Иван Яковлевич Егоров, мэдиссиинэ наукатын дуоктара, профессор, РФ үтүөлээх бырааһа, РФ санитарнай-эпидемиологическай сулууспатын Бочуоттаах үлэһитэ, СӨ доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин Уопсастыбаннай сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ коронавируһу утары быһыы туһунан бэйэтин санаатын үллэстэр.
– Мин 26 сыл устата өрөспүүбүлүкэ кылаабынай санитарнай бырааһынан, 4 сыл устата доруобуйа харыстабылын миниистиринэн үлэлээбит киһи, эрэллээхтик этэбин – сыстыганнаах ыарыыларга вакцинация эрэ туһалыыр. Урут сэбиэскэй кэмҥэ, уларыта тутуу да сылларыгар элбэх ыарахан, сыстыганнаах ыарыылары суох гынан турабыт. Дифтерия, коклюш, краснуха, уоспа, ииримтийии (бешенство), гепатит В, куор, Сибиир язвата, кириип, полиемиолит – бу билиҥҥи коронавирустааҕар хас да төгүл сыстыганнаах, элбэх өлүүлээх-сүтүүлээх ыарыылар этэ. Бу ыарыылары быһыы эрэ кыайбыта.
— Билигин сорохтор этэллэр: “Коронавируһу утары быһыыны олус түргэнник оҥордулар, онон доруобуйаҕа хайдах дьайыа биллибэт” диэн. Манна туох санаалааххын?
— Москваҕа Чумаков, Гамалея аатынан научнай институттар, Новосибирскайга “Вектор” института бэҕэһээ тэриллибит кыһалар буолбатах ээ, уонунан сылларга бу хайысханан үлэлээбит, улахан уопуттаах судаарыстыбаннай тэрилтэлэр. Быһыыны кыылларга, дьоҥҥо бэрэбиэркэлээн, апробация ыытан, кытаанах хонтуруолу ааспытын эрэ кэннэ, нэһилиэнньэҕэ таһаараллар.
Санаан көрүҥ, судаарыстыба нэһилиэнньэтин элбэтэр, киһи үйэтин уһатар сыаллаах олорон, тоҕо дьону “өлөрөр-өһөрөр” соруктаныаҕай? Өскөтүн, оннук буортулаах, киһини өлөрөр быһыылар эбиттэрэ буоллар, бу институттары сабыахтара, үлэһиттэрин хаайыахтара эбитэ буолуо. Ити улахан эппиэтинэстээх дьыала. Онон коронавируһу утары вакцинация саамай наадалаах, дьон доруобуйатын харыстыырга, уопсастыба урукку олоҕор төннөрүгэр туһалаах дьыала диибин.
Быһыыны ылбыт дьонтон сорохторо ыалдьыахтарын сөп. Ол киһи доруобуйатыттан тутулуктаах. Ол аата үчүгэй иммунитет үөскээбэтэх. Аҕыйах киһиэхэ маннык буолар, үгүстэр ыалдьыбаттар. Ол эрээри, быһыыны ылан баран, ыалдьыбыт да буоллахтарына, чэпчэкитик аһардаллар, өлүү-сүтүү суох. Маны өйдүөххэ наада.
— Кэлэктиибинэй иммунитет нэһилиэнньэ хас бырыһыана ыллаҕына, үөскүүрүй?
— Арассыыйаҕа билигин быһыыны ылыы бырыһыана олус намыһах – 15-20%. Быһыыны ылбатах дьон атыттары сыһыара сылдьаллар. Арыый да хойутаан эрэбит, кылгас кэм иһигэр элбэх дьоҥҥо биэрдэххэ, кэлэктиибинэй иммунитет үөскүүр. Нэһилиэнньэ 80-90%-на ылара буоллар, ити ыарыыны кыайыахпыт этэ. Ити ааттаабыт ыарыыларбын курдук, коронавируһу эмиэ умнуох этибит.
Сэрии саҕана, кэнниттэн да, куортан өлүү сүрдээх элбэх этэ. Биир ыалтан 3-4 оҕо өлөр түгэннэрэ баара. Ол ону быһыыны маассабайдык биэрэн, кыайбыттара.
Айылҕаттан күүстээх иммунитеттаах дьон баар буолаллар, олор организмнара туох баар вируһу, бактыарыйаны бэйэтэ өлөрөр. Оҕо ийэтин иһигэр сылдьан, кэлин эмиий үүтүн иһэн, үчүгэй иммунитеты ылар. Ону тэҥэ, бэйэ доруобуйатын көрүнүү эмиэ улахан суолталаах.
Мин, 82 сааспар сылдьар киһи, биирдэ да ыалдьан көрө иликпин. Оҕо эрдэхпинэ, коклюштан, куортан оҕо бөҕө өлөр этэ. Ол кэмҥэ, ийэм кэпсииринэн, кыратык ымынах тахса сылдьан баран, сүппүтэ үһү. Билигин да үлэлии сылдьабын, 54 сыл бырааһынан үлэлээтим. 30 сыл салайар үлэҕэ сылдьыбытым, онон ити сыстыганнаах ыарыылары суох гынарга үлэ бөҕөтүн ыыппыт киһи буоллаҕым.
1974 сыллаахха “БАМ” тутуллан, Алдаҥҥа ииримтийии ыарыыта тура сылдьыбыта. Итинник ыарыылаах кэлии ыттартан сыстан, олохтоох ыттар, онтон 9 киһи ыалдьыбыта. Бу дьонтон 6 киһи өлбүтэ. Москваттан бу ыарыыны чинчийэр учуонайдар кэлэ сылдьыбыттара. Аны хоту бу ииримтийии Арктикатааҕы көрүҥэ тарҕанан барбыта. Маассабай вакцинацияны ыытан, бу ыарыыны суох гыммыппыт.
Бэйэм “Спутник” быһыыны биир бастакынан, тохсунньуга ылбытым, туругум үчүгэй. Арассыыйа үс вакцината бары туһалаахтар, көдьүүстээхтэр дии саныыбын. Онон биири өйдүөхтээхпит. Атыннык хайдах да гынан ити ыарыыны кыайбаппыт. Ону ааспыт сылларга итинник ыарыылары кыайбыт уопут баара туоһулуур. Бары биир санааҕа кэлэн, түмсэн, быһыыны ыллахпытына, коронавируһу кыайыахпыт диэн эрэллээхтик этэбин.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: sakha.gov.ru