрбит, уһун сылларга өрөспүүбүлүкэ административнай уорганнарын салайан олорон суут-сокуон эйгэтин элбэх ахсааннаах эдэр, дьоһуннаах үлэһиттэрин иитэн-үөрэтэн олох киэҥ аартыгар үктэннэрбит, сокуон ситимин сүһүөҕэр туруорбут бөдөҥ судаарыстыбаннай диэйэтэл, уһуннук өрөспүүбүлүкэ борокуруорунан, Үрдүкү суутун бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит РФ уонна СӨ үтүөлээх юриһа, юстиция 3-с кылаастаах Судаарыстыбаннай сүбэһитэ Николай Нифонтович Каратаев төрөөбүтэ 90 сыла буолла.
Бу устуруокалары суруйааччы, ааспыт үйэ 80- 90-с сылларыгар, өрөспүүбүлүкэтээҕи “Кыым” хаһыат үлэһитэ киһи, өрөспүүбүлүкэ борокуруорун, кэлин Үрдүкү суут бэрэссэдээтэлин, саар-тэгил уҥуохтаах, модьу-таҕа быһыылаах-таһаалаах хара бэкир генерал Каратаевы бырабыыталыстыба мунньахтарыгар, Үрдүкү Сэбиэт сиэссийэлэригэр астына-салла көрөрүм. Хаста даҕаны Үрдүкү суут кэллиэгийэтин ыытар мунньахтарыгар сылдьыбытым уонна маннык суостаах-суодаллаах, “ыйыста-хара” киһи кырыылааҕынан кынчыаттаабакка, тимир-тамыр саҥарталаабакка, мунньаҕын бэрт холкутук, ис-иһиттэн үрдүк култууралаахтык, хайа да уустук боппуруостарга кэллиэгэлэригэр дьоһуннаахтык сыһыаннаһан ыытарын сөхпүппүн-махтайбыппын умнубаппын.
Кэмигэр үөрэппит-такайбыт, үүннэрбит, бииргэ үлэлээбит сааһырбыт кэллиэгэлэрэ быйыл Саха АССР төрүттэммитэ 100 сылынан, төрөөбүт өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннаһын бөҕөргөтүүгэ турууласпыт, олоҕун анаабыт патриот, саха саарына Николай Нифонтович Каратаев туһунан ахтан-санаан, дьонугар-норуотугар кини туһунан кэпсээн, санатан ыларбыт тоҕоостоох диэн, 2011 сыллаахха “Саха сирин государственнай деятеллэрэ” сиэрийэнэн “Бичик” кинигэ кыһата таһаарбыт өрөспүүбүлүкэ салайааччылара, биир идэлээхтэрэ, чугас дьоно, доҕотторо ахтыы кинигэлэрин туттаран кэбиспиттэрэ.
Ытык дьон соруйсууларын туох диэн аккаастыамый, Николай Нифонтовиһы кытта кэмигэр айах атан кэпсэппэтэх, билсибэтэх киһи, бу бөдөҥ судаарыстыбаннай диэйэтэл туһунан кинигэҕэ киирбит ахтыылартан түмэн, быстахтык да буоллар, саха дьонугар, аныгы кэм ааҕааччыларыгар, Сахабыт судаарыстыбата биир үйэлээх тутан-айан, кэхтэн-сайдан кэлбит түһүүлээх-тахсыылаах устуоруйатын биир чаҕылхай сулуһун – Николай Нифонтович Каратаев туһунан сырдык өйдөбүлү тилиннэрэргэ холонуум. Күндү ааҕааччылар, кинигэ тылыттан суруллубут устан ылыы (плагиатство) курдук сыаналаабаккытыгар көрдөһөбүн.
Николай Нифонтович Саха сирин быраабы араҥаччылыыр уорганнарыгар холобура суох уһун кэмҥэ саамай үрдүкү дуоһунастарга үлэлээбитин тухары дойдутугар Сойуус уонна Арассыыйа сокуоннарын, олохтоох сокуоннары оҥорсууга уонна олору олоххо сөптөөхтүк туһаныыга, хонтуруоллааһыҥҥа элбэх сыратын, билиитин биэрбит киһинэн буолар. Ити сылларга кини быһаччы кыттыытынан, кыһаллыытынан хас да көлүөнэ юрист идэлээх каадырдар үөрэнэн, үүнэн үрдүк ситиһиилээхтик үлэлээбиттэрэ, үлэлии-хамсыы да сылдьаллар. Олор истэригэр Арассыыйа Генеральнай борокуруорун солбуйааччытыгар тиийэ үүммүт В.В.Колмогоров, СӨ Үрдүкү суутун бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит Л.Т.Горева, генераллар, бөдөҥ учуонай, юстиция ыстаарсай советнига М.М.Яковлев, СӨ Судебнай департаменын управлениетын начаалынньыгынан үлэлээбит И.И.Корякин, о.д.а. Николай Нифонтович быһаччы салалтатынан, үөрэтиитинэн үүммүттэрэ мэлдьэһиллибэт.
“УҤУОҔУМ КЫТААТТАҔЫНА, ҮӨС СИРГЭ СЫЛДЬЫАҔЫМ…”
Н.Н. Каратаев 1932 сыллаахха тохсунньу 6 күнүгэр Бүлүү улууһун Тааһаҕар нэһилиэгэр холкуостаах дьиэ кэргэнигэр күн сирин көрбүтэ. “Төрүөҕүттэн аһара чэгиэн, иринньэҕирэн эҥин дьонун эрэйдиир диэни билбэтэх оҕо этэ. Ол курдук, ис-иһиттэн эрчимнээхтик, биир сиргэ таба
олорбот уол оҕо чороччу улаатан испитэ. Хара аччыгыйыттан хоһууна, сүрэҕэ-бэлэһэ диэн дьикти этэ. Ийэтигэр тугу да этитэ барбакка, дьиэ үлэтигэр барытыгар көмөлөһөн абырыыр киһи буолбута.
Мин 1940 сыллаахха күһүн куораттан учуутал үөрэҕин бүтэрэн кэлбитим. Коля 1941-42 үөрэх дьылыгар оскуолаҕа киирбитэ. Уруокка сүгүн олорбокко мөҕүллэрэ, бэрэмиэнэҕэ наар тустан хачымахтаһа, муостаҕа төкүнүйэ сылдьарын көрөрүм. Оннукка туох таҥаһа тулуйуой, дэлби илбирийэн, тырыттан хаалара. Төһө да мэник буоллар, туох да куһаҕаны оҥорбот этэ. Көннөрү мэник оҕо диэн баар буоллаҕына, ол кини этэ. Билигин ити түгэннэри өйдөөн кэллэхпинэ, улахан олоҕу олорор дьылҕалаах оҕо ити курдук ис-иһиттэн буорахтаах буолар эбит дии саныыбын.
Ол гынан, оҕолортон эрэ бүрү дьүһүннээҕин иһин, хайдах даҕаны муҥнаатахтарына аахса барбатын иһин, сорох оҕолор, улахан да дьон, туох аанньа киһитэ тахсар үһү диэн сэнииллэрэ, атаҕастыыллара. Ол курдук, оҕо сылдьан сэнэбил, атаҕастабыл бөҕөнү көрбүт бэйэтэ олох эриирин-мускуурун барытын тулуйан, буһан-хатан, ситэри кыахтаах киһи киэнэ кэрэмэһэ буолан тахсыбыта” диэн убайа, сэрии, тыыл бэтэрээнэ Игнатий Иванович Каратаев ахтан суруйбут.
Кыра Ньукулай Тааһаҕар Күбээйитигэр иккис кылааһы үөрэнэн бүтэрбит эһиилигэр, 1943 сыл сайыныгар аҕата Нифонт ( Ньыыкан) сэриигэ ыҥырыллан барбытынан эргиллибэтэҕэ. Кэлин Польша сиригэр кыргыһыы толоонугар дьоруойдуу охтубутун туһунан “хара сурук” кэлбитэ. Аҕалара, убайдара сэриигэ барбыттарын кэннэ, биитэ Өлүөскэлиин, балтын, ийэлэрин кытта бэйэлэрэ эрэ хаалан, сэрии ыар сылларын эрэйин-кыһалҕатын санныларыгар сүкпүттэрэ. “Онтон ыла саҕаламмыта Ньукулай хамначчыт Хачыгыр курдук кыһалҕалаах олоҕо, аччыктааһын, тоҥуу-хатыы. Сэрии тулаайаҕа эрэйдээх Бөкчөҥөө оскуолатыгар үөрэнэр сылларыгар биир быһыы лэппиэскэни сиир туһугар ыалларга мас хайытарын, от тиэйсэрин, эмээхситтэргэ иннэлэрин үүттээн биэрэрин (хайдах үүттүүрүн билбэтим) кэпсиирэ”, — диэн ахтар убайа Спиридон Иванович Ефремов.
