Бүгүн Саха араадьыйатын үлэһиттэрэ идэлээх бырааһынньыктарын бэлиэтииллэр. edersaas.ru
Светлана Диодорова бу күн сарсыарда тураат, араадьыйатын холбоото. Кини убаастыыр аҕа табаарыһын, кэллиэгэтин, Саха араадьыйатын аксакала Афанасий Готовцев аны аҕыйах күнүнэн 90 сааһынан туолар үбүлүөйдээх күнүгэр бэлэмнээбит биэриитин сарсыардааҥҥы чэйин иһэ олорон иһиттэ. Кинини, бэйэтэ да билбэтинэн, санаата 90-с сыллар бүтүүлэринээҕи кэмҥэ тиэртэ. Оччолорго устудьуоннуу сылдьар кыысчаан литературнай салааҕа быраактыкатын бара сылдьара. Тоҕо эбитэ буолла, бииргэ үөрэнэр оҕолоро хаһыакка уонна телевидениеҕэ талаһар буоллахтарына, кини ол кэмҥэ соҕотоҕун араадьыйаҕа кэлбитэ. Билигин санаатаҕына, преподавателлэрэ муударайдык да бастакы куурустан быраактыканы киллэрбиттэр эбит. Айар үлэ алыбын кини литературнай салааҕа үлэлиир Саха араадьыйатын “сулустара” Николай Максимовы уонна Анастасия Амбросьеваны кытта бииргэ үлэлээн билбитэ.
— Анастасия Николаевна үлэтиттэн кэлэн иһэн 4-с маҕаһыынтан халбаһы, сибиинньэ сыатын атыылаһан кэлэрэ. Онтон чэй оргутан, бутерброд оҥорон чэйдээн барарбыт. Оо, ол халбаһыылаах, сыалаах килиэп ураты минньигэс амтанын олоҕум устата умнар үһүбүөн! Оттон Афанасий Готовцев: “Сыллыйдарыам…” – диэн унаарыччы саҥарбытынан киирэн кэлэрэ бу баарга дылы. Кини өрүү кэмпиэттээх сылдьара. Үлэлиир хоспут дьонунан толору буолара. Николай Иванович саахыматчыт буолан, сеанс биэрэр кэмин көтүтүмээри, худуоһунньук диэн, артыыс диэн, суруйааччы диэн – бары бииргэ көтөн түһэллэрэ. Үөрэ-көтө, күө-дьаа буолан, чэйдии-чэйдии ким саахыматтаан, ким санаа атастаһан тахсаллара. Хоспут эйэлээх, өрүү ыалдьыттардаах ыал олоҕун санатара. Ол сылаас уйалаах дьиэ кэргэн эйгэтин үлэбит кыракый хоһугар Анастасия Амбросьева оҥороро. Ол да иһин буолуо, мин кини курдук ураты минньигэс астаах, сатабыллаах хаһаайка буоларга дьулуһарым. Анастасия Николаевна, бэйэтэ да билбэтинэн, мин тус олохпун оҥосторбор эмиэ наһаа улахан оруоллаах эбит. Кини сылаас үүттээх чэйин мин билигин да олус-олус суохтуубун… – диэн айар үлэтигэр бастакы олугу уурбут кэллиэгэтин санаат, Светлана оргууй үөһэ тыынар.
— Оо, бастаан үлэлии кэлэрбэр оператордар магнитофон лиэнтэтин килиэйдии-килиэйдии матырыйааллары таҥаллара дии. Аны санаатахха, ыарахан, эппиэтинэстээх да үлэлээх эбиттэр. Барыта илиинэн үлэ этэ. Миэхэ ыарахан баҕайы ыйааһыннаах репортеру туттаран кэбиспиттэрэ. Хата, кассетаҕа устубут бастакы матырыйаалларым билигин да бааллар. Цифровой технология олоххо киирэн, остуоруйа олоҕо. Үлэлииргэ судургута – наадалаах кунуопкаларгын баттаатыҥ да – эйиэнэ!
Араадьыйа үлэтигэр алтыспыт уопуттаах кэллиэгэлэрбин олоҕум устата, ама, умнар үһүбүөн! Тарас Тарасов, Светлана Лыткина, Валентина Прибыткина, Елизавета Романова, Ульяна Лынтахова, Вера Захарова – айар үлэҕэ ылларбыт киһи: “Хаарыаны, эн кинилэри кытта үлэлээбитиҥ дуо?” диэн ымсыыра саҥа аллайар дьоно. УльянаЛын тахова, сааһын тухары фонотекаҕа үлэлии сылдьыбыт буолан, хампаанньа тэрилтэтигэр техничкалыы сылдьан, урукку үөрүйэҕинэн: “Саха сирэ” хаһыакка эйиэхэ олус наадалаах ыстатыйа тахсыбыт, үлэҕэр туһан”, — диэн анаан кырыйан аҕалара. Ол матырыйааллары төһөлөөх туһаммытым буолуой. Өссө ол хаһыат ыстатыйатыгар ааппытын тус-туспа ыйбыт буолара: “Света”, “Николай”, “Настя” диэн. Дапсы биэрии аайы хас биирдиибитигэр тус-туспа лиистэргэ суруйан, тылы тутууга сыыһаларбытын ыйара. Инньэ гынан элбэх киһини “эмтээбитэ”, — Светлана Диодорова санаатыгар уйдаран, чэйэ хайы-үйэ сойбутун билбэккэ хаалла. Чаанньыгын сылытан, үүттээх чэйин иһэн, санаата эмиэ үлэтигэр “төнүннэ”.
