17-с, 18-с, 19-с үйэлэргэ Саха сиригэр кэлэ сылдьыбыт учуонайдар И.Гмелин, А.Миддендорф, В.Серошевскай сахалар ол кэмнээҕи олохторун-дьаһахтарын үөрэтэн көрөн баран, сахалар сүрүн хаһаайыстыбалара уруккута сылгыны иитии буолар эбит диэн түмүккэ кэлбиттэрэ.
Кэнники сэбиэскэй кэмҥэ биһиги биир дойдулаахпыт, Саха сылгытын дириҥник чинчийэн үөрэппит соҕотох учуонайбыт М.Ф. Габышев “Якутское коневодство” (1966 с.) диэн кинигэтиттэн аҕыйах быһа тардыылары санатары тоҕоостооҕунан ааҕабын: “… якуты – самые древние коневоды”, “…якуты жили главным образом за счет конного скота”, “Коневодство в Якутии – единственная отрасль, способная в широких масштабах использовать природно-кормовые богатства, притом ничтожно малыми затратами труда и в недалеком будущем станет главной отраслью”.
М.Ф. Габышев Саха сиригэр сүөһүгэ ходуһа төһө тиксэрин үөрэппит киһинэн буолар. Кини ынах сүөһүнү уонна сылгыны тэҥнии тутан аһылыктарын хааччыллыытын үөрэтэн баран бу ходуһаларга үүнэр үүнээйилэргэ сылгы ахсаана элбиир кыахтааҕын тоһоҕолоон бэлиэтээбитэ.
Билигин сылгыны иитэр баҕалаахтар элбээн иһэллэрэ киһини үөрдэр. Ол эрээри сылгыга мэччирэҥ, хаһыылаах сирдэри сыһыарар булгуччулаах ирдэбиллэр баар буолуохтаахтарын өйдүөх тустаахпыт. Оччотугар эрэ төрүөх кэлэн сылгы ахсаана элбиир кыахтаах.
2016 сыллаахха Сылгыһыттар өрөспүүбүлүкэтээҕи сойуустара (салайааччы Слепцов В.С.) сылгыһыттарга аналлаах искибиэрдэ тутуоҕуҥ диэн уураах ылынан Дьокуускай куорат дьаһалтатыгар этии киллэрэн турар.
Аттаах сахалар устуоруйалара бу Саха сирин устуоруйата буоларын билиэх кэриҥнээхпит. Кэлэр көлүөнэлэргэ бэйэбит устуоруйабытын кырдьыгынан хаалларар биһиги ытык иэспит буолар. Дьокуускай куоракка бэйэбит дьиҥнээх устуоруйабытын арыйан көрдөрөр дьоһуннаах өйдөбүнньүк искибиэр суох. 100 сыл анараа өттүгэр Саха Автономнай Өрөспүүбүлүкэтэ олохтонуутугар саха сылгыһыттара, саха ат көлөтө сүҥкэн оруолу ылбыттарын умнар сатаммат. Ол кэмҥэ өрөспүүбүлүкэ автономията олохтонуута барыта ат көлө көмөтүнэн ситиһиллибитин устуоруйаттан араарар эмиэ сатаммат.
Сылгыһыттарга анаммыт искибиэргэ аттаах сылгыһыт өйдөбүнньүгэ туруохтаах уонна аттыгар Бочуот дуоскатыгар Үлэ Дьоруойдарын ааттара (6 сылгыһыт) көмүс буукубанан суруллуохтаахтара ыйыллыбыта. Ону таһынан, истиэнэҕэ үөр сылгылар уруһуйдара, саха аттара таһаҕас таспыттарын, сэриилэргэ кыттыбыттарын көрдөрөр уруһуйдар көстүөхтээхтэрэ ыйыллан бырайыакка киллэриллибитэ.
Үөһээ этиллибиттэргэ олоҕуран Саха Өрөспүүбүлүкэтин 100 сылын туолар өрөгөйдөөх үбүлүөйүн көрсө, 2022 сылга Дьокуускай ипподромугар бэриллэн турар сиргэ-уокка Сылгыһыт искибиэрин (“Сквер табунщика”) комплексын тутууга саха ньургуннара күүс-көмө буолуҥ диэн ыҥырыы кэриэтэ суруйдум.
В. СЛЕПЦОВ-ТУНАХ.
Хаартыска iltumen.ru ылылынна