Саха АССР 100 сылынан СӨ Ил Дархана Айсен Николаев уонна АЛРОСА салалтатын көҕүлээһиннэринэн Саха АССР 100 cылыгар “100 анабыл аат” бырайыагы 2020 сылтан саҕалаабыттара.
2021 сылга “АЛРОСА” хампаанньа 25 алмааска анал ааттары биэрбитэ. Саха сириттэн уоттаах сэриигэ ыҥырыллан барбыт Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа, Социалистическай Үлэ Дьоруойа буолбут чулуу дьон ааттара иҥэриллэр. Бүгүн үтүө тылынан иһирэхтик ахтар киһибит Михаил Федорович Алексеев. Кини «Якутстрой” тэрилтэ 3 №-дээх тутар-таҥар биригээдэтин биригэдьииринэн үлэлээбитэ. 1966 сыллаахха таһаарыылаах үлэтин иһин Социалистическай Үлэ Дьоруойа үрдүк ааты ылбыта. Оччолорго, 38 эрэ саастаах, билиҥҥинэн ылан көрдөххө, олус эдэр киһиэхэ маннык улахан ааты иҥэрии чахчы улахан суолталааҕа.
Үс дьоруой Мэхээлэни иитэн таһаарбыт ФЗО
Михаил Федорович олунньу 5 күнүгэр 1928 сыллаахха Ньурба улууһун Тэҥкэ сиригэр Өҥөлдьө нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Тэҥкэ Өҥөлдьө сирэ, өрүс уҥуор сытар. От, бурдук бэркэ үүнэр үтүө сирэ. Бу үтүөкэн айылҕалаах сиргэ Алексеевтар дьиэ кэргэҥҥэ сэттэ уол оҕо төрүүр, онтон Михаил Федорович эрэ соҕотох тыыннаах ордон хаалар, аҕыс саастааҕар ийэтэ өлөр. Онон төгүрүк тулаайах хаалбыт уолчаан олох бары ыарахаттарын тулуйан, олоҕун суолун бэйэтин тулуурунан, дьоҥҥо үтүө сыһыанынан уонна килбиэннээх үлэтинэн тэлбитэ. Уоттаах сэрии ыарахан сылыгар, 1943 с., 15 саастаах уолчааны Ньурбаттан тулаайах хаалбыт оҕолору кытта Дьокуускайга фабрика-собуот анал үөрэҕэр (ФЗО) идэ ыллара диэн үөрэттэрэ ыыппыттара. Ити кини дьылҕатын быһаарар, олоҕун суолун тэлэр айан этэ. Бу училищеҕа кинини кытта биир бөлөххө Михаил Федотов уонна Михаил Сергеев диэн, кэлин эмиэ Социалистическай Үлэ Дьоруойдара буолбут уолаттар бииргэ үөрэммиттэрэ. Онон үс дьоруой Мэхээлэлэр үөрэммит биир сыллаах үөрэхтэрин кыһата дьоруойдары иитэ-үөрэтэн таһаарбыта. Кинилэри ол курдук «Золотое созвездие” диэн ааттаабыттара.
27 сааһыгар Ленин уордьанынан наҕараадаланар
Биир сыл болуотунньук идэтигэр үөрэнэн, 16 сааһыгар аттестат ылан, «Якутстрой” тэрилтэҕэ М.А.Козловскай биригээдэтигэр болуотунньугунан үлэлии киирэр. Ити 1944 сыл ыам ыйыттан кини килбиэннээх үлэтин аартыга арыллар. Оччолорго биригээдэлэр ыскылааттары, иккилии этээстээх мас дьиэлэри туталлара. Дьокуускай куорат бары улахан мас тутууларыгар күүһүн харыстаабакка үлэлээбит Михаил манна үлэ ымпыгын-чымпыгын барытын сиһилии билэр, уопутурар. Эдэркээн сааһыттан хара үлэ ыараханын этинэн-хаанынан билэн, “Якутстрой” тэрилтэ Дьокуускайга ыытар улахан суолталаах тутууларыгар кылаатын киллэрсибитэ.
1954 cыллаахха кинини уопуттаах болуотунньук диэн, Москва куоракка үөрэххэ ыыталлар. Кини онно тиийэн стажировканы ааһан, Ленинскэй проспект таас дьиэлэрин тутууга үлэлиир. Ити сыл кинини үлэлиир тэрилтэтигэр биригэдьииринэн аныыллар. Эдэркээн, баара-суоҕа 26 эрэ саастаах киһи, салайан үлэлэтэр биригээдэтэ сыл ахсын былаанын
120-150% толорон, тарбахха баттанар чулуу үлэһиттэр ахсааннарыгар киирэр. Кыыһа Надежда Михайловна Степанова архыыбыгар баар 1955 cыллаах дааннай көрдөрөрүнэн, Михаил Федорович Алексеев үлэтин былаанын 207 уонна 225 % толорбут. Ол сыл Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаатынан талыллар уонна Коммунистическай баартыйаҕа чилиэнинэн киирэр, 27 саастааҕар Ленин уордьанынан наҕараадаланар.
Бастакы таас дьиэлэри дьэндэппитэ
Оччолорго Дьокуускайга тутуу барыта мас этэ. Таас дьиэни тутууга кыра да буоллар син уопутурбуттара, ол курдук, атах таҥаһын кэмбинээтэ, хирургическай куорпус, миэбэл фабриката, оскуола, уһуйаан тутуллубуттара. Бу таас эбийиэктэргэ болуотунньук бары үлэтин Михаил Алексеев биригээдэтэ оҥорбута. Ити сыл кинини аны таас тутуу биригээдэтин биригэдьииринэн анаабыттара. Биригээдэҕэ уопсайа 55 киһи үлэлиирэ, каменщиктар, штукатур-малярдар. Ыччат-хомсомуолускай биригээдэтэ диэн ааттаммыттара. Михаил барыны бары сатыыра, ол курдук, арматурщик, бетон кутааччы, болуотунньук уонна каменщик этэ. Кини хаһан да биригэдьиирбин диэн даххаһыйан дьону эрэ салайа сылдьыбакка, биригээдэтин кытта тэҥҥэ барытыгар ылсан үлэлиирэ. Таас дьиэлэри тутар кэмнэригэр кинилэр килиэп собуотун түөрт этээстээх дьиэтин, обкуом дьиэтин, Саха судаарыстыбаннай университет сүрүн куорпуһун тутан дьэндэтэн таһаарбыттара.
СССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун уурааҕынан 1966 сыллаахха бэс ыйын 11 күнүгэр Михаил Алексеевка “За выдающиеся успехи, достигнутые в выполнении заданий семилетнего плана по капитальному строительству» Социалистическай Үлэ Дьоруойа үрдүк аат иҥэриллэр. 1957 сыллаахха, онтон ити сылга киниэхэ иккис төгүлүн В.И.Ленин аатынан уордьаны туттараллар. 1972 cыллаахха “Дьокуускай куорат бочуоттаах олохтооҕо” ааты ылар. Кини бу үрдүк ааттары ылан баран тэтимин ыһыктыбакка, уопсайа, тутуу эйгэтигэр 45 сыл үлэлээбитэ. Бэйэтин кэнниттэн хас да тутааччыны иитэн-үөрэтэн, үүннэрэн таһаарбыт үтүө өҥөлөөх.
Дьиэ кэргэнэ
Михаил Федорович Алексеев олоҕун аргыһа Дария Семеновна Алексеевалыын 1949 сыллаахха холбоспуттара. Дария Семеновна 1925 сыллаах төрүөх, эмиэ Ньурба улууһун Таркаайы нэһилиэгиттэн төрүттээх, Ньурба улууһун мецената Степан Прокопьевич Алексеев-Боһуут атыыһыт чугас аймаҕа этэ. Дариялаах Михаил биэс оҕоломмуттара.
Бииргэ төрөөбүттэрин, ийэлээх аҕатын туһунан иһирэхтик кыра кыыстара, РЦИТ ГБУ сүрүн инженерэ Людмила Михайловна Яковлева кэпсээтэ:
— Аҕабыт туһунан хаһыакка сырдаталларын истэн наһаа үөрдүбүт уонна киэн тутта долгуйдубут. Саха АССР 100 сыллаах үбүлүөйүнэн саха алмаастарыгар чулуу дьон ааттарын иҥэрэллэриттэн, онуоха биһиги таптыыр, истиҥник саныыр аҕабыт аатын иҥэрбиттэриттэн наһаа үөрдүбүт. Биһиги аҕабыт туруу үлэһит киһи этэ.
Ийэбит Дария Семеновна бу ааспыт сыл сэтинньи ыйыгар 96 сааһыгар олохтон туораабыта. Күндү дьоммут биһигини үлэнэн ииппиттэрэ. Ийэлээх аҕа оҕо олоҕун суолун тобуларыгар сүрүн оруоллаахтар дии саныыбын.
Өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана Айсен Николаев уонна АЛРОСА генеральнай дириэктэрэ С.С.Иванов көҕүлээһиннэринэн Саха АССР 100 сыллаах үбүлүөйүнэн сүүс алмааска сүүс киһи аатын иҥэрии идиэйэтин өйүүбүт, манна биһиги аҕабыт аата ааттанарыттан киэн туттабыт уонна «Саха сирэ” хаһыат нөҥүө улахан махталбытын тиэрдэбит. Ийэлээх аҕабыт олорон ааспыт сырдык олохторо биһиэхэ, оҕолоругар уонна сиэннэригэр, хос сиэннэригэр, үтүө холобур буолар. Күндү дьоммутунан киэн туттабыт.
Ульяна Захарова
Хаартыскалар дьиэ кэргэн архыыбыттан