Оҕо санаторийын дириэктэрэ Людмила Матвеева сырдык ырата туолла (Ахтыы)

Биһиги олус убаастыыр, таптыыр киһибитин Людмила Ильинична Матвееваны өрүү өйдүүбүт, умнубаппыт.

Людмила Матвеева 1942 с. тохсунньу 26 күнүгэр Нам Бөтүҥэр күн сирин көрбүтэ. Аҕата стахановец-ударник, ийэтэ бастыҥ ыанньыксыт, ССКП чилиэнэ этилэр. Людмила Ильинична үлэҕэ дьулуур, дьоҥҥо-сэргэҕэ туһалааһын курдук үтүө хаачыстыбалары кинилэртэн утумнаатаҕа.

Оскуолаҕа үөрэнэр кэмигэр актыбыыска, спортсменка буолан, Москваҕа барар чиэскэ тиксибитэ да элбэҕи этэр. Быраас буолар баҕата кыысчааҥҥа оскуола саҕаттан сахпыта уонна биирдэ да уларыйбатаҕа. Өссө үрдүк үөрэххэ киириэн иннинэ эмп тэрилтэтин үлэтин билбитэ. Ол курдук, 1963-1964 сс. куорат балыыһатыгар санитаркалаабыта, ЯНИИТ-ка рентген-лабораннаабыта. 1964 с. Саха судаарыстыбаннай университетыгар медицинскэй факультекка үөрэнэ киирбитэ. Онно сылдьан, фтизиатрияҕа тардыһан, Т.И.Колмогорова ыытар научнай куруһуогар дьарыктаммыта. Ол кэмнэргэ кинини доруобуйа харыстабылын оччотооҕу миниистирэ П.А.Петров таба көрбүтэ уонна кини тэрийэр дьоҕуругар эрэнэн, оҕо сөтөлүн эмтиир өрөспүүбүлүкэтээҕи санаторийга үлэҕэ анаабыта.

Эдэркээн Людмила үөрэххэ киирээт, бииргэ үөрэммит уолугар Борис Матвеевка кэргэн тахсыбыта. Кини утуу-субуу 2 оҕолонон, дьиэ-уот тутан, сыраны эрэйэр үрдүк үөрэҕи биир да академическай уоппуската суох 1970 с. ситиһиилээхтик бүтэрбитин сөҕөҕүн эрэ. Уола Борис – СӨ үтүөлээх артыыһа буолбута, кыыһа Катя юрист үөрэхтэнэн, 2 тапталлаах сиэни бэлэхтээбитэ.

Людмила Ильиничнаҕа улахан буукубаттан суруллар быраас, биллэр-көстөр уопсастыбаннай деятель Татьяна Парфеньевна Дмитриевалыын бииргэ үлэлиир дьол тосхойбута. Киниттэн элбэх билиини-көрүүнү, сүбэни-аманы ылбыта, үтүө киһилиин алтыспыта, биллэн турар, олоҕор үчүгэй дьайыылааҕа. Ол да иһин, санаторийга 41 сыл устата тиһигин быспакка кылаабынай бырааһынан үлэлээбит, уҥуох сөтөлүн кыайбыт корифей Т.П.Дмитриева аатын 1988 с. туруорсан туран бэрдэрбитэ.

1976 с. Людмила Ильиничнаны Москваҕа П.Лумумба аатынан норуоттар доҕордоһууларын университетыгар сэллик кафедратыгар аспирантураҕа ыыппыттара. 1981 с. кандидатскай диссертациятын чаҕылхайдык көмүскээбитэ. Ол үлэтэ билигин даҕаны бэйэтин суолтатын биһиги идэбит эргимтэтигэр сүтэрэ илик. Кини научнай үлэтин салайааччыта, биллэр профессор, медицина доктора З.А.Лебедева хаста да манна кэлэ сылдьыбыта. Людмила Ильинична өрүү кинини улахан махталынан, убаастабылынан ахтара.

Дьиэ-уот усулуобуйатын тэрийбитэ

1980 сыллаахха Людмила Ильинична санаторий кылаабынай бырааһа буолбута уонна бу дуоһунаска олохтон барыар диэри туруулаһан үлэлээбитэ.

