РФ үөрэҕириитин бочуоттаах үлэһитэ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, «Саха сирин методиһа», СӨ национальнай оскуолатын чинчийэр институтун «Саха тылын уонна литературатын үөрэтиигэ киллэрбит уһулуччулаах кылаатын иһин», «Таатта улууһун сайдыытыгар үтүөлэрин иһин», «Орто Амма нэһилиэгин бочуоттанар педагога» бэлиэлэр хаһаайыннара, «Саха-Азия оҕолоро» норуоттар икки ардыларынааҕы фонд стипендиата, өрөспүүбүлүкэтээҕи «Профи-учитель-2014» финалиһа Валентина Семеновна Кривошапкина 1978 сыллаахха Бүлүү педагогическай училищетын ситиһиилээхтик бүтэриэҕиттэн Таатта улууһун Дьохсоҕонугар биир сыл, онтон Харбалаахтааҕы орто оскуолатыгар (билигин Н.Е.Мординов аатынан Харбалаахтааҕы үөрэхтээһин холбоһугун), барыта 43-с сылын учууталлыы, үөрэнээччилэргэ билиини биэрэ сылдьар.
1985 сылтан саха тылын учууталынан үлэлээн, күн бүгүнүгэр диэри үүнэр көлүөнэни төрөөбүт тылыгар умсугутан уһуйар, үүнэргэ-сайдарга олугу уурар. Кини Ньурба Маалыкайыттан төрүттээх. Тыыл, үлэ бэтэрээннэрэ, элбэх оҕолоох Такырова Александра Васильевна, Иванов Семен Федорович – Куччугуй Сэмэн кыыстара, Ньурба улууһун экономическай-социальнай сайдыытыгар дьоһуннаах өҥөлөөх, Мэҥэдьэк түбэтигэр биллэр удьуор туруу үлэһиттэр Сергей Семенович, Иосиф Семенович Ивановтар бииргэ төрөөбүт балтылара.
Үрдүк наҕараадалара да туоһулуулларынан, Валентина Семеновна иитиигэ-үөрэтиигэ бастакынан киллэрбит хамсааһыннара билигин өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн тарҕанан үлэлии сылдьаллар:
- Саха төрүт үгэстэрин тилиннэриигэ ыйдарынан үлэни тэрийии; Национальнай концепцияны 1991 сылтан олоххо киллэрии төрөөбүт тыл, литература учууталларыгар айымньылаахтык үлэлииргэ бары өттүнэн олус табыгастааҕа. Валентина Семеновна иилээн-саҕалаан, Таатта оройуонун Харбалаах учууталлара ыйдарынан үлэни өрөспүүбүлүкэҕэ бастакынан тэрийэн, биһирэбили ылбыттара. Үөрэх министиэристибэтэ үлэлэрин ааптарыскай бырагыраамма быһыытынан бигэргэтэн, “Сахаада” хаһыат 1992 сыл ыам ыйынааҕы нүөмэригэр бэчээттэнэн, үлэ уопута өрөспүүбүлүкэҕэ тарҕаммыта.
- Уолаттары бөлөҕүнэн академическай ааҕыынан дьарыктаан сайыннарыы; Концепция ылыныллыбыт иккис сылыттан Үрүҥ Уолан уруок киирэн, уол оҕо саҥарар-иҥэрэр дьоҕурун сайыннарыыга өр иитиэхтээн сылдьыбыт баҕа санаатын олоххо киллэрэн, Валентина Семеновна уолаттары эрэ чопчу ылан үөрэтэн, академическай ааҕыынан дьарыктаан барбыта. Уолаттар ааҕыыларын, дьүһүйүүлэрин истэн баран Дмитрий Кононович Сивцев–Суорун Омоллоон, Сардаана Платоновна Ойуунускайа, саха народнай артыыһа, государственнай бириэмийэ лауреата Герасим Васильев, государственнай бириэмийэ лауреата, Россия үтүөлээх артыыһа Симон Федотов, норуодунай артыыска Зоя Багынанова оҕолорго, учууталга үрдүк сыанабылы биэрбиттэрэ. Валентина Семеновна ситими быспакка, билигин кыра кылаастартан саҕалаан дьарыктыыр. Элбэҕи ааҕан-хасыһан таҥмыт иэйиилээх дьүһүйүүлэрин уолаттара Дьокуускай үрдүк сыаналарыгар, “Саха” НКИХ каналыгар ааҕан, дьон биһирэбилин ылан, Валентина Семеновна сүрэҕин үөрдэллэр, сүргэтин көтөҕөллөр. Манна даҕатан эттэххэ, 2019 сыллаахха Москва куоракка, аан дойдуга төрөөбүт тыллар сылларын түмүктүүр Бүтүн Арассыыйатааҕы НПК-ҕа “Хоһоонноохтук ааҕыы дьарыгынан уол оҕону сайыннарыы” тиэмэҕэ маастар-кылаас ыытан, хайҕанан кэлбитэ.
- Сайыннарыылаах үөрэх элимиэннэрин уруокка туттуу; Валентина Семеновна ИРОиПК мэтэдьииһэ Василиса Романовна Шишигиналыын кыттыгас бу технологияны төрөөбүт тылы үөрэтиигэ туһаныыга “Оҕоҕо бэйэтигэр тус туһаайыылаах үөрэх” диэн пособие суруйбуттара. Кини үөрэнээччилэрэ сыллата улуустааҕы олимпиадаларга ситиһиилээхтик кытталлар, кэнники 12 сылга өрөспүүбүлүкэ бастыҥ үөрэнээччилэрин ахсааныгар киирэн, супер-финал олимпиадаҕа ыҥырыллар буолбуттара, бу олимпиадаҕа кыттан сыллата бириистээх миэстэни ылаллара — учуутал үлэтин үрдүк ситиһиитэ.
- Дьиэ кэргэн хаһыаттарын оҥотторуу; Оҕо кыра эрдэҕиттэн төрөөбүт тылын этигэр-хааныгар иҥэриннэҕинэ эрэ тыл үйэлэргэ тыыннаах буолар кыахтаах; дириҥ өй-санаа тылынан эрэ этилиннэҕинэ тыл салгыы сайдар кыахтанар. Ити санааларынан салайтаран Валентина Семеновна өр сыл үлэлээбит уопутугар тирэҕирэн, иитэр-үөрэтэр эйгэҕэ дьиэ кэргэни кытыннарар сыалтан дьиэ кэргэн хаһыаттарын куонкуруһун тэрийэн ыытар буолбута уонча сыл буолла. Сылын аайы нэһилиэк, оскуола сыллааҕы үлэлиир хайысхатыгар олоҕуран, араас бэлиэ түгэннэргэ аналлаах тиэмэлэринэн уларыта сылдьан, күһүн үөрэх дьыла саҕаланыытыгар сорудах биэрэр. Ону дьиэ кэргэн үөрэх дьылын устата чинчийэн, матырыйаал хомуйан, элбэҕи ааҕан билэн,онно оҕолорун сүрүн күүс оҥостон, хаһыат таһаараллар. Үөрэх дьыла бүтүүтэ төрөппүт кэмитиэтэ хаһыат быыстапкатын тэрийэн түмүктүүр. Бастакы таһаарыы “Төрөөбүт төрүт тылым барахсан!” тиэмэҕэ ананан, барыта 102 хаһыат оҥоһуллан, кэлин салгыы үлэлэһэргэ тирэх буолбута. Валентина Семеновна бэйэтин дьиэ кэргэнэ кинини улаханнык өйүүр, уонча сыл устата тохтоло суох дьиэ кэргэн хаһыаттарыгар куонкурсу үбүлээн кэллэ. Учуутал бэйэтин тус холобурунан үөрэнээччилэрин дьиэ кэргэттэрин көҕүлүүр буолан, бүтүн нэһилиэк ыаллара сыл аайы көрдүүр, чинчийэр, суруйар, ойуулуур үлэнэн утумнаахтык дьарыктаналлар.
Валентина Семеновна учууталын күннээҕи үлэтин таһынан, оҕолорго аналлаах программаны үөрэтэрин таһынан, үөрэтэр пособиелары («Оҕоҕо бэйэтигэр тус туһаайыылаах үөрэх», “Хоһоонноохтук ааҕыыга уһуйуу”) бэлэмниирин таһынан, НПК-ларга, ааҕыыларга үлэтин опытын тарҕатарын таһынан (НКИХ биэриилэригэр кыттар, хаһыаттарга тахсар), нэһилиэккэ, холбоһукка араас хайысхалаах үлэни ыытар. Валентина Семеновна үлэтин туһунан сиһилии тус бэйэтин сайтыттан билиэххитин, эдэр учууталлар элбэх сүбэни-соргуну ылыаххытын сөп: https://www.yakutyaz.ru/.
