Эдэр суруйааччыларга аналлаах тэрээһиннэри Саха сирин Суруйааччыларын сойууһа тиһигин быспакка ыытар. Быйыл “Саха сирин суруйааччылара” ассоциацияны кытары атырдьах ыйын 15-17 күннэригэр Уус Алдаҥҥа “Доҕордоһуу” музейыгар эдэр суруйааччыларга аналлаах айар үлэ маастарыстыбатын семинарын тэрийдэ.
Семинарга ааттаах-суоллаах поэттар, суруйааччылар Наталья Харлампьева, Семен Попов–Сэмэн Тумат, Василий Васильев–Харысхал, Николай Винокуров–Урсун, Павел Харитонов–Ойуку, Елена Слепцова–Куорсуннаах, ону тэҥэ эдэрдэр Елизавета Мигалкина, Гаврил Андросов эдэрдэргэ маастар-кылаас ыыттылар, лекция аахтылар, суруйуулары ырыттылар. Санатан эттэххэ, бу семинар икки сылга биирдэ ыытыллар, быйыл бэһис төгүлүн буолла. Быйылгы семинар Саха сирин Суруйааччыларын сойууһа тэриллибитэ 85 сылыгар ананна.
Кыттааччылар Үөһээ Бүлүү, Горнай, Мэҥэ Хаҥалас, Уус Алдан улуустарыттан, Дьокуускай куораттан кэллилэр. Санатан эттэххэ, семинарга өрөспүүбүлүкэтээҕи эдэр суруйааччылар сүбэ мунньахтарыттан талыллыбыт ааптардар кытталлар. Ол курдук, былырыыҥҥы сүбэ мунньахтан сүүмэрдэнэн Үөһээ Бүлүүттэн Николай Васильев–Харыйалаах Уола хоһооннорун хомуурунньугун аҕалан ырыттарда. Горнайтан “Дьүрүскэн” литературнай түмсүү чилиэннэрэ Василий Тимофеев, Мария Андреева–Степанова саҥа хоһооннорун аҕалан билсиһиннэрдилэр. Мэҥэ Хаҥаластан сылдьар Варвара Егорова уус-уран дьүһүйүүтүн, тылбааһын, Уус Алдан улууһуттан Бэйдиҥэ орто оскуолатын учуутала Анна Колосова оҕо литературатыгар холонууларын, Дьокуускайтан сылдьар Римма Крылова поэзиятын дьүүлгэ таһаардылар. Оттон Уус Алдантан төрүттээх, билигин Инновация, цифровой сайдыы, инфокоммуникационнай технология министиэристибэтигэр үлэлиир Ариан Протопопов кэпсээнинэн, Чурапчыттан төрүттээх, билигин А.Е. Кулаковскай аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин методиһынан үлэлиир Ираида Коркина прозаҕа, драмаҕа суруйууларынан кытыннылар.
Өскөтүн Өрөспүүбүлүкэтээҕи сүбэ мунньахха поэзия, проза, драма секцияларынан тус-туһунан үлэлиир уонна биир үксүн ырытааччылар санааларын этэр буоллахтарына, семинарга суруйуулары бары бииргэ олорон ырыталлар. Онон уопуттаах суруйааччылар да, саҥа саҕалаан эрэр эдэр дьон да бары ырытааччы буолаллар. Ити эдэрдэргэ олус улахан суолталаах.
Ырытыылары таһынан аҕа көлүөнэ суруйааччылар эдэрдэргэ лекция аахтылар. Ол курдук, саха литературатын төрүттэниитин, олоҥхоҕо айыылар суолталарын, суруйааччыга ааҕыы, үөрэнии суолтатын, сомоҕо домохтор, ойуулуур-дьүһүннүүр тыллар, о.д.а. тустарынан кэпсээтилэр. Поэзияҕа сыһыаран саха народнай поэта Наталья Харлампьева кылгас хоһооннору, кылгас кэпсээни суруйуу кэриэтэ, олус уустугун бэлиэтээн туран, суруйааччы киһи тиэмэтин булунуута, ону ырытыыта улахан суолталааҕын этэр.
– Дьоҥҥо-сэргэҕэ, норуокка туһаны аҕалар, тугунан эмэ сырдыкка, кэрэҕэ угуйар айымньыны суруйууну сыал-сорук оҥостон үлэлээҥ. Киһиэхэ тиэмэ бэйэтинэн тиийэн кэлбэт, ханна эрэ аахпыттан, тугу эрэ көрбүттэн, ол ону искэр буһара, толкуйдуу сылдьаргыттан ыанньыйан тахсар. Кылгас хоһооннору суруйуу, омос көрдөххө, судургу курдугун иһин, аҕыйах тылынан элбэҕи этиини, тыл дэгэтин, сүөгэйин-сүмэтин туттууну, бэрт кыра кээмэйинэн уобараһы бүүс-бүтүннүү биэриини ирдиир, – диэн бэлиэтиир кини.
Манна даҕатан, народнай суруйааччы Сэмэн Тумат проза диэн психология буоларын, персонаж ис туругун, уйулҕатын билбэккэ, онно иҥэн-тоҥон киирбэккэ эрэ кэпсээни, сэһэни, романы суруйар уустугун этэр. “Кэпсээни киһи иһигэр өр илдьэ сылдьан суруйар. Ол иһин этэллэр, проза үксүн төбөҕө суруллар диэн. Уонна проза диэн психология буоллаҕа дии. Ону өйдөөбөт, туох эрэ сюжеты, уобараһы булбуттан үөрбэт буоллахха, айымньыны саҕалаабат ордук. Тылга-өскө болҕомтоҕутун ууруҥ, саха тыла сүрдээх баай. Ити баай элбэх кинигэни аахтаххытына кэлиэҕэ”, – диэн сүбэлиир эдэрдэргэ Семен Андреевич.
Лекциялар кэмнэригэр эдэрдэр практическай үлэ быһыытынан бурят суруйааччыта, нууччалыы суруйар Намжил Нимбуев хоһооннорун, уус-уран дьүһүйүүтүн тылбаастаатылар. Кини бу олоххо баара-суоҕа 23 сааһыгар диэри олорбута. Ол эрээри кини айар үлэтинэн Сэбиэскэй Сойууска, Россияҕа аатырыан аатырбыта. Кини поэзията, прозата дириҥинэн, хас да хаттыгастаах ураты ис хоһооннооҕунан, бэйэтин омугун, норуотун литература нөҥүө киэҥ эйгэҕэ таһаарыытынан биллиэн биллибитэ.
Уопсай үөрэҕи таһынан икки күн устата Поэзия киэһэлэрэ буолан аастылар. Суруйааччы, өр сылларга театырга үлэлии сылдьыбыт Елена Слепцова–Куорсуннаах хоһоону дорҕоонноохтук ааҕарга маастар-кылаас көрдөрдө. Драмаҕа, театырга сыһыаран кини диалог, монолог суолталарын, хас биирдии персонаж характердаах буолуохтааҕын кэпсээтэ. “Драмаҕа проза курдук бүүс-бүтүннүү ойуулааһын ирдэниллибэт, манна диалог, монолог ураты миэстэни ылар. Ойуулааһыны артыыс, режиссер көрдөрүөхтээх”, – диэн этэр кини.
Ити курдук үс күн устата эдэрдэр аҕа көлүөнэ суруйааччылар ыллыктаах тылларын иһиттилэр, литература, айар үлэ туһунан атах тэпсэн олорон сэһэргэстилэр. Семинар түмүгүнэн ырытааччылар ордук Николай Васильев, Василий Тимофеев поэзияларын бэлиэтээтилэр. Поэттар иккиэн биирдии кинигэлээхтэр. Өрөспүүбүлүкэтээҕи сүбэ мунньах арыйыытынан буолбуттара.