“Кини миэхэ аҕата суох улаатан, быраата Алексей Нифонтовичтыын олус эрэйдэммиттэрин туһунан элбэҕи кэпсээбитэ. Кыра оҕо эрдэҕиттэн хайдах хара үлэҕэ эриллэн, Бүлүү өрүскэ мас тыынан бэйэтэ эрдинэн балыктаан элбэх оҕолоох таайыгар Бакаров Антон Ефимовичка көмөлөсүһэн киһи-хара буолбуттарын умнубата. Улахан үлэһит буолан баран да, таайыгар Бакаровка отугар-маһыгар көмөлөһө уоппускатыгар сыл аайы тиийэрэ”, — диэн РФ борокуратууратын бочуоттаах үлэһитэ Афанасий Гаврильевич Парфенов бэйэтин ахтыытыгар бэлиэтиир.
“Биирдэ, сэрии бүппүт сайыныгар быһыылааҕа, Оҥхой күөлүгэр Куолаҕай диэн сиргэ сайылыыр эрдэхпитинэ, ииппит таайым Дьөгүөр кэпсээбиттээх: Бөтүҥүнэн, Өкүндүнэн сылгыларын көрдүү сылдьан суолга Токуһу (Коля кыра эрдэҕиттэн таптал аата) көрсөн, олоро түһэн кэпсэттибит. Син улааппыт, дуоспуруннаммыт. “Уҥуоҕум кытааттаҕына, бу дойдуга сылдьыам суоҕа, үөс сиргэ сылдьыаҕым” диэтэ. Ити аата, санаата күүһүрэн эрэр эбит. Инникитин толкуйдуур киһи буолбут, эр киһи киэбэ киэптэнэн эрэр эбит диэн астына кэпсээбитэ. Дьэ, ол санаатын туппутунан улааттаҕа. Ону кэлин үөрэммит, үлэлээбит суоллара туоһулууллар. Өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр тэрийээччи, салайааччы да, спортсмен да этэ. Борокуратуура, суут үрдүкү дуоһунастарыгар эҥкилэ суох, бэрт бэриниилээхтик, таһаарыылаахтык, хара быстыар диэри – барыта 34 сыл үлэлээтэ”, — убайа Спиридон Иванович Ефремов ахтыытын түмүктүүр.
“ХААЛБАППЫН, ДОЙДУБАР БАРЫАМ…”
Бу Орто дойдуга дьоллоох олох, ситиһиилээх үлэ төрүтүнэн билиигэ-көрүүгэ тардыһыы, үөрэх буолар. “Коля 1947 сылтан Бүлүү куоракка биһиэхэ олорон ситэтэ суох орто оскуоланы үөрэнэн бүтэрбитэ. Үөрэҕи чэпчэкитик ылынара, оскуола олоҕор көхтөөхтүк кыттара. Оскуоланы бүтэрээтин, ыраах ыытан үөрэттэрэр кыах суоҕа. Онон үрдүттэн Бүлүүтээҕи педучилищеҕа үөрэнэ киирбитэ. Үөрэнэр кэмигэр үлүһүйэн туран успуордунан дьарыктаммыта, хайыһардыырын, сүүрэрин ордук сөбүлүүрэ. Хомсомуол, успуорт актыбыыһа буолан, училищеҕа, куорат, оройуон таһымнарыгар араас тэрээһиннэри тэрийсэрэ, кыттара. Хаһан да көнөтүнэн сылдьара, эгили-бугулу токурутан, хос санааһын диэн суох киһитэ этэ” диэн саҥаһа, Герой-ийэ Степанида Федотовна Павлова (Бакарова) ахтыытыгар суруйар.
“Николай Нифонтович, сэрии ыар сылларын оҕотун быһыытынан, эрэйи-муҥу, кыһалҕаны, тиийиммэти-түгэммэти кыратыттан билэн, эдэр сааһыттан аһыныгас, дьон кыһалҕатын өйдүүр, аламаҕай майгылаах, сырдык ыраас дууһалаах этэ. Ол иһин эбитэ дуу, биһиги, устудьуон аймах, училищебыт иһигэр да, таһыгар да хайдах эрэ көмүскэллээх курдук, суон дурдалаах, халыҥ хаххалаах курдук сананарбыт. Баҕар, ол кэмнэртэн саҕаламмыта буолуо, биһиги ыра санаабытынан Николай
Нифонтович олоҕун бүүс-бүтүннүү анаабыт бар дьон интэриэһин көмүскүүр юрист идэтин таба тайанан ылбыта.
Училищеҕа үөрэнэр сылларыгар Николай Нифонтович үөрэнэр кыһабыт уопсастыбаннай олоҕор олус көхтөөхтүк кыттара. Студенческай бэйэни бэйэ көрүнүү, салайыныы, аны санаатахха, онно баар эбит. Ону тэрийэр, сүрүннүүр, үксүгэр баһылыыр-көҕүлүүр, дьаһайар аҕыйах ахсааннаах бас-көс буолар устудьуон аймах ортотугар ордук чорбойон көстөрө уонна дьиҥнээх убаастабылынан туһанара”, диэн сүрдээх иһирэхтик ахтар биир дойдулааҕа, судаарыстыбаннай диэйэтэл Климент Кириллович Корякин.
Николай Нифонтович туохха барытыгар туорай буолар арыгылааһын түктэри дьаллыгын, онон сибээстээн араас буруйу оҥоруу тахсарын итиэннэ киһи тустаах үлэтигэр ээл-дээл сыһыанын, сорох кэрээнэ суох урдустар судаарыстыба баайын-дуолун хоро таһыыларын көрө-билэ сылдьан, бу олоххо хара мэҥи түһэрэр түктэри кэмэлдьилэри кытта охсуһарга үрдүк үөрэхтээх юрист буолар наадатын үчүгэйдик өйдөөбүтэ. Ол иһин 1960 сыллаахха Свердловскайдааҕы юридическай институкка үөрэххэ киирбитэ. Үөрэнэ сылдьан, баардаах киһи баара батарбакка, успуордунан дьарыктанарын бырахпатаҕа. Институт хамаандатыгар биир бастыҥ лиидэринэн буолбута.
Устудьуоннар научнай холбоһуктарыгар кыттан экэниэмикэ уонна быраап боппуруостарын иҥэн-тоҥон үөрэппитэ. Араас быыбардар, боропсойуус үлэтэ кинитэ суох табыллыбат буолаллара. Институкка наар туйгуннук үөрэммитэ, дьону тэрийэр дьоҕура итиннэ илэ-бааччы көстөн барбыта. “Биһиги, сахалар бары, Николайбытынан киэн туттарбыт. “Коля, бүтэрдэххинэ, бука, аспирантураҕа хаалан, учуонай-юрист буоларыҥ буолуо?” диэн ыйыттахпытына, “Суох, хаалбаппын, дойдубар, бадарааммар, баҕаларбар-чохуларбар барыам” диэт, өрө тыынан кэбиһэрэ субу баарга дылы”, диэн РФ борокуратууратын бочуоттаах үлэһитэ Афанасий Гавильевич Парфенов Николай Нифонтовичтыын бииргэ үөрэммит кэмнэрин ахтар.
СОКУОН ХАРАҔЫНАН КЫРДЬЫГЫНАН КӨРӨН
Институту “кыһыл дьупулуомунан” бүтэрбит эдэр, элбэҕи эрэннэрэр исписэлиис Дьокуускай куорат борокуратууратын ыстаарсай следователинэн, салгыы Бүлүү, Орджоникидзевскай оройуоннарга борокуруорунан ситиһиилээхтик үлэлээн, бэйэтин кыаҕынан, билиитин-көрүүтүн таһымынан сыаналанан өрөспүүбүлүкэ борокуруорун солбуйааччынан анаммыта. Инникитин үүнэр-сайдар кыахтааҕын учуоттаан, кинини ССКП обкуомун административнай уорганнарын отделыгар үлэҕэ ылбыттара. Ити кэнниттэн Саха АССР борокуруорунан ананан 15 сыл устата олус уустук, ыарахан үлэлээх дуоһунаска ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. Өрөспүүбүлүкэ 100 сыллаах устуоруйатыгар итиччэ уһуннук борокуруордаабыт киһи суох. “Н.Н.Каратаев өрөспүүбүлүкэ борокуруорунан үс болдьоххо үлэлээбитэ. Итинэн кини бэйэтин тулуурун, боппуруостары быһаара үөрүйэҕин көрдөрбүтэ. Өрөспүүбүлүкэ партийнай-сэбиэскэй уорганнарын, борокуратуура киин уорганнарын кытта сөптөөх дьыалабыай сибээстэри табатык олохтуур сатабыллааҕын, кыахтааҕын дакастаабыта”, диэн 1961-1969 сылларга өрөспүүбүлүкэ борокуруорунан үлэлээбит Михаил Михайлович Федоров үрдүк сыанабылы биэрбитэ.