Людмила Ильинична 27 сыл устатыгар олус элбэҕи оҥорбута. Санаторий бары эбийиэктэрин толору хааччыллыылаах уонна эбийиэктэргэ киирэр суоллары оҥорторбута.

Араас медицинскэй тэрил, аппаратуура ылыллыбыта. Оскуола, мастарыскыай туспа дьиэлэммиттэрэ. Бүгүҥҥү сайдыылаах олохтон көрдөххө, ити баҕар, улахан суолтата суох курдук көстүөн сөп. Ол гынан баран, оччотооҕу кэм бүддьүөтүн, үп-ас кырыымчыгын, тутуулар өр сиппэттэрин, эмчиттэр аҥаардас сүрэх баҕатынан, санаа күүһүнэн үлэлииллэрин санатар тоҕоостоох. Сатабыллаах, мындыр салайааччы Людмила Ильинична улахан болҕомтотун эмтээһин хаачыстыбатыгар, саҥа ньымалар олоххо киириилэригэр, каадырдары бэлэмнээһиҥҥэ туһаайбыта. Ол курдук, кини кэмигэр аан бастаан биохимическай лаборатория, тиис, физиотерапия кэбиниэттэрэ, ЛФК, массаас кэбиниэттэрэ аһыллыбыттара, лазеротерапия, УЗИ, компьютернай томография киирбиттэрэ.

Үлэһиттэр үлэлиир усулуобуйаларын, олохторун-дьаһахтарын кыһалҕатын иҥэ-тоҥо үөрэтэрэ, көмөлөһөрө. Үлэ бэтэрээннэрин хаһан да умнубата. Оччотооҕу уларыта тутуу уонна экэниэмикэ кириисиһин кэмигэр сыралаах үлэтинэн, өйүнэн-сүрэҕинэн, сатабылынан, бэйэтин ураты киһилии майгытынан тэрилтэтин куойкаларын кыччаппакка, үлэһиттэрин оннугар хаалларан, инники сайдыы суолугар туруорбута.

Кини ол кэмнэргэ элбэх көмөлөһөөччүлэри, попечителлэри бэйэтин диэки үмүрү тарпыта.

Бу сыллар устата санаторий 100 үөрэнээччилээх оскуолатын дириэктэринэн сылдьыбыта. Эмтээһини таһынан, оҕону эстетическэй иитиини, дьиэ-уот усулуобуйатыгар тэҥнээх көрүү-харайыы наадатын ирдиирэ. Ону сэргэ, улуус санаторийдарын кытта кураторскай үлэни ыытыы боппуруоһун көтөхпүт киһинэн буолар.

Ураты көрүүлээҕэ

Бүгүн биһиги санаторийбыт өрөспүүбүлүкэ 9 санаторийын тэрийэр-методическай, күннээҕи үлэҕэ көмөнү оҥорор тутаах тэрилтэтинэн буолар. Бу үлэбитин РФ-га оҕо кылаабынай фтизиатра, профессор, медицина доктора В.А.Аксенова үрдүктүк сыаналыыр. Манна даҕатан эттэххэ, кини Т.П.Дмитриева төрөөбүтэ 95 уонна 100 саастарыгар анаммыт научнай-практическай конференцияларга Л.И.Матвеева ыҥырыытынан сылдьан турардаах.

Людмила Матвеева Арассыыйа фтизиатрдарын 7 сийиэһин кыттыылааҕа, 1983 сылтан ССКП чилиэнэ, «коммунист» диэн тыл саамай үтүө өйдөбүлүгэр эппиэттиирэ. Ону тэҥэ,  кини — ССКП обкомун чилиэнэ, оҕо фондатын бэрэссэдээтэлэ, дьахталлар кэмитиэттэрин чилиэнэ, куорат  мунньаҕын дьокутаата этэ , «Татьяна» диэн уопсастыбаннай дьахталлар кулууптарын кытары үлэлээбитэ. Кини туһунан өр кэмҥэ куорат доруобуйатын харыстабылын отделын салайбыт А.Н.Стручкова: «Людмила Ильинична элбэх кылаабынай быраастар ортолоругар ураты турара. Ол курдук, туохха барытыгар бэйэтэ туспа көрүүлээҕэ, этиилээҕэ», – диэн ахтыбыта. Киһи барахсаны Айыы таҥара орто туруу дойдуга дойдуҥ, дьонуҥ туһугар ай-тут, олоҕу оҥорус диэн анаан ыытар айылгылаах. Ол соругу Людмила Ильинична толору толорбута.

Үгэстэри умнубаппыт

Людмила Матвеева олус элбэх билэр, алтыһар дьоннооҕо, аймахтааҕа, дьиҥнээх доҕоттордооҕо. Бу эмиэ – кини дууһатын баайа. Кини оҕо сааһыттан үтүө сүрэхтээҕэ. Иккилээҕиттэн кинилэргэ оҕо буолан иитиллибит балта Л.С.Попова, Людмила Ильинична киниэхэ дьиҥнээх бииргэ төрөөбүт эдьиий тапталын, кыһамньытын биэрбитин ахтар. Эргэ санаторийбытыгар Людмила Ильиничнаҕа анаммыт ахтыы көрсүһүүгэ кини бииргэ үөрэммиттэрэ, дьүөгэлэрэ кэлбиттэрэ. Кинилэр хайдах курдук ис сүрэхтэриттэн  истиҥ тылларынан ахтыбыттарын биһиги олус долгуйа, үөрэ истибиппит. Бу биир киһиэхэ, саха нарын дьахтарыгар, араас кыһалҕалаах ийэҕэ, эбээҕэ хайдах курдук киһи эрэ кэрэхсии, ымманыйа көрөр үтүө хаачыстыбалара түмүллүбүттэрин сөҕө көрөҕүн. Кини умнуллубат, кими баҕарар уулларар ураты мичээрэ, үрдүккэ, кэрэҕэ тардыһар уйан дууһата бу баар курдуктар. Ону тэҥэ, кытаанах ирдэбилэ, хорсун санаата, дьулуура, дьоҥҥо кыһамньыта кини ыарахан да күннэригэр ордук көстүбүттэрэ…

Биһиги санаторийбытыгар бу 78 сыл устата баара-суоҕа 3 эрэ кылаабынай быраас үлэлээтэ. 2007 сылтан СӨ үтүөлээх бырааһа, доруобуйа харыстабылын уопуттаах тэрийээччитэ В.П.Старостин салайар. Кини былаанныыр, үбү-харчыны тыырар, статистика анаалыстарын ньымаларын билэр, инники үлэлээбит дьон үтүө уопуттарын ылынар, саҥа быһаарыныылары оҥорорго бэлэм доруобуйа харыстабылын улахан уопуттаах тэрийээччитэ буолар.

Биһиги санаторийбыт – биир кырдьаҕас, баай историялаах эмп тэрилтэтэ. «Арассыыйа доруобуйа харыстабылын биллэр-көстөр тэрилтэлэрэ» диэн Национальнай реестр испииһэгэр киирэн, айа-тута, үлэлии-хамсыы олоробут. Инники сайдыыбыт концепциятын оҥорон, урукку үгэстэри байытан, биир санаалаахтарбытын хаҥатан, инникигэ эрэллээхпит.

Биһиги кэлэктиипкэ уруккуттан кэлбит үгэстэр умнуллубаттар. Ол курдук, саҥа үлэһиттэргэ, эдэр дьоҥҥо өрүү улахан салайааччыларбыт, корифейдарбыт Т.П.Дмитриева, Л.И.Матвеева тустарынан кэпсиибит, билиһиннэрэбит, кинилэр тустарынан сырдык өйдөбүл сүппэтигэр кыһанабыт, махталбытын биллэрэбит. 2015 с. күһүнүгэр хас да уонунан сылларга олорбут мас санаторийбытыттан саҥа таас комплекска киирэн үөрүүбүт улахан. Онон СӨ үтүөлээх бырааһа, медицина наукатын кандидата, СӨ доруобуйа харыстабылын уонна үөрэхтээһинин туйгуна, үрдүк категориялаах, таҥараттан айдарыылаах быраас, киһи киһитэ Л.И.Матвеева сырдык ырата туолла. Кини сырдык, үрдүк дууһата үөрдэҕэ диэн бигэ эрэллээхпит. Хас биирдиибит тыыннаахпыт тухары кинини үтүө санаанан ахтыахпыт.

К.С.ЕВСЕЕВА, СӨ үтүөлээх бырааһа,

СӨ, РФ доруобуйа харыстабылын туйгуна.