Батсаабынан араас сурах-садьык олус түргэнник тарҕанар. Ол эрээри, дьон билигин аны билэр – барытын “көмүс манньыат” курдук ылыммат. Онуоха, холобур, бу биһиги “Саха сирэ” хаһыаппыт, “Эдэр саас” сайтпыт, сураҕы-садьыгы дьиҥнээҕин-сымыйатын, оруннааҕын-оруна суоҕун тутатына бэрэбиэркэлээн эрэ баран, дьоҥҥо сөптөөх информацияны тиэрдэллэрэ кырата суох оруоллаах. Атын да эрэдээксийэлэр сонуну киэҥник тарҕатыыга маннык суолу тутуспуттара көстөр.
Бу күннэргэ эмиэ биир, дьону долгутар, мунаардар, сороҕу бэркиһэтэр, атыны сонньутар сурах батсаабынан тарҕанна. Саха киһитэ сэрэх, ол иһин, “Тыала суохха мас хамсаабат”, диэччи…
“Суотту мусуойун быыһыырга көмөлөһүҥ!”
Бу маннык саҕаланар суругу ааптар Алексей Васильев-Алексей Басылаев нууччалыы тылынан суруйан тарҕаппыт:
“… Суотту мусуойугар олохтоох да дьон, өрөспүүбүлүкэ ыалдьыттара да, сөбүлээн сылдьаллар.
…Саамай сүрүнэ – мусуой, бастакы хаһаахтар кэлиэхтэриттэн күн бүгүнүгэр диэри нуучча уонна саха норуоттарын икки ардыларыгар баар сыһыаннаһыылар тустарынан КЫРДЬЫГЫ кэпсиир. …Мусуой үлэтин Өксөкүлээх Өлөксөй сиэнэ Раиса Реасовна Кулаковская сүрүннүүр (дириэктэр – Өксөкүлээх хос сиэнэ Степан Охлопков – ред.).
…Оттон бүгүн биһиги истибиппитинэн, “Доҕордоһуу” мусуойу муниципалитекка биэрээри гынан эрэллэр үһү… Муниципалитет маннык бөдөҥ – өрөспүүбүлүкэтээҕи, ону ааһан Бүтүн Россиятааҕы таһымнаах мусуойу көрөн-истэн олорор үбэ-харчыта суох”.
Бу мусуойга сыһыаннаах дьон, тэрилтэ дириэктэрэ, салайааччылар туох дииллэр? Бу төһө оруннаах сураҕый?
Мусуой салалтата
Степан Охлопков, Суоттутааҕы “Доҕордоһуу” мусуой—комплекс дириэктэрэ:
— Бакаа биһиэхэ официальнай докумуон киирэ илик. Сурах-садьык баарын баар. Аан бастаан тохсунньуга күөрэйбитэ. Мин бу туһунан истээт даҕаны, Култуура министиэристибэтигэр бара сылдьыбытым. Онуоха, кураатарбыт, миниистири солбуйааччы Николай Макаров: “Мусуойу муниципалитекка көһөрүөххэ диэн кэпсэтиһии баара, ону биһиги бары сүбэлэһэн баран, ылымматахпыт, тоҕо диэтэххэ, Суотту мусуойа – национаалынай дастайаанньабыт буолар”, — диэбитигэр уоскуйбутум.
Онтон бэс ыйын саҥатыгар, боппуруос эмиэ күөрэйэн таҕыста… Эппитим курдук, биһиэхэ туох даҕаны докумуон кэлэ илик.
Мусуой үлэһиттэрэ билигин бары, хайдах эрэ, кэтэһии балаһыанньатыгар сылдьабыт…
Култуура министиэристибэтэ
Николай Макаров, СӨ култууратын, духуобунай сайдыытын миниистирин солбуйааччы:
— Суотту мусуойун кураатара мин. “Доҕордоһуу” мусуойугар уларытыы киллэриэх дуу, киллэримиэх дуу иннинэ үчүгэйдик толкуйдуохха, сүбэлэһиэххэ наада. Бу дьон-сэргэ сөбүлээн сылдьар өