ТӨҺҮҮ БУОЛАР ТЭРЭЭҺИН

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Саха саргыта сайдарыгар, кэскилэ кэҥииригэр төһүү, үктэл буолар тэрээһин туһунан сырдатыахпын баҕарабын.

Сахалыы санаалаах, саҥалаах эдэр да, эмэн да дьоҥҥо аналлаах бэртээхэй, дириҥ ис хоһоонноох үлэлэрдээх, үтүө сүбэ кэпсээннээх, тэрээһин муус устар 17 күнүгэр буолбута. Бу научнай хабааннаах кэмпириэнсийэни саха аймах сайдыытыгар, төрүт ис-кут итэҕэлэ, тыла-өһө тыыннаах хааларыгар күүскэ үлэлэһэ сылдьар Ангелина Афанасьевна Кузьмина, тыл билимин хандьыдаата, Арассыыйа суруналыыстарын Сойууһун чилиэнэ, иилээн-саҕалаан ыыппыта.

«Саха өйүн-санаатын баайын уонна култууратын сырдатар-чинчийэр Киин» кэмиэрчэскэйэ суох автономнай тэрилтэ, А.Г. уонна Н.К. Чиряевтар ааттарынан Дьокуускай куорат национальнай гимназията, «Олоҥхо Ассоциацията» уопсастыбаннай тэрилтэ, Научнай-методическай үлэҕэ уонна тас дойдулары кытта сибээскэ Олоҥхо Киинэ, «Саха сирин норуот педагогикатын Ассоциацията» уопсастыбаннай тэрилтэ толкуйдарынан, санааларын баҕатынан, үлэлэрин түмүгэр «Саха өйүн-санаатын барҕа баайа: үгэһи тутуһууну үйэтитии билиҥҥи кэмҥэ уонна инники» өрөспүүбүлүкэтээҕи научнай-практическай кэмпириэнсийэ ыыттыллыбыта.

Кэмпириэнсийэ аныгы кэм сиэринэн зум платформаҕа оҥоһулунна, 75 киһи кытынна, 60 үлэ киирдэ. Бу тэрээһин Ил Дархан Гранын күрэһигэр кыайбыт уопсастыбаннай бырайыак чэрчитинэн барда.

Оҕотуттан улаханыгар тиийэ дэгиттэр билиилээх, саха тылын, төрүт сиэрин-туомун илдьэ сылдьар дьон билиилэрин тарҕатар, сырдатар, түмэр, көҕүлүүр дириҥ суолталаах тэрээһин буолла диэн бэлиэтиир тоҕоостоох. Дьону, төрөппүтү, оҕону, ыччаты уһуйууга киһи сөҕүөн курдук киэҥ хайысхалаах үлэни көрдөрдүлэр, кэпсээтилэр.

Ангелина Афанасьевна Кузьмина кэмпириэнсийэ сүрүн торумнарын туһунан санаатын маннык этэр:

Ыччакка саха өйүн-санаатын барҕа баайын, тылынан уус-уран айымньытын, төрүт дьарыгын, үгэһин тарҕатар, сайыннарар, үйэтитэр, дьиэ кэргэҥҥэ оҕону өбүгэ үөрэҕинэн иитиини көҕүлүүр кэмпириэнсийэни ыыттыбыт. Маннык хайысхаларынан ыытылынна:

  • саха өйүн-санаатын барҕа баайа (нематериальное наследие) билиҥҥи кэмҥэ үөрэтии уонна үйэтитии;
  • норуот тылынан уус-уран айымньытын, кыраайы үөрэтии, хомуйуу;
  • саха төрүт дьарыгар үөрэтии: дьиэ кэргэн уопута (уопуту үллэстиини маастар-кылаас халыыбынан көрдөрүү);
  • саха бэлиэ күннэргэ үгэһэ: мүһүлгэ хаамыытынан үгэстэр.

 Уус Алдан, Горнай, Орто Халыма, Амма, Бүлүү, Үөһээ Бүлүү, Ленскэй, Кэбээйи, Сунтаар, Таатта, Мэҥэ Хаҥалас, Чурапчы, Хаҥалас, Нерюнгри, Ньурба, Нам улуустарыттан, Дьокуускай куораттан учуонайдар, учууталлар, иитээччилэр, култуура тэрилтэлэрин үлэһиттэрэ, кыраайы үөрэтээччилэр, норуот маастардара, дьиэ кэргэн, үөрэнээччилэр, устудьуоннар, ыччат, доруобуйаларыгар хааччахтаах оҕолор, сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолорго социальнай-реабилитационнай киин кытыннылар.

Бу буолбут тэрээһин түмүгүнэн кыттыыны ылбыт оҕолор, ыччат үлэлэрэ күрэс быһыытынан сыаналаннылар, саастарынан арааран, кыайыылаахтары быһаардылар. Оттон улахан дьон үлэ уопутун тарҕатыы иһин туоһу суругунан бэлиэтэннилэр.

Кыайыылаахтар үлэлэрэ чахчы да уһулуччу, дириҥ ис хоһоонноох, ырытар-чинчийэр өттүнэн дэгиттэр буоланнар, миигин, кэмпириэнсийэ кыттыылааҕын, олус диэн сөхтөрдүлэр да, үөртүлэр да.

Бастакы хайысхаҕа

1 миэстэ – Варламова Альмира, Г.В. Егоров аатынан Хара Алдан орто оскуолатын 9 кылааһын үөрэнээччитэ, Таатта, үлэтэ «Хос ааттар – Н.Д. Неустроев пьесаларыгар». Салайааччыта Бочурова А.Г.

2 миэстэ – Борисова Лида, 9 «В» кылаас үөрэнээччитэ, 17 №-дээх оскуола, Дьокуускай, үлэтэ «Удьурхайтан оҥоhуллубут эhэм иhиттэрэ».

3 миэстэ – Винокуров Егор, Г.В. Егоров аатынан Хара Алдан орто оскуолатын 8 кылааһын үөрэнээччитэ, Таатта, үлэтэ «Н.Д. Неустроев айымньыларыгар эргэрбит тыллар».

 3 миэстэ – Павлова Анастасия, Дьокуускай куорат 17 №-дээх орто оскуолатын 7 «В» кылааһын үөрэнээччитэ, үлэтэ «Кыhыҥҥы тыа иhиллээбит курдук иhийэн – ньимийэн турар (Н.Е.Мординов – Амма Аччыгыйа «Алдьархай» айымньытыгар туттубут тэҥнээhиннэрэ)», салайааччы: саха тылын уонна литературатын учуутала Тарабукина Ирина Егоровна.

 3 миэстэХарлампьев Ваня, С. К. Макаров аатынан Чурапчы гимназиятын 10 кылааһын үөрэнээччитэ, «Күн Өркөн» эспэдииссийэ туһунан».

 Ыччакка

1 миэстэ – Максимова Ульяна Васильевна, педагогическай институт үһүс кууруһун устудьуона, үлэтэ «Семен Петрович Данилов хоһооннорун хартыынанан дьүһүйүү».

Иккис хайысхаҕа

1 миэстэ – Киприянова Алиса, Дьокуускай куорат «Прометейчик» уhуйаан. Киприянов Айсен Васильевич, Дьокуускай куорат 26 №-дээх оскуолатын 6 кылааһын үөрэнээччитэ, ийэлэриниин Стручкова Сардана Петровналыын, үлэлэрэ «Төрөөбүт түөлбэм сиэрин-туомун күннээҕи олоххо тутуһуу, оҕону саха төрүт үгэстэригэр уһуйуу».

5-8 кылаастарга

1 миэстэ – Олесов Артем, 7 кылаас, үлэтэ «Ыйдар сахалыы ааттара – мин олохпор», салайааччыта Сивцева Лия Ивановна, Уус Алданнааҕы сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолорго социальнай-реабилитационнай киин.

2 миэстэ – Олесов Ариан, 5 кылаас, үлэтэ «Аал Луук Мас – ытык бэлиэ», салайааччы Готовцева Сардана Прокопьевна, Уус Алданнааҕы сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолорго социальнай-реабилитационнай киин.

3 миэстэ – Попова Василина, Е.Е. Эверстов аатынан Кэбээйи орто оскуолатын 6 «Б» кылааһын үөрэнээччитэ, үлэтэ «Уран тыллаах Кобяковтар». Салайааччы Терехова Антонина Петровна, Кэбээйи улууһа.

9-10 кылаастарга

1 миэстэ – Бүлүү улууһун Д.А.Гуляев аатынан Кыргыдай орто оскуолатын IX кылааһын үөрэнээччитэ Бобровская Вероника үлэтэ «Дойду сурахтаах, алаас ааттаах…». Салайааччылар: Яковлев Эдуард Яковлевич, саха тылын уонна литэрэтиирэтин учуутала, Яковлева Сардаана Дмитриевна, алын сүһүөх учуутала.

2 миэстэ – Сивцева Сильвия, Горнай улууһун Бэрдьигэстээх гимназията, 10 кылаас, үлэтэ «Куорунай түөлбэ тылын сүрүн уратыта».

3 миэстэ – Карина Кононова, Горнай улууһун Бэрдьигэстээх гимназията, 10 кылаас, үлэтэ «Аат туохтуурдаах өс хоһооннорун морфологическай, синтаксическай тутуллара».

Үһүс хайысхаҕа

2-4 кылаастарга

 1 миэстэ – Коколова Маша, Петрова Күннэй, Филиппова Сайнара, Айсара, эбэлэрэ Петрова Валентина Васильевна, Ньурба оройуона, Маар бөһүөлэгэ, маастар-кылаастара «Дьиэ кэргэн үтүө үгэстэрэ».

 2 миэстэ — Андреевтар дьиэ кэргэн, Амма улууһа, Сатаҕай нэһилиэгэ: Лия Владимировна, Федор Евсеевич Андреевтар, Андриан, 3 кылаас үөрэнээччитэ, Андреева Арина, 1 кылаас үөрэнээччитэ.

 3 миэстэСлепцова Мария Гаврильевна, идэтинэн психолог, «Кэнчээри» оҕо уһуйааныгар өр сылларга оҕо психологынан үлэлээбитэ. Сиэнэ Вася Слепцов, Амматааҕы академик Л.В. Киренскай аатынан лиссиэй 4 «Б» кылааһын үөрэнээччитэ, 10 саастаах, «Ийэ тылынан ааҕыы ньымалара».

5-8 кылаастарга

1 миэстэ – Таатта улууһа, Ытык Күөл нэһилиэгэ. Дьяконовтар дьиэ кэргэн. Иннокентий Владимирович уонна Татьяна Спартаковна Дьяконовтар, оҕолоро Лиана, 7 кылаас үөрэнээччитэ, Айхан, 3 кылаас үөрэнээччитэ, Дохсун, 3 саастаах, «Сулусчаан» детсад иитиллээччитэ, маастар-кылаастара «Саха төрүт дьарыгар үөрэтии».

2 миэстэ – Николаева Ньургуйаана Валериевна кыыһыныын Николаева Уйгууналыын, 7 кылаас үөрэнээччитэ, маастар-кылаастара «Эмтээх оту туһаныы», Сунтаар улууһа, Илимниир нэһилиэгэ.

3 миэстэ – Седалищев И.И., төрөппүт, Н.Д. Субуруускай аатынан Болтоҥо уопсай орто үөрэх оскуолата, уола Седалищев Ильдар, 5 кылаас, маастар-кылаастара «Булчут остуола».

9-11 кылаастарга

1 миэстэ – Николаева Спиридианна, 15 саастаах, «Сайылык педагогиката дьиэ кэргэҥҥэ оруола», Дьүөгэ Ааныстыырап аатынан Кэнтик орто оскуолата. Салайааччылар Мойтохонова А.М., Самсонова А.А.

2 миэстэ – Ньурбатааҕы К.Д. Уткин аатынан Норуоттар доҕордоһууларын түмэлин филиала, В.А. Петрова аатынан кыраайы үөрэтэр түмэл иһинэн үлэлиир «Сата Уус» куруһуок. Н.И. Кочнев аатынан орто оскуола 11 кылааһын үөрэнээччилэрэ Саша Филиппов, Вася Никифоров, Эльдар Николаев.

3 миэстэ – Cаха төрүт дьарыгар үөрэтии. Маастар-кылаас  Софронеева Елизавета Константиновна, Полятинская Клара, 10 кылаас, Кэбээйи улууһа.

Ыччакка

 1 миэстэ – Данилова Ларина Гаврильевна, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ педагогическай институтун 4 кууруһун устудьуона, маастар-кылааһа «Туостан оҥоһуктар».

 Бу кыайбыт үлэлэртэн бэйэм сэргээбит, сөхпүт үлэлэрбин кыратык ахтан аһарыам.

Бастакы хайысхаҕа 2 миэстэ буолбут Борисова Лида, Дьокуускай куорат 17 №-дээх оскуолатын 9 «В» кылааһын үөрэнээччитин «Удьурҕайтан оҥоhуллубут эhэм иhиттэрэ» диэн үлэтин чорбото көрдүм. Бу оҕо эһэтин туһунан киэн тутта истиҥник кэпсиирин олус үөрэ да, долгуйа да иһиттим, утум удьуор уус ууһун сыдьаана буолара арылыччы көстөр, өбүгэтин үгэһин, идэтийбит дьарыгын утумнааччы буолара кини саҥатыттан, төрүт тылын баай сүмэтин иҥэриммититтэн биллэр.

Иккис хайысхаҕа 1 миэстэни ылбыт  Киприянова Алиса, Дьокуускай куорат «Прометейчик» уhуйаанын кырачаан иитиллээчитэ,  Киприянов Айсен, Дьокуускай куорат 26 №-дээх оскуолатын 6 кылааһын үөрэнээччитэ, ийэлэриниин Стручкова Сардаана Петровналыын, үлэлэрэ «Төрөөбүт түөлбэм сиэрин-туомун күннээҕи олоххо тутуһуу, оҕону саха төрүт үгэстэригэр уһуйуу» олус сөхтөрдө. Ийэ оҕолорун кытта биир тыынынан олорорун, сымнаҕастык сөптөөх сиэргэ такайарын кэрэхсии көрдүм.

Уонна өссө иккис хайысхаҕа 5-8 кылаастарга 1 миэстэ уонна 2 миэстэ буолбут убайдыыбыраатыы Артем уонна Ариан Олесовтар, 7 уонна 5 кылаастар үөрэнээччилэрин, Уус Алданнааҕы сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолорго социальнай-реабилитационнай киинин иитиллээччилэрин үлэлэрин болҕойон иһиттим, оҕолор чинчийэр дьоҕурдарын астына көрдүм.  Артем Олесов үлэтэ «Ыйдар сахалыы ааттара – мин олохпор», салайааччыта Сивцева Лия Ивановна. Оттон Олесов Ариан үлэтэ «Аал Луук Мас – ытык бэлиэ», салайааччыта Готовцева Сардана Прокопьевна.

Эмиэ иккис хайысхаҕа 9-10 кылаастарга 2 миэстэ буолбут Горнай улууһун Бэрдьигэстээх гимназиятын 10 кылааһын үөрэнээччитин Сильвия Сивцева «Куорунай түөлбэ тылын сүрүн уратыта» үлэтин олус сонургуу уонна сэргии иһиттим. Бу үлэҕэ элбэх сонун тэҥнээн көрүүлэр уонна тыл үөскээһинин туһунан сабаҕалааһыннар бааллара миигин ордук умсугутта.

Олус туһалаах кэмпириэнсийэ буолан ааста диэн санаабын үллэстиэхпин баҕарабын. Аны туран, кэмпириэнсийэ биир ураты суоллаах хайысхата өбүгэ билиитин, дьарыгын кыбытыылаах тигииттэн саҕалаан тимири уһаарыыга тиийэ төрөппүттэр оҕолорун, учууталлар, норуот маастардара үөрэнээччилэрин, устудьуоннары, эдэр ийэлэри кытта маастар-кылаас оҥорон көрдүрбүттэрэ буолар. Бу кэмпириэнсийэ иитэр-үөрэтэр, чинчийэр үлэ салгыы сайдар торумун наһаа кэскиллээх, дириҥ суолталаах өрүтэ диэн бэлиэтиэхпин баҕарабын.

Билиҥҥи кэмҥэ саха тылынан үгэскэ, сиэргэ-туомҥа иитии-үөрэтии уһуйааннарга, оскуолаларга, педкэллиэскэ, пединститукка, дьиэ кэргэн эйгэтигэр быстыбакка бара турарыттан олус үөрдүм. Улахан дьон ортотугар бу тэрээһин чэрчитинэн уопуту атастаһыы, ырытыы буолла. Олус элбэх киһи кытынна. Үчүгэйэ диэн бу уопсастыбаннай үлэҕэ көҕүлээһин быһыытынан тэриллэр буолан, ураты суоллаах уонна суолталаах кэмпириэнсийэ диэн сыаналаатым. Ангелина Афанасьевна Кузьмина – энтузиаст учуонай киһи, ис дууһатынан тыл сайдыытыгар ыалдьара биллэр, өйдөнөр, кини көҕүлээһининэн араас улуустартан элбэх кыттааччы киирэн, оскуола үөрэнээччилэриттэн саҕалаан, ытыктабыллаах учуонайдарга тиийэ үлэлэрин сырдаттылар, саҕалааһыннарын, дьоһун дьарыктарын туһунан кэпсээтилэр, санаа атастастылар, инникитин бииргэ үлэлииргэ саҥа суоллары, ньымалары торумнаатылар. Дьон үлэтин истэн, билэн, сэргээн олус астынным.

Кэмпириэнсийэни тэрийбит дьоҥҥо барҕа махтал. Маннык тэрээһиннэр өссө да буола туруохтара, дьону-сэргэни төрүт үгэһи, сиэри-туому, тылы-өһү харыстыырга, сайыннарарга, үөһээ чыпчаалларга тириэрдэргэ ыҥыра-угуйа туруохтара диэн эрэнэбин!

Варвара Корякина,

Нерюнгри куорат бибилитиэкэтин

кыраайы үөрэтэр салаатын сүрүн үлэһитэ,

Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0