Саха норуотун сээркээн сэһэнньитэ Н.Е. Мординов — Амма Аччыгыйын төрөөбүтэ 115 сааһыгар анаан сырдык аатын үйэтитиигэ 2020-2021 үөрэх дьылыгар үтүмэн үлэ барбыта. Ол курдук, төрөөбүт дойдутугар оскуола иннигэр сквер оҥоһуллубута. Амма Аччыгыйын бюһун үөрүүлээхтик аһыыга Дьокуускай куораттан Гаврил Гаврильевич Андросов — «Чолбон» сурунаал сүрүн редактора, Россия Суруйааччыларын союһун бырабылыанньатын сэкирэтээрэ, Саха сирин Суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта кыттыбыта. Амма Аччыгыйын кытта үгүстүк алтыспыт норуодунай суруйааччы Василий Егорович Васильев-Харысхал кэлэн, сонун ахтыыны оҥорто. Суруйааччы кыыһа Муза Николаевна Мординова оҕолорун кытта, Мординовтар аймах ааттарыттан Александр Трофимович Мординов махтаммыттара; С.А.Новгородов аатынан «Айар» КК «Онус тоҕо?» оҕолор айымньыларын бэчээттиири былааныгар киллэринэн, үлэтэ бара турар. “Онус тоҕо?” кэпсээн айыы күөн күрэһигэр барыта 406 үлэ бары улуустартан кэриэтэ кэлбитэ. Оҕолор суруйар тиэмэлэрэ киэҥ, олоххо көрсөр араас түгэннэрин толкуйдатар ис хоһоонноон суруйбуттара кэрэхсэннэ; «Амма Аччыгыйа уонна билиҥҥи кэм» диэн үөрэнээччилэр өрөспүүбүлүкэтээҕи НПК-ра тэриллибитэ. Барыта 46 үөрэнээччи араас оскуолалартан сээркээн сэһэнньит олоҕун уонна айар үлэтин чинчийэн, дакылаат суруйбуттар. Дакылааттары көрбүт, сыаналаабыт дьүүллүүр сүбэ чилиэннэрэ үөрэнээччилэр үлэлэрин хайҕаабыта; «Кэскил» оҕо издательствотын кытта бииргэ үлэлээбиттэрэ, “Кэскил” хаһыакка мэлдьи, ситимин быспакка араас ыстатыйалар тахсыбыттара.
Ону салҕаан, Валентина Семеновна киһи эрэ истэ сөҕүөх, дьаныарынан, санаатын күүһүнэн өссө биир проегы олоххо киллэрдэ.
Таатталар, Харбалаахтар киэн туттар биир дойдулаахтара, саха тыллаах барыта ытыктыыр киһитэ, саха норуодунай суруйааччыта Николай Егорович Мординов — Амма Аччыгыйа саха урукку олоҕун энциклопедията буолбут Саха норуотун биир киэн туттар айымньыта, 1944 сыллаахха бэчээттэммит «Сааскы кэм» арамаана Харбалаах олохтоохторун төрөөбүт, олорор сирдэрин-уоттарын, өбүгэлэрин олоҕун сэһэргиир буолан, барыларыгар олус чугас, күндү! Бу арамааҥҥа сорохтор аймах — билэ дьонноро прототип буолан киирэн үйэтийбиттэр. Ол иһин, Амма Аччыгыйын кинигэтэ Харбалаах хас биирдии ыалын киэн туттуута, дьиэ кэргэн сыаннаһа (реликвията) буолан, кэрэҕэ угуйа туруон баҕаран, саха тылын сүөгэйэ-сүмэтэ үүнэн иһэр ыччакка этигэр-хааныгар иитийэхтэннин диэн санаанан салайтаран, Саха сирэ “ааҕар регион” хамсааһыҥҥа кыттыһан, Валентина Семеновна “Харбалаах хас биирдии ыалыгар “Сааскы кэм” баар буолуохтаах”, диэн ааттаах бачыымы көтөхпүтэ.
Бырайыак ааптарын өйдөөн, өйөөн, кинигэни “Айар” КК атыылаһан ыларга, 81 оскуолаҕа үөрэнэр оҕолоох ыалга, 10 кинигэни холбоһук библиотекатыгар буор босхо бэлэхтиир кыаҕы оҥорон, үбүнэн көмөлөстүлэр:
— Саха өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх учуутала, Таатта улууһун бочуоттаах олохтооҕо, Харбалаах орто оскуолатын маҥнайгы дириэктэрэ, нэһилиэк ытык-мааны киһитэ Амма Аччыгыйын кыра инитэ Трофим Егорович Мординов оҕолоро, сиэннэрэ.
— “Мясной двор” тэрилтэ салайааччыта, нэһилиэгин туһугар ис дууһатынан ыалдьар, кыһаллар киэн туттар ыччаттара Спартак Иванович Петров.
— Куруук ханнык баҕарар тэрээһиннэри көҕүлүүр, өйүүр чох карьерын “Төлөн” ААУо кэлэктиибэ (ген.дириэктэр Прокопий Дмитриевич Рахлеев).
— Киэн туттар ыччаттара: минфин отделын начальнига Дария Ивановна Романова, Валентина Семеновна үөрэнээччилэрэ Изабелла Иннокентьевна Беркина, Дмитрий Валерьевич Попов, Александр Александрович Халыев, Афанасий Петрович Дайбанныров.
— Бырайыак ааптара Валентина Семеновна Кривошапкина дьиэ кэргэнэ: аҕалара Валентин Иванович Кривошапкин, кыргыттара Иванна Валентиновна Малышева, Лариса Валентиновна Руфова, Вилора Валентиновна Кривошапкина.
Бу үтүө санаалаах дьоҥҥо барыларыгар уонна Дьокуускайтан сүүстэн тахса кинигэни сүгэн-көтөҕөн, тиэйэн аҕалбыт биир бастыҥ выпускниктарыгар Павел Николаевич Канаевка Валентина Семеновна өйөбүллэрин иһин барҕа махталын тиэрдэр.
130 ахсааннаах “Сааскы кэм” кинигэ 2021 сыл алтынньы ыйыгар кэлэн, Валентина Семеновна кэргэнэ Валентин Ивановичтыын кинигэни удамыр сыанаҕа сакаастаабыт Харбалаах ыалларыгар бэйэлэринэн тиийэн түҥэттилэр, күндү бэлэх оҥордулар. Олохтоохтор үөрүүлэрэ, долгуйуулара кэмэ суох, санаабытын тута олоххо киллэрэр дьүккүөрдээх Валентина Семеновнаҕа истиҥ тыллардаах махталларын, баҕа санааларын эттилэр.
Таатталар быйыл хоһуун учууталларын чиэстээн, үгүс сылларга ыччаты иитиигэ хорутуулаах үлэтин сыаналаан, нэһилиэгин, улууһун сайдыытыгар сүдү кылаатын бэлиэтээн, “Саха өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх учуутала” үрдүк ааты Учуутал күнүгэр иҥэрдилэр. Эҕэрдэ буоллун Валентина Семеновнаҕа!
Валентина Семеновна аҥаардас учуутал эрэ буолбатах, саха далбар хотуна. Тапталлаах кэргэнинээн Валентин Ивановичтыын саха үгэһинэн хороҕор муостааҕы тутан, сарсыардааҥы күөрчэҕинэн, киэһээҥи суоратынан сиэннэрин күндүлүүллэр, сайын аайы үөрэ-көтө оттууллар, быыппаҕынан утахтарын анньаллар. Валя тиэргэнэ сайын сибэкки арааһынан киэркэйэн хараҕы үөрдэр. Теплицаттан, оҕуруоттан кыһыҥҥы хасааһын кэнсиэрбэлээн булунар. Биһиги кинини “Тиэргэн” “Саха” НКИХ биэриитигэр, Георгий Белоусов “Өркөн өй” өйүн оонньуутугар “кытын” диибит. Ол курдук, кини дириҥ билиитигэр эрэнэрбит оччо!
Күндү дьүөгэбитигэр, киниэхэ мэлдьи кынат буолар кэргэнигэр, кыргыттарыгар, күтүөттэригэр үтүөнү эрэ баҕарабыт, ситиһиилэр сиэттиһэн кэлэ турдуннар, саҥаттан саҥа проектар олоххо киирэн истиннэр!
Бу биир киһи холугар үлэлэммит үлэ үтүө холобур буолуохтун!
Мирослава Иванова, “Ньурба” хаһыат уоп.кэр., педагог-бэтэрээн, Мэҥэдьэк нэһ.бочуоттаах олохтооҕо