“Николай Нифонтович борокуратуура уорганнарын бөҕөргөтүүгэ сыламтата суох үлэлээбитэ. Араас хайысхалаах үлэтиттэн кылаабынайдарынан борокуратуура каадырдарын бөҕөргөтүүтэ буолар. Кини кэмигэр олохтоох каадырдар элбээбиттэрэ. Аҥаардас ахсаан өттүнэн буолбакка, хаачыстыба өттүнэн лаппа тупсуу барбыта. Холуобунай дьыала суукка көрүллэригэр олохтоох борокуруордар бэйэлэринэн суукка кыттыыларын модьуйара. Ордук болҕомтону ыар буруйу оҥорууну сэрэтиигэ итиэннэ хас буруйу оҥоруу дьыалата норуот истиитигэр тахсарын ирдиирэ” диэн бэлиэтиир юстиция ыстаарсай советнига Василий Петрович Багынанов.
Ханнык баҕарар, кыра, улахан диэн араарбакка, холуобунай уонна гражданскай дьыалаҕа быһаарыы ылынарга Николай Нифонтович сокуону билэрэ, сатаан туһанара сүрүн сабыдыаллаах буолара. Кини олох очурдарыгар оҕустаран маҥнай буруйу оҥорбут дьону эппиэккэ тардарга, киһи дьылҕатын быһаарарга холустук, ааһан иһэн буолбакка, эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһары ирдиирэ. Оттон иккиһин-үсүһүн ыарахан буруйу оҥорор киһини сокуон кытаанах хараҕынан көрөрө.
“Үлэ дьонугар киһи боростуойа, сылаас сыһыаннааҕа. Куруук сүбэлии-амалыы, өйдөтө, көмөлөһө сатыыра. Дьокутааттыы сырыттахпына буолбут түбэлтэни умнубаппын. Николай Нифонтович өрөспүүбүлүкэ борокуруорун быһыытынан холуонньалары бэрэбиэркэлии сылдьан, атастарыныын “табыйсан” кэбиһэн буруйданан Марха хаайыытыгар буруйун боруостуу сытар модьу-таҕа көрүҥнээх
тыа сирин уолун эрдэ босхолоппут: “Манна тугу бөскөйөн сытыаххыный? Дойдугар бараҥҥын оттоо-мастаа” диэн быыһаан ылан дойдутугар ыыппыттаах. Ол ыччата билигин биллэр тустуук, үлэһит бэртээхэйэ, ыал аҕата, дойдутугар хоту улууска тутаах киһи. Николай Нифонтовиһы истиҥник ахтар, махтанар”, диэн Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин, СӨ Ил Түмэнин хас да ыҥырыылаах дьокутаата, ытык киһи Юий Александрович Готовцев ахтыытыгар суруйан хаалларбыт.
“Өлөрүүлэргэ, элбэх суумалаах уорууларга буруйдаахтары хаайарга кэтэмэҕэйдэммэт быһаарыылаах уонна киһиэхэ эрэнэр буолара. Ол да иһин, өрөспүүбүлүкэ борокуруорун тус итэҕэлин түһэн биэримээри бары күүһү биэрэн, утуйар ууну умнан туран үлэлиир буоларбыт. Бэйэтин үлэһиттэрин харыстыыр, сыыһа-халты да тутуннахтарына быыһаан ылар идэлээҕэ, олохторугар көрсөр кыһалҕаларыгар мэлдьи көмөлөһөр, өйүүр соруктааҕа”, — РФ үтүөлээх юриһа, юстиция ыстаарсай советнига Макар Макарович Яковлев үрдүктүк сыаналыыр.
1987 сыл алтынньытыгар Н.Н.Каратаев Саха АССР Үрдүкү суутун бэрэссэдээтэлинэн ананар. “Николай Нифонтович, сокуону үчүгэйдик билэр киһи, дьоҥҥо киһилии, сымнаҕас сыһыанынан, идэтийбит юристарга эрэ буолбакка, өрөспүүбүлүкэ дьонугар-сэргэтигэр улахан аптарытыатынан өрөспүүбүлүкэ Үрдүкү суутун бэрэссэдээтэлинэн анаммыта саамай сөптөөҕө. Уонча сыл ити дуоһунаска үлэлиир кэмигэр, син эмиэ борокуратуураҕа курдук, судьуйаларга оһуобай болҕомтотун уурбута. Олохтоох исписэлиистэринэн судьуйалар уопсастыбалара лаппа бөҕөргөөбүтэ”, диэн сыаналыыр бөдөҥ судаарыстыбаннай, уопсастыбаннай диэйэтэл Егор Михайлович Ларионов.
Борокуруор уонна судьуйа үлэтэ бэйэ бэйэлэриттэн сүрдээх уратылардаах. Ити икки тус-туспа хайысхалар уратыларын сыыйа бэйэтигэр сөп түбэһиннэрэн аһарбыта. “Судьуйа үлэтэ эппиэттээҕин, ыараханын сыаналаан, судьуйаларга харыстабыллаахтык сыһыаннаһара, хаһан баҕарар наада тирээтэҕинэ көмүскэһэрэ. Ол гынан, дьыала тирээтэҕинэ, сүрдээх принципиальнай буолааччы. Өскө, чахчы өйүнэн-санаатынан итэҕэйбит буоллаҕына, эппит тылыттан, быһаарыныытыттан туорааччыта суох. Биһиги үлэбит уратыта диэн, хас биирдии судьуйа кимтэн да, туохтан да тутулуга суох быһаарар, ону кини күөмчүлүү сатаабат этэ. Кыраҕа түбэспит дьону, ыччаты, кыра омуктары харыстаһа сатааччы. Сокуон төһөнү көҥүллүүрүнэн сымнатар түгэннэри була сатыыр буолара. “Киһи киһинэн сылдьар, сокуон биэрэр кыаҕынан көмөлөһө сатыахтаахпыт” диирэ” диэн 1 кылаастаах судьуйа, Үрдүкү суут Президиумун чилиэнэ Мария Ивановна Никитина ахтыытыгар бэлиэтиир.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
«Николай Нифонтович Каратаев» кинигэттэн
Иван КСЕНОФОНТОВ
хомуйан суруйда.
Саха АССР төрүттэммитэ 100 сыла
Үтүө киһи үктээбит суола сүппэт
СӨ, РФ үтүөлээх юриһа, судаарыстыбаннай диэйэтэл Николай Нифонтович Каратаев төрөөбүтэ 90 сылыгар
( Иннин хаһыат 10.02.22. нүөмэригэр көр)
Олоҕун тиһэх сылыгар Суут департаменын Саха сиринээҕи управлениета атаҕар турарыгар быһаччы үлэлэспитэ. “Департамент управлениетын тэрийии саҥа дьыала буолан, эппиккэ дылы, дьыаланы курдаттыы билэр Николай Нифонтович курдук киһи сүбэтэ-амата суох сатаммат этибит. Каадырдары үүннэрии боппуруостарыгар элбэх үлэ ыытыллыбыта. Өрөспүүбүлүкэ судьуйаларын квалификационнай кэллиэгийэ көрүүтүгэр киллэриэх иннинэ улахан бэлэмниир үлэ ыытыллар буолбута. Онон улуустар уонна куораттар сууттарыгар түөрүйэ өттүнэн үчүгэй бэлэмнээх, уопуттаах исписэлиистэр ананаллара, олорор, үлэлиир усулуобуйанан толору хааччыллаллара олохтоммута. Ити Николай Нифонтович баҕарар баҕата этэ», — диэн ахтар Суут департаменын управлениетын начаалынньыгынан үлэлээбит Иван Иннокентьевич Корякин.
Николай Нифонтович өрөспүүбүлүкэҕэ сыһыаннаах ханнык да боппуруос буоллун, дириҥник ырытарынан, инникини барыллыырынан, сокуоннарга, нормативнай аакталарга сөп түбэһиннэрэринэн ордук күүстээҕэ. 1985-1990 сыллартан тахсыталаабыт уларыйыылары, хамсааһыннары, олох түөрэҥниир быһыытын-майгытын сэрэхэдийэ көрсүбүтэ, олуһун мунчаарара. Элбэх саҥата суох бэйэтэ, өссө дьиппиэрбитэ, тыйыһырбыта. Үлэ, сокуон, быраап, суобас киһитэ сулууспатын да быһыытынан олохпут холоруктуу ытыллыахтааҕын өтө көрөрө. Төһө да ырыынак туругурбутун иһин, судаарыстыба өттүттэн син биир сүрүннэниэхтээҕин, төһө да бас билии араас көрүҥэ үөскээтэр, син биир хонтуруолланыахтааҕын, демократия, бастатан туран, норуот былааһа буоларынан, бэрээдэк баар буолуохтаах, суут-сокуон халбаҥнаабакка тутуһуллуохтаах диирэ.
Өрөспүүбүлүкэ борокуруора, Үрдүкү суут бэрэссэдээтэлэ, силовой устуруктууралар тойотторо мээнэ дьон буолбатах этилэр. Кинилэр дьыалаҕа хайдах сыһыаннаһалларыттан, оннооҕор улахан бэлиитикэ тутулуктанара. “1979 сыллаахха Дьокуускай куоракка эдэр ыччат ортотугар улахан айдаан тахсыбыта. Ол түгэҥҥэ Гавриил Иосифович Чиряев муударай киһи буолан уонна быраабы, куттал суох буолуутун араҥаччылыыр сулууспалар салалталара өрөспүүбүлүкэ норуотун иннигэр үрдүк эппиэтинэстэрин өйдөөн, улахан айдааны ол-бу дьаралыга суох боростуой күлүгээннээһин быһыытынан сыаналанарын ситиспиттэрэ. Гавриил Иосифович аан бастаан сүбэлэспит киһитэ Николай Нифонтович этэ. Хомойуох иһин, 1986 сыллаахха эмиэ итинник ис хоһоонноох айдаан дарбатыллан, хойукка диэри саха норуотугар хара мэҥ буолан сылдьыбыта”, Егор Михайлович Ларионов харааста ахтар.
“Уһун кэмҥэ бииргэ өйөһөн үлэлээбит улахан доҕорбунуун, настаабынньыкпыныын хам-түм ойуурга, айылҕаҕа сылдьан сынньана түстэхпитинэ, сааһырдыбыт, биэнсийэлээх дьон быһыытынан бэйэбитин, доруобуйабытын көрүнэрбит уолдьаста диэтэхпинэ, Николай Нифонтович: “Бу иннэ-кэннэ биллибэккэ барбыт кэмҥэ өрөспүүбүлүкэм, дойдум туһугар өссө да элбэҕи оҥоро иликпин. Көр, эн, “Улахан саха”, (миигин итинник ааттыыра), өйдөө! Олоххор римнэр бэйиэттэрэ Марк Катон маннык тылларын сиэр-майгы быраабылаларынан оҥоһун:
Аҕа дойду туһугар охсус.
Кими да күлүүгэ ыытыма,
Хаҕыстык тыллаһыма!
Кырдьыгы көрөн сууттаа,
Тугу да сымыйалаама.
Бодоҥу элэктээмэ,
Үтүөҕэ тардыс.
Катон бу этиилэрэ-үөрэтиилэрэ Николай Нифонтович бэйэтин олоҕун муударай быраабылалара этилэр, — диэн ахтар РФ үтүөлээх юриһа Анатолий Дмитриевич Петраков. – Мин 1986 сыллаахха муус устарга буолбут айдааны, оччотооҕу быһыыны-майгыны өйдүүбүн. Араас омук ыччата өрөспүүбүлүкэ партийнай, судаарыстыбаннай уорганнара буруйу оҥорууну бохсууга күттүөннээҕи оҥорботторун бырачыастааһыннара этэ. Николай Нифонтович ол айдаан түмүгүнэн Саха сиригэр национализм көстүүтүн быһыытынан партийнай сыанабыл бэриллиэхтээҕин эрдэттэн сэрэйбитэ. Ол курдук баартыйа Саха сиринээҕи обкуома, ССКП КК-тин тустаах уурааҕын олоххо киллэрэн, 1986 сыл ыам ыйыгар национализмы утары охсуһуу туһунан уураах ылыммыта.
Төһө эмэ өрөспүүбүлүкэ борокуруора баартыйа обкуомун бюротугар тиийэ араллааны боростуой күлүгээннээһининэн сыаналаабытын, өссө да силиэстийэ ыытылларын, боппуруос суутунан быһаарылла илигин үрдүнэн, өрөспүүбүлүкэ үрдүкү партийнай уоргана ССКП КК уурааҕын бигэргэтэн бэйэтин норуотун национализмҥа буруйдаабыта.
Ити күн Николай Нифонтович ньиэрбэтэ тулуйбатаҕын, аймаммытын аан бастаан көрбүтүм, ыалдьан хаалаахтаабыта. “Бэйэ норуотун хайдах ити үлүгэрдик таптаабат буолуохха, абааһы көрүөххэ сөбүй, тиһэҕэр диэри быһаарсыбакка эрэ бэйэ норуотугар националист дьаралыгын килиэйдээһин?” диэн партийнай уорганнарга хомолтотун, кэлэйбитин эппитэ”.
80-с сыллардааҕы ити сааттаах-кыбыстыылаах уураах кэлин көтүрүллүбүтэ. Архыып докумуоннарын көтөҕөн боппуруоһу көннөрүү, саха норуотун сымыйа буруйдааһынтан төлөрүтүү Николай Нифонтович Каратаев үтүөтүнэн ситиһиллибитэ. Кинини биир идэлээхтэрэ, алтыспыт дьоно-сэргэтэ Нифонтович диэн ытыктаан ааттыыллара, ааттыыллар, ааттыы да туруохтара.
Туомтуу тардан
“Үтүө киһи үктээбит суола сүппэт” диэн муударай этии баар. Оннук киһи айан-тутан, олорон ааспыт олоҕо дьонун-сэргэтин, тапталлаах норуотун олоҕор салҕанар, кинини умнубаттар, кинини санаталлар.
Николай Нифонтович үлэтин, улахан олоҕун суолун юрист идэлээх туйах хатарааччылара, ыал аҕата, бэйэлэрэ эһэ буолбут уолаттара, салгыыллар. Олорон ааспыт олоҕун эрэллээх аргыһа, тапталлаах кэргэнэ Варвара Ивановна дьоллоох, улахан дьиэ кэргэн араҥаччыһыта буолан, күндү аҕаларын, эһээлэрин, хос эһээлэрин сырдык аатын тула түмэр, мэлдьи ахталлар-саныыллар. Николай Нифонтович дьиэтигэр-уотугар, ордук оҕолорун, сиэннэрин ортолоругар, бэйэтэ улахан оҕо курдук ураты сымнаҕас майгылааҕын чугас доҕотторо ахталлар. Сиэннэрин кытары тэбис-тэҥҥэ оонньоһоро. Үлэтэ ыарахан буолан, өйө-санаата, ньиэрбэтэ быыппастыбытын дьиэтигэр, сиэннэригэр кэллэҕинэ “өһүлэрэ”, тыынын таһааран дуоһуйа сынньанара, күүс, эрчим мунньунара…
“Бүгүн муус устар 12 күнэ. Биһиэхэ, Каратаевтарга, киһи төрөөтө, кыракый Каратаев! Эһэбит Николай Нифонтович хос сиэнэ. Оо, эһэбит баара буоллар, төһө эрэ үөрүө этэ! Таҥара киниэхэ эрэ хос сиэни биэрбит саҕа сананыах этэ. Хос эһээлээх этим, Каратаев Николай Нифонтович диир киһи буоллун. Дом!
2011 сыл муус устар 30 күнэ. Николай Нифонтович иккис хос сиэнэ күн сирин көрдө! Дьол! Үөрүү! Аата Байбал диэн буолла. Эһэбит, хос эһэбит удьуора кэҥии турарыгар эрэл улахан!”, Варвара Ивановна Каратаева бэлиэтээһининэн Бөдөҥ киһи, саха саарына, Саха Өрөспүүбүлүкэтин суутун-сокуонун ситимин патриарха, судаарыстыбаннай диэйэтэл, үтүө киһи Николай Нифонтович Каратаев туһунан суруйуубун түмүктүүбүн.
Үтүө киһи үктээбит суола сүппэт, салҕанар.
“Николай Нифонтович Каратаев” кинигэттэн
Иван Ксенофонтов хомуйан суруйда.