Төхтүргэ үүнүүлээх бааһына көҕөрө долгуйар

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Тас дойдулар хааччахтааһыннарын кэмигэр олохтоох бородууксуйаны дэлэтиигэ күүскэ үлэлээҥ диэн сорук туруораллар. Маныаха Мэҥэ Хаҥалас улууһун бурдук үүннэрээччитэ хайдах дьаһаммытый? 

Саха сирин кылгас сайыныгар ким оттуур, ким оҕуруот үүннэрэр, сорох ыспыт бурдугун көрөр-истэр. Быйыл тыа хаһаайыстыбатыгар “Агростартап” куонкурус кыайыылаахтарын кытта кэпсэтиибэр Горнай улууһун Бэс Күөлүттэн бааһынай хаһаайыстыбатын баһылыга Валерий Федоров сылгыларыгар Мэҥэ Хаҥалас Төхтүрүттэн бурдук эбии атыылаһан, этэҥҥэ кыстаабытын туһунан кэпсээбитэ.

Дьэ, Төхтүр бурдук үүннэрээччитэ кимий? Бурдук үүннэрээччини буларбар Төхтүргэ сайылаан олорор  “Үлэ Албан аата” үһүс истиэпэннээх уордьан кавалера, СӨ тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, РФ уонна Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатын бочуоттаах үлэһитэ, “Хотугу сулус” уордьаннаах, өрөспүүбүлүкэ урукку рекордсмен ыанньыксыта Байбал Шарин көмөлөстө. “Аркадий Попов бурдугу үүннэрбитэ 30-ча сыл буолла ини”, — диэн эбэн этиитэ А.Н.Попову кытта булгуччу кэпсэтэрбэр төрүөт  буолбута.

Онон, хата, оттуу бараары турдаҕына, Аркадий Николаевиһы кытта кэпсэтэр түгэн тосхойдо.

—  Үөрэхпин бүтэрэн баран, 1990 сыллаахха дойдубар үлэлии кэлбитим. Тыа хаһаайыстыбатын техникумугар салайар каадырдарга үөрэнэн, агроном буолбутум, кэлин кэтэхтэн үрдэтиммитим. Онон үлэбин бурдукка биригэдьииринэн саҕалаабытым. Кэлин 2000 с. туспа тэрилтэ тэриммиппит – “Долоон” бурдук хаһаайыстыбатын. Уонна сүөһү-сылгы сиир бурдугун үүннэриинэн дьарыктанан барбыппыт.

Быйылгы дьылы кэпсиир буоллахха, Быйыл “Талисман” эбиэһи — 332 гектарга, “Новосибирская” суорт сэлиэһинэйи — 41 -114 гектарга ыстым. Уопсайа 436 гектарга бурдук ыспыппыт. Уопсайынан ыллахха, сылга 420-430 гектар сиргэ бурдугу ыһааччыбыт. Ортотунан гектартан 8-10 центнеры хомуйааччыбыт. Билигин “Попов А.Н.” ИП бааһынай хаһаайыстыбата диэн ааттанан, үлэлии олоробун. Быйыл аһыҥа буулаабата, суох ээ.   Баар да буоллаҕына, кыра буолааччы. Ыһыы сиэмэтин Новосибирскайтан аҕалтарар этибит. Ол эрээри быйыл сыаналара үрдээн хаалла. Онон эһиилги сиэмэҕэ диэн күһүн 100 т эбиэһи, 50 т сэлиэһинэйи хаалларыахтаахпыт. Улууска 50 т зеленкаҕа анаан биэриэхтээхпит. Улуустааҕы тыа хаһаайыстыбатын управлениета итинник сорудаҕы тиэрдибитэ, — диэн кэпсээнин саҕалаата Аркадий Николаевич.

Бурдук үүннэриитэ тиэхиньикэтэ суох табыллыбат. Хаһаайыстыба тиэхиньикэнэн хааччыллыытыгар тохтоотоххо, 2 комбайннаах  (биирэ –саҥатык, иккиһэ – эргэ), 3 — Т-150, 3 — МТЗ-82 тыраахтардаах. Учаастагар бурдугу харайар ыскылааттаах, Төхтүргэ арочнай ыскылааттаах. Онон баазатын кыаҕа-үбэ тиийэринэн тэриммит. Хаһаайыстыба тиэхиньикэтин саппаас чааһын “Федотов Р.Е.” ИП-тан атыылаһан, уу харчынан, сороҕор күһүҥҥү бурдугунан аахсаллар. Былырыын үүнүү үчүгэй эбит. Бурдуктаах бааһынай  хаһаайыстыба үүннэрбит бурдугун Илин эҥэр улуустартан – Амма, Таатта, Мэҥэ Хаҥалас, ону тэҥэ Хаҥалас, Горнай улуустарыттан кэлэн тэрээһиннээх, бааһынай хаһаайыстыбалар, кэтэх ыаллар атыылаһаллар. Сыаналара кэлии бурдуктааҕар быдан чэпчэки буолан, олохтоох бурдук үүннэрээччилэртэн атыылаһар буолбуттара кэрэхсэбиллээх.

Улахан тиэхиньикэҕэ субсидия көрүлүннэр

—  Мэҥэ Хаҥалас улууһугар мин соҕотох бурдук үүннэрээччи буолбатахпын. “Тумул” хаһаайыстыбаҕа уонна Майаҕа дьарыктаналлар. Хаҥаласка Роман Куприянов, Уус Алдаҥҥа Семен Сивцев, Дмитрий Илларионов үүннэрэллэр, Амма улууһугар Покровкаҕа, Болугурга, Бөтүҥҥэ эмиэ үүннэрээччилэр бааллар. Бэйэ-бэйэбитин билсэр буоллахпыт, биир дьарыктаах, кыһалҕалаах дьон быһыытынан. Ол да буоллар, сыл аайы бурдукка субсидия кээмэйин аччатан иһэллэрин бэлиэтиэҕи баҕарыллар. Улахан кыамталаах тракторга, комбайнҥа урукку курдук 95% субсидия көрөллөрө буоллар көмөлөөх буолуо этэ, тоҕо диэтэххэ, бэйэбит үппүтүнэн ылар кыахпыт суох. Аны туран бу анал байыаннай дьайыынан сибээстээн комбайннары биэриини аччаттылар быһыылаах. Мин сааскы субсидиям харчытын ыһыыга тутуннум. Аны от атыылаан, үптэниэхтээхпин. Ол курдук, алааска, арыыга оттоон, 200 т соҕотуопкалаан,  атыылыыр соруктаахпын. От атыылаабыт харчыбытынан күһүн бурдукпутун хомуйуохпут турдаҕа дии. Бурдукпутун Тумулга туттарабыт, тумуллар уотурба сыаҕын тэрийбиттэрэ. Быйыл, арааһа, ыһыы сиэмэтигэр хаалларарбынан сибээстээн, туттарарым аҕыйах буолсу. Онон үүт-хайаҕас көрдөнөн, бурдукпутун, оппутун  тэҥҥэ тута сырыттахпытына табыллар курдук буолар , — диэн салгыы кэпсээтэ бурдук үүннэрээччи.

Атын дойду бурдук үүннэрээччилэрин кытта уопут атастаһыы тэриллэр этэ дуо диэн туоһуласпыппар хаһаайыстыба баһылыга урут үтүө кэмнэргэ Кытайга бара сылдьыбытын аҕынна. Кытай үүннэрээччилэрэ 14000 кв.км  ыһабыт диэн сөхтөрбүттэрин, онно сүрүннээн кукурузаны, сояны ыһалларын, бурдугунан соччо дьарыктамматтарын туһунан таарыйа кэпсээбитэ.

Чөмпүйүөннэр, уопуттаахтар манна бааллар

— Үлэһиттэрим уруккуттан үлэлииллэр, ол курдук быраатым , улуус чемпион механизатора Попов Николай Николаевич, уопуттаах тракторист -комбайнер Шишигин Матвей Матвеевич, улуус чөмпүйүөн механизатора Неустроев Юрий Владимирович, улуус чөмпүйүөн  комбайнера Олесов Егор Егорович, уопуттаах механизатор Сивцев Андрей Ефимович, эдэр кэскиллээх тракторист Шишигин Юрис Юрьевич, уопуттаах харабыл , үлэ бэтэрээнэ Винокуров Евсей Михайлович. Быраатым уола онус кылааһы бүтэрдэ, сайын аайы бурдукка үлэлиир, тракторынан от оҕустарыытыгар, мустарыытыгар өрүү сылдьааччы, аата Попов Аркадий Николаевич диэн, сотору миигин солбуйуохтаах эдэр эрэлбит. Билигин окко, бурдукка үлэлээн биэнсийэҕэ тахсан олорор үлэ бэтэрээнэ, улуус чөмпүйүөн комбайнера Павлов Александр Васильевич көмөҕө кэлэн окко көмөлөһө сылдьар, — диэн  үлэһиттэрин туһунан киэн тутта кэпсээнин түмүктээтэ  тыа хаһаайыстыбатын туйгуна, СӨ тыа хаһаайыстыбатын үтүөлээх  үлэһитэ, үлэ бэтэрээнэ А.Н.Попов.

Уонна тыйыс айылҕалаах Сахабыт сиригэр олохтоох бурдугу үүннэрии тэнийэн, сайдан, өйөбүл улаатан истин диэн баҕа санаабытын тиэрдэбит.

Бэлэмнээтэ Женни Стрюкова

Хаартыскалары: А.Н.Попов тиксэрдэ. Бааһынаҕа үлэ түгэннэрэ.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0