Суруйааччы-эмчит Валериан Николаев кинигэлэрин сүрэхтээтэ

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Сыстыганнаах дьаҥ икки сыл курдук барыбытын дьиэҕэ хаайан олорбут кэмигэр үгүстэр мунуох-тэниэх айманыах да курдук буолбуттара.

Оттон сорохтор уоскуйан, холкуларыгар түһэн,  бириэмэлэммиччэ, былааннаан баран, дууһаларыгар өр сылларга иитиэхтии сылдьыбыт баҕа санааларын олоххо киллэрбитинэн барбыттара. Кинилэр ортолоругар фтизиатр-быраас, научнай үлэһит, мэдиссиинэ наукатын дуоктара, суруйааччы Валериан Николаев баара. Кини дьаҥынан сибээстээн «Дьиэҕэр олор!» диэн таһырдьа да тахсарыҥ бобуллар кэмигэр —  икки сыл иһигэр… алта (!) кинигэни бэчээккэ бэлэмнээн таһаарда!  Этэн кэбистэххэ дөбөҥүн иһин, дьэ, сөҕүмэр үлэ.

Былатыан Ойуунускай аатынан литературнай түмэлгэ эмчит, суруйааччы Валериан Николаев «Олорбучча, сололомучча (2020-2022)…» диэн бэрт иһирэх алта кинигэтин биһирэмэ буолла. Киһи аахтар ааҕа олоруох кинигэлэрин сүрэхтэниитигэр Валериан Парфеньевич хас биирдии кинигэтин ис хоһоонун, тоҕо бу кинигэни суруйарга санаммытын биир дойдулаахтарыгар — Сунтаар Кутанатын дьонугар, доҕотторугар, бииргэ үлэлиир кэллиэгэлэригэр билиһиннэрдэ.

«Күннээҕи түбүктэринэн сааһырыыны үтүрүйүөххэ. Күн-дьыл хаамыытынан хардыылаһан иһиэххэ» диэн олоҕун, үлэтин иккис  кэрчигэ буолбут суруйуунан дьарыгырыытын биир түмүгүнэн буолбут «Сарсыҥҥылаах буолаары…» диэн кинигэтигэр суруйар. Хайдах да Валерий Парфеньевичка 70 сааһы биэрбэккин. Ол, арааһа, билигин да сарсыҥҥылааҕын туоһулуур айар үлэни кытта аргыстаһарыттан быһыылаах. Мин кэтээн көрүүбүнэн, айар куттаах эр дьон да, дьахтар да аймах сааска бэриммэттэр, бэйэлэрин «биологическай» саастарынааҕар быдан «балыстар».

«Мин уулларбыт 70 хаарбыттан сэттэтэ — пиэрмэ олохтооҕун көҥүл- босхо көччүйбүт , сырдык, сылаас, киирбэт күннээх дьоллоох оҕо сааһа, уон аҕыһа — ойор күннээх, билии-көрүү сүгэһэрдээх, үөрүү-көтүү үктэллээх оскуолатааҕы уонна элэстэнэр эрчимнээх  эдэр саас, устудьуоннаабыт сыллар, ордуга — биирдэ талан ылбыт идэбинэн дьоммор, дойдубар туһалаары үлэ-хамнас этэ» , — диэн  сэбиэскэй кэм оҕолоро  «сарсыҥҥылаах буолаары» олорон кэлбит олохпут түһүмэхтэрин биир этиинэн этэн кэбиспитэ тоҕо дириҥэй!

Дьиктитэ баар, икки түһүмэхтэн турар  «Сарсыҥҥылаах буолаары…» кинигэ эмиэ да автобиографическай мемуар, эмиэ да уус-уран айымньы хомуурунньугун курдук. Валериан Николаев манна кылгас-кылгас кэрчиктэринэн оҕо сааһын, оскуолатааҕы сылларын, устудьуонннааҕы сылларын, быраас уонна научнай үлэһит, доруобуйа харыстабылын уонна науканы тэрийээччи буолан үлэлээбитин суруйар. Ол эрээри «Суоруллубут — суоруллубат» түһүмэххэ РФ Суруналыыстарын, СӨ Суруйааччыларын сойуустарын чилиэнэ Валериан Николаев хаһыаттарга, сурунаалларга суруйбут ыстатыйалара, драматическай айымньылара, хоһоонноро, тылбаастара киирэн, кинигэни ураты ис хоһооннообуттар.

Валериан Николаевка анаан кини бииргэ төрөөбүт балтылара, эмиэ ааҕааччылар сөбүлүүр суруйааччылара, суруйар үлэ уустугун бэйэлэринэн билэр дьон быһыытынан, Галина Нельбисова уонна Надежда Егорова-Намылы хоһоонунан алгыс тылларын анаатылар.

Уопсайынан, хоһоону да, прозаны да Валериан Парфеньевич дэгиттэр баһылаабыт. Аны икки тылынан эмиэ  бэркэ суруйар эбит! Киһи аахтар ааҕа олоруох айымньылардаах суруйааччы туһунан ээ. Валериан Николаевы мин оннук айар куттаах дьон ахсааннарыгар   киллэрэбин.  Кинигэ биһирэмин кэмигэр кинигэ ааптара кылгас хоһооннорун болҕомтобор хатаатым. Бэрт кылгас эрээри «Олох араас, Олох эриэккэс, Олох сылаас, Олох ичигэс» хайдах курдук дириҥ ис хоһооннооҕуй, киһини сырдыкка, кэрэҕэ угуйар тылларый? Эбэтэр «Киһи тоҕо итиннигий, Бэйэтин кэбирэтэрий, Атыылаһан ылан ыалдьарый, Онтон кэмсиммитэ буоларый?!» диэн бэрт бэргэнник этиллибит буолбаат. Бу эмиэ бэртээхэй кылгас хоһоон: «Суобаспын суулаатым, Сиэппэр угуннум. Онтубун суохтуоҕум, Сотору хостуоҕум»… Ити курдук киһи бииртэн биир хоһоону холобурдуу туруох кэриҥнээх.

Валериан Николаев кинигэлэрин сүрэхтээһинигэр үгүс киһи муһунна. Ааптар алта кинигэтин барытын ытыска ууран туран, хаһан хайдах суруллубутун кэпсээтэ. Мэдисиинэ наукатын дуоктара Валериан Николаев «За образцовцю работу в органах здравоохранения награждаются …» диэн Саха АССР устуоруйата сайдыытын биир кэрчигин архыып докумуоннарыгар олоҕуран суруйбут. Бу Саха АССР төрүттэммитэ 15 сылыгар «XV лет SASSR» диэн түөскэ кэтиллэр значок суолтатын арыйар ис хоһоонноох кинигэ.

Манна дороубуйа харыстабылын 46 үлэһитэ бу суолталаах наҕараадаҕа тиксибитэ сырдатыллар. Наҕараадаммыттар истэригэр быраастан саҕалаан, санитааркаҕа тиийэ мэдиссиинэ бары салааларын үлэһиттэрэ ахтыллыбыттара интэриэһинэй.

Сыстыганнаах дьаҥ кэнниттэн сэллик, тыҥа ыарыыларын туһунан урут аахайбат бэйэбит дьаныһан туран ааҕар, үөрэтэр буоллубут. Фтизиатр быраас, бэйэтэ сэллик ыарыыга  оҕо сааһыгыр ыалдьан баран үтүөрбүт уонна сэллиги эмтиир быраас буоларга сананан, анал идэлээх киһи суруйара — олох атын тыын. Манна эмчит ыарыы эрэ туһунан ырыппакка, сэллик литератураҕа, уруһуйга хайдах кэпсэммитин ааҕааччыга бэрт хомоҕойдук тиэрдэрэ интэриэһи тардар. Ааптар бэрт элбэх матырыйаалы хаһыспыт буолан, кинигэ ис хоһооно да баай, хаартыската да элбэх.

СӨ Суруйааччыларын Сойууһун салайааччыта Иван Мигалкин элбэх кинигэ ааптара Валериан Николаевка туһаайан, «биһиги сойууспутугар киирэргэр биир эрэ кинигэлээх этиҥ. Онно эн «мантан инньэ хорутуулаахтык үлэлиэм» диэн тылгын биэрбитиҥ. Дьэ, тылгар турар  киһи эбиккин — бүгүҥҥү күҥҥэ 26 кинигэлэнниҥ!» диэн этэн туран, өссө да айа-тута сырыт диэн алҕаата.

Бу мин саҥа тахсыбыт алта кинигэттэн үһүн эрэ холобурдаатым. Оттон 6 кинигэ сүрэхтэниитигэр кэлбит дьон санааларын ирэ-хоро атастастылар.  Фтизиатр-быраас, научнай үлэһит, мэдиссиинэ наукатын дуоктара, суруйааччы Валериан Николаев бу айымньыларын Саха АССР төрүттэммитэ 100 сылыгар анаабыт. Онон биир дойдулаахтарыгар — саха дьонугар үбүлүөйдээх сылга  бэртээхэй бэлэҕи уунна.

… «Сарсыҥҥылаах буолаары» кинигэтин бүтэһик сирэйин Валериан Николаев  «Онтон сыыйа уоскуйуом, Бүгүҥҥүбэр төннүөм, Сааһырбыппын умнуом, Сарсыҥҥыбын саныам» диэн түмүктүүр. Онон «суруйар аартыгыҥ киэҥ, олоҕуҥ тосхоло сарсыҥҥылаах. Өссө да салгыы айа-тута тур, Валериан Парфеньевич!» диэн алгыстаах санаабын тиэртэҕим буоллун!

Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ уонна видеота.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0