Үтүө ааттара үйэлэргэ умнуллубат!

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Суотту нэһилиэгэ (Уус Алдан) Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ 175 чулуу дьонун атаарбыта. Кинилэртэн 114 буойун Кыайыы туһугар уоттаах сэрии толоонугар олоҕун толук уурбута. 61 буойун төрөөбүт алааһыгар эргиллэн кэлэн, дойдутугар эйэлээх олоҕу тутуспута. Атын улуустартан, нэһилиэктэртэн сэрии кэнниттэн 14 бэтэрээн Суоттуга кэлэн олохсуйан, нэһилиэкпит сайдыытыгар бэйэтин кылаатын киллэрсибитэ.

Улуу Кыайыыны кыргыс то­­лоонугар уһансыбыт ытык дьоммут үтүө ааттара үйэлэргэ умнуллубат!

САҺЫЛЫКААН – БИҺИКПИН ЫЙААБЫТ СИРИМ

— Мин 1926 сыллаахха Саһылыкааҥҥа дьадаҥы дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтүм. 1934 сыллаахха Доҕолоҥ маҥнайгы кылааһыгар үөрэнэ киирбитим. Бастакы учууталым Роман Васильевич Скороходкин этэ. Кини оскуола иннинээҕи бэлэммин бэрэбиэркэлээн баран, миигин иккис кылааска быһа таһаарбыта.

1940 сыллаахха Суоттуга сэттэ кылааһы бүтэрэн баран Дьокуускайдааҕы педагоги­ческай училищеҕа үөрэххэ киирбитим. Бастакы кууруһу бүтэрэр эк­­сээмэннэрбин туттара сырыттахпына, араадьыйанан сэрии ­буолбутун туһунан ыар сонуну иһитиннэрбиттэрин бу баардыы өйдүүбүн. Киһи санаата түһэр санньыар күннэрэ саҕаламмыттара. Күлэр-үөрэр сүппүтэ, оонньуур-мэник­тиир тохтообута. Мин хаалбыт икки эк­­сээмэммин туттараат, дойдубар тахсыбытым.

Онно тиийэн холкуоска тырахтарыыс көмөлөһөөччүтүнэн үлэлээбитим. Тыраахтар 13 булуугу соһоро. Мин ол булууктары сала­йан хорутуу дириҥин хонтуруоллурум. Сайыны быһа оннук үлэлээбитим.

УБАЙБЫН АТААРБЫТ КҮНҮМ

Атырдьах ыйыгар сэриигэ бастакы хомуур буолбута. Ытаһыылаах-соҥоһуулаах атаарыылар билигин да, санаатахпына, дууһабын долгуталлар. Биһиги холкуостан 10 киһи ыҥырыллыбыта. Олор истэригэр мин убайым Антон эмиэ баара.

Мин кинилэри тэлиэгэлээх атынан оройуон киинигэр диэри атаарбытым. Эйэлээх олох саҕана, күө-дьаа кэпсэтии, дьиибэлэһии, күлсүү-салсыы бөҕө буолуох­таах этэ. Оттон бу айаҥҥа туох да күттүөннээх кэпсэтии, саҥа-иҥэ да испититтэн кыайан тахсыбатаҕа. Убайым барахсанныын тиийэн баран, саҥата суох утарыта көрсөн ылбыппыт. Билигин харахпын симтэхпинэ, оччотооҕу хартыына – эдэркээн убайым харахпар көстөн кэлэр.

Ити ыҥырыыттан 4 эрэ киһи сэрии толоонуттан тыыннаах эргиллибитэ эрээри, иккитэ сэриигэ ылбыт бааһыттан өлбүтэ. Оттон мин убайым Антон сэрии хонуутугар сураҕа суох сүппүтэ…

Ити кэмнэргэ иккис убайым Николай холкуос бэрэссэдээтэлинэн үлэлиирэ. Кини дьаһалынан мин 120 килэмиэтирдээх мэччирэҥнээх сиргэ холкуос 16 сылгытын аһата диэн илдьэн бараммын, онно эмиэ мэччирэҥ суох буолан, биэс эрэ сылгыны илдьэ төннүбүтүм. Ханна да сут-ку­­раан сатыылаабыта. Ол да буоллар, ыһыы үлэтин хара сырабытынан этэҥҥэ ыыппыппыт. 1942 сылтан миигин, үөрэммитиҥ диэн, ааҕар балаҕан сэбиэдиссэйинэн оҥорбуттара. Онон дьону ааҕарга, суруйарга үөрэппитим-такайбытым.

СЭРИИ ТОЛООНУГАР

1944 сыллаахха аармыйаҕа ыҥырыллан барбытым. Монголия Чойболсан диэн куоратыгар түбэспитим. Ол куорат Маньчжурияҕа Кытай кыраныыссатыгар баар буолан, Япония оккупациятыгар түбэспит этэ. 1945 сыл атырдьах ыйыгар Эрлянь күөл аттыгар дьоп­пуоннары кытта улахан кыргыһыы буолбута. Биһиги кимэн киирэн, кумах куйаар устун 500 килэмиэтири Калган куоракка диэри сатыы хааман барбыппыт. Калган куорат анныгар дьоппуоннар күүстээх утарылаһыы оҥорбуттара. Онно балтараа суукканы быһа сэриилэспиппит. Биһиги ротабытыгар 50 саха баарыттан икки буойун өлбүтэ,

биир киһи бааһырбыта. Биһиги кимэн киирэн испиппит, онтон ­атырдьах ыйын 22 күнүгэр Япония капитуляциялаабытын туһунан биллэрбиттэрэ.

ОЛОҔУМ СУОЛА

Мин Сталин илии баттааһын­наах Махтал суруктаахпын. Аҕа дойду сэриитин II истиэпэннээх уордьанынан, «Японияны кыайыы иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмытым.

Аармыйаҕа 1951 сылга диэри, уопсайа 7 сыл, сулууспалаабытым. Сэрии бүппүтүн кэннэ миигин Чита уобалаһыгар сэрии сэбин оҥорор собуокка ыыппыттара, онтон Амур уобалаһыгар радистар оскуолаларыгар үөрэттэрбиттэрэ. Бүтэрбитим кэннэ Сахалиҥҥа ­авиабаазаҕа үлэҕэ ыыппыттара. Онно сөмөлүөттэр радиоаппаратураларын өрөмүөн­нээһиҥҥэ үлэлээбитим.

1951 сыллаахха демобилизацияланан төрөөбүт дойдубар тиийбитим. Суотту нэһилиэгэр сэ­биэт сэкирэтээринэн үлэлээбитим. 1952 сыллаахха Дьокуускайга сибээс техникумугар киирэн үөрэнэн, туйгуннук бүтэрэн баран, Новосибирскай куоракка Сибээс институтун бүтэрбитим. Үөрэҕим кэнниттэн тапталлаах Сахам сиригэр кэлбитим да, идэбинэн үлэ көстүбэккэ, Новосибирскайга төннүбүтүм. Онно Обь өрүс пароходствотыгар өрөмүөннүүр баазаҕа старшай инженеринэн үлэҕэ киирбитим. 1964 сылтан 1986 сылга диэри, бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыахпар диэри оччотооҕу ССРС Наукаларын академиятын Сибиирдээҕи салаатын Неорганическай химия научнай-чинчийэр институтугар хонтуруоллуур-кээмэйдиир прибордар лабораторияларыгар аан бас­таан старшай инженеринэн, онтон начаалынньыгынан үлэлээбитим. Кэргэним Пана Евгеньевналыын биир кыыстаахпыт, сиэннэрдээхпит, хос сиэннэрдээхпит.

Пётр ПОРТНЯГИН.

РS: Петр Антонович Новосибирскай куоракка олорор.

Бэчээккэ бэлэмнээтэ

Раиса ЧЕРКАШИНА.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0