— Билигин санаатахха, айар үлэм ыллыгар биир толкуйга бэркэ таба тайаммыппын. Араадьыйаҕа биэрэр биэриибит салгыҥҥа көтөн хаалан, умнууга барар. Ол иһин биэриилэрим дьоруойдарын үйэтитээри хаһыакка, сурунаалга суруйар буолбутум. Ол курдук, Уйбаан Уһуунускай эрэдээктэрдиир “Орто дойду”, “Киин куорат” хаһыаттарыгар, Борис Павлов “Көмүөл” сурунаалыгар, оттон кэлин Аита Шапошикова ыҥыран, “Далбар хотун” сурунаалга суруйан, биэриилэрбин кумааҕыга тиһэн үйэтиппитим.
… Биирдэ тапталлаах аҕабын сүтэрбит ыарахан кэмнэрбэр, күндү киһибин аһыйар биир түгэммэр оһуор ойуулуу-ойуулуу ытыы-аймана олорорбуттан соһуйбутум. Ол оһуордарбын дьэ өйдөөн көрөн: “Тыый, аҕам олоҕун оһуора тахсан кэллэ дии. “Аҕам олоҕун оһуора” диэн кинигэ суруйдахпына сатаныыһы”, — диэн санааҕа кэлбитим.
Бу кинигэбин сэттэ түһүмэххэ арааран, 200-тэн тахса ахтыы хомуйан, 400 экз. кинигэ бэчээттэппитим. Онтон Саха араадьыйатын 85 сылыгар альбом-кинигэни таһаарбытым. “Бичик” кинигэ кыһатын салалтата көрдөһөн, биэс сыл устата саха халандаарын оҥорбутум. Биэс сыллаах кэрдииһинэн тохтообутум. Хайдах эрэ сыллааҕы халаандаары оҥорор буолан, сылы эрдэ олорон кэбиһэр курдугум. Кинигэ таһаарыыга уопутуран, аны аҕам убайын 60 сааһыгар “Олох түннүгэ” диэн кинигэни бэлэмнээн бэчээттэппитим. Кинигэни дьыл кэмин түөрт түһүмэҕэр араарбытым: саас – оҕо сааһа, сайын – силигилии ситэр эдэр кэмэ, күһүн – оҕолонон-сиэннэнэн орто сааһын үгэнэ, кыһын – нус-хас олоҕо, үбүлүөйдээх сааһыгар үктэммит кэмэ. Кэлиҥҥи кэмҥэ кинигэ таһаарарбар анал философияны тутуһан, ол хоту салайтаран үлэлиибин. Бу соторутааҕыта “Тохтоо, көмүс түгэн!” диэн хампаанньа салайааччыта Иван Андросов хаартысканан дьүһүйүү альбомун бэлэмнээтим. Онон айар үлэ алыптаах иэйиитигэр куустаран, кэскиллээх бырайыактары олоххо киллэриигэ ылыстым. Үлэбин наһаа да таптыыбын. Саха араадьыйатыгар үлэлиир – дьол! — диэн санаатын түмүктүүр суруналыыс.
… Мин Саха араадьыйатын күнүгэр Светлана Диодорованы кытта сэһэргэһиибин кини бэйэтин кытта бэйэтэ кэпсэтэрин курдук дьүһүйэн оҥордум. Интервьюм түмүгэр суруналыыс бэрт интэриэһинэй чахчыны холобурдаата:
— Дьикти дии, анаабыт курдук Саха араадьыйатын үлэһиттэрэ: Афанасий Готовцев (ыам ыйын 12 күнэ), Лира Белолюбская (ыам ыйын 11 күнэ), Тарас Тарасов (ыам ыйын 14 күнэ), Эдуард Рудых (ыам ыйын 17 күнэ), Гаврил Неустроев (ыам ыйын 16 күнэ), Нарияна Татаринова (ыам ыйын 19 күнэ), Индира Софронова (ыам ыйын 19 күнэ), Ангелина Шадринова-Суоһааны (ыам ыйын 2 күнэ) уонна мин (ыам ыйын 19 күнэ) ыам ыйыгар төрөөбүт дьоллоохпут!
Кырдьык да оннук эбит. Ыам ыйыттан айдарыылаах дьон бүгүн аны идэлээх бырааһынньыктарын – Араадьыйа күнүн үөрэ-көтө бэлиэтииллэр. Саха араадьыйатын бары үлэһиттэрин идэлээх бырааһынньыктарынан эҕэрдэлиибит. Санаабыт толкуйгут барыта олоххо киирэн истин диэн алҕааатахпын буоллун!
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru