Өлүөнэтээҕи «Доҕордоһуу» судаарыстыбаннай устуоруйа-архитектура заповедник-түмэлэ 1980 сыллар бүтүүлэригэр — 1990 сыллар саҥаларыгар Саха сирин норуодунай суруйааччыта Дмитрий Кононович Сивцев-Суорун Омоллоон салалтатынан тутуллубута.
edersaas.ru
Өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо уонна ыраахтан-чугастан кэлэр ыалдьыттар кыһыннары-сайыннары сөбүлээн сылдьар түмэлбит Өлүөнэ өрүс уҥа кытылыгар, оройуон киинэ Бороҕонтон — арҕаа диэки 60 килэмиэтиргэ, Дьокуускайтан хоту 56 килэмиэтиргэ сытар. Түмэл 1992 сыллаахха өрөспүүбүлүкэ национальнай баайынан-дуолунан билиниллэн, ураты сыаналаах эбийиэктэргэ киирсэр.
«Доҕордоһуу» түмэлэ улууска көрдөрөр-иһитиннэрэр судаарыстыбаннай тэрилтэлэртэн биирдэстэринэн буолар. Кэрэ көстүүтүнэн, маанылаах айылҕатынан, устуоруйаны кэпсиир тутууларынан биирдэ сылдьыбыт киһини абылыы, ыҥыра-угуйа турар. Онон бу да сырыыга Оонньуулар кыттыылаахтара уонна ыалдьыттар «Доҕордоһуу» түмэлигэр сылдьар ыра санаалара туоларыгар саарбахтааһын суох.
2019 сылтан түмэл салайааччытынан үлэлиир Надежда Яковлевна Новоприезжаялыын түмэл сирин-уотун (аллараа уонна үөһээ мырааҥҥа) кэрийэ хааман, СӨ норуоттарын VIII спортивнай оонньууларыгар ыалдьыттары көрсөргө туох былааннаахтарын билистибит.
Сардааналаах кырдалга көрсүөхпүт
Надежда НОВОПРИЕЗЖАЯ:
– Салайааччынан ананаат да, түмэл эбийиэктэрин өрөмүөнүн саҕалаан толору үлэлээн эрдэхпитинэ, 2020 сылга, бары билэрбит курдук, дойдубутугар ковид өрө туран, хааччахтааһыннар киирбиттэрэ. Онон, ханна да сайаапка оҥорбокко, бэйэбит кыахпытынан кыра-кыралаан өрөмүөн үлэтин ыыта сылдьыбыппыт. Икки сыллаах хааччахтааһын кэнниттэн билигин араас үлэ-хамнас, хамсаныы дьэ, тахсан эрэр. Быйыл «Доҕордоһуу» түмэлэ төрүттэммитэ 35 сылын бэлиэтиибит. Дьиҥэр, былааммыт элбэх. Материальнай-тиэхиньиичэскэй базаны сайыннарыынан тутууларбытын өрөмүөннүүргэ үп бэрилиннэ. Биэс эбийиэк өрөмүөҥҥэ турар. Тутууларбыт мас буоланнар, тас дьайыыга кэбирииллэр. Быйыл бүддьүөтү таһынан киирбит үппүтун, ыалдьыттары көрсөргө табыгастаах буоллун диэммит, көмө эбийиэктэри өрөмүөннээһиҥҥэ туттабыт. Үрэх нөҥүө кырдал, ол эбэтэр өрүс кытыла от ыйын саҥатыгар сардаана сибэккинэн туолар. Мүөттээх ыҥырыаны иитиигэ бырайыакпытын олоххо киллиэриэхпит. Ыҥырыаны иитэр урбаанньыт кэлэн үлэһиттэрбитин үөрэтиэхтээх. Сатаннаҕына, эһиилгэттэн араас отоннору үүннэриэхпит, оччоҕо дьон сынньана таарыйа онтон үргээн, хомуйан барыа этэ диэн баҕа санаалаахпыт.
Дьиэ кэргэнинэн сынньанар усулуобуйа тэриллэр
– 25 үлэһиттээхпит. Хаһаайыстыба өттүгэр элбэх боппуруос үөскүүр. Холобур, аҥаардас исписэлиис быһыытынан эрэ буолбакка, ким төһө кыайарынан барытыгар үлэлиир, 2-3 үлэһити солбуйар. Сылга 29 тыһыынча киһини көрсөр буоллахпытына, сайыҥҥы-сааскы кэмнэргэ биһиэхэ муҥутуур элбэх киһи кэлэр.
Төһө сайаапка киирэринэн, Оонньуулар кэмнэригэр Суоттуттан саҕалаан Бороҕон, Лөгөй, Дүпсүн, Танда, Сыырдаах маршрутунан сырытыннарыахтаахпыт. Дьон билэрин-көрөрүн курдук, экскурсиялар карталарын бэлэмнии сылдьаллар. Улууспутугар устуоруйа кэрэһиттэрэ буолан турар кэрэ-бэлиэ сирдэрбит элбэхтэр. Хас биирдии нэһилиэк тус-туспа айылҕалаах, эйгэлээх. Ыалдьыттар түмэл эбийиэктэрин илэ хараҕынан көрө, истэ-сэргии кэлэллэрин сэргэ, сынньанар усулуобуйаларын оҥоруохпут.
Экскурсионнай маршруппут хас да хайысханан барыахтаах. Холобур, биһиэхэ анаан-минээн кэлбит киһи хас да күн устата баар дьиэлэрбитигэр олохсуйан, нус-хас сынньанар. Ити курдук баҕа санаа, дьиҥэр, элбэх. Аны бу сыһыыларбытыгар дьон бэйэлэрэ аттары миинэн күүлэйдииллэрин курдук өҥөнү оҥоруохтаахпыт. Сынньалаҥы тэрийэргэ араас маастар-кылаастар ыытыллыахтара. Биһиэхэ үксүн дьиэ кэргэнинэн сынньана кэлэллэр. Онон, оҕолору аралдьытар оонньуулары эмиэ толкуйдуохпут. Аҥаардас экскурсиянан эрэ буолбакка, умнуллубат сынньалаҥы бэлэхтиэхтээхпит. Оонньууларга олус элбэх киһи кэлиэҕэ. Оонньуулар эрэ кэмнэригэр буолбакка, өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун, ыалдьыттарын үөрэ-көтө көрсөргө бэлэммит.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ», edersaas.ru