Уонна үөрүүлээҕэ баар, бу семинарга “Доҕордоһуу” музейын өр сылларга салайбыт, саха литературатын классик суруйааччыта Дмитрий Сивцев–Суорун Омоллоонтон музейын үлэтин илдьэ хаалбыт, эстафетаны туппут, айар тыл аҕата Өскөкүлээх Өлөксөй сиэнэ Раиса Реасовна Кулаковская кыттыыны ылла, эдэрдэргэ сүбэ-ама биэрдэ. Эдэр суруйааччыларга анаммыт айар үлэ маастарыстыбатын сайыннарыы семинара чуолаан Суоттуга, Суорун Омоллоон тэрийбит “Доҕордоһуутугар” буолара ураты суолталаах эбээт.
Николай Васильев–Харыйалаах Уола, Үөһээ Бүлүү улууһун Дүллүкү орто оскуолатын үлэһитэ:
– Бастакы хоһооннорбун ахсыс-тохсус кылааска сылдьан суруйбутум. Оскуоланы бүтэрэн баран бэйэм кылгас хомуурунньук оҥорон таһааран учууталларбар бэлэхтээбитим. Бу соторутааҕыта Гаврил Андросов редакциялааһынан “Халлааҥҥа тыгар күн” диэн кинигэм бэчээттэнэн тахсыбыта.
Суруйааччылары Сэмэн Туматы, Харысхалы, Наталья Харлампьеваны, Куорсуннааҕы, Ойукуну, Урсуну кинигэлэринэн эрэ билэр буоллахпына, семинарга атах тэпсэн олорон кинилэри кытары сэһэргэспитим, кинилэр санааларын, сүбэлэрин-амаларын истибитим ураты. Семинар кэнниттэн бэйэбэр түмүк оҥостор буоллахпына, хоһоон диэн хайдах буоларын ситэ өйдөөбөт эбиппин. Билигин сыта-тура хоһооннорум тустарынан тугу эппиттэрин эргитэ саныыбын. Тус бэйэм бу семинартан наһаа элбэҕи ылынным.Анна Колосова, Уус Алдан улууһун Бэйдиҥэ орто оскуолатын учуутала:
– Өскөтүн семинарга бэйэбэр хайдах эрэ эрэлэ суох, айар үлэнэн салгыы дьарыктанабын дуу, суох дуу диэн саналаах барбыт буоллахпына, семинартан санаам көтөҕүллэн, салгыы үлэлиир былааннаах кэллим. Суруйааччылары кытары кэпсэтэн, айымньыларбын ырыттаран санаабар санаа эбинэн төнүннүм. Оскуолаҕа үлэлиир буоламмын дуу, оҕо литературатыгар ылсан үлэлии сылдьабын. Ырытааччылар хоһооннорбунааҕар ордук прозабын сэҥээрдилэр. Үгэҕэ холонуоххун сөп эбит диэн эттилэр. Хас биирдии кыттааччы биир-биир ырытыллыбыта биһиэхэ улахан уопут буолар эбит. Атын дьону ырыталларын истэ олорон “ээ маннык суруйуохха баар эбит, манна сыыспыппын” диэн киһи бэйэтигэр саҥаны, сонуну ылына олорор, түмүк оҥостор.Ариан Протопопов, Инновация, цифровой сайдыы, инфокоммуникационнай технология министиэристибэтин сүрүннүүр исписэлииһэ:
–Тус бэйэм бу семинартан санаам-оноом уларыйан кэллэ. Саха литературатын сүҥкэн дьоно, норуот сирэйэ – суруйааччылар мин олоххо көрүүбүн уларыттылар. Суруйааччылар диэн олоҕу олуһун таптыыр, олоҕу сыаналыыр дьон эбиттэр. Ону көрөн итэҕэйдим. Ол кинилэр тутта-хапта сылдьалларыттан, тылларыттан-өстөрүттэн көстөр: төһө даҕаны саастаах дьон буоллаллар, оҕолуу хаадьылаһан, үөрэ-көтө сылдьаллара көрүөххэ наһаа үчүгэй. Бу кэпсээннэрэ бүппэтэ, бииртэн биир кэрэ кэпсээни хааһахтан хостоон эрэр курдук кэпсииллэр. Истиэххэ эчи астыгын! Кинилэр курдук киэҥ билиилээх, олоххо тардыһыылаах дьон буолбут киһи.
Аграфена КУЗЬМИНА,
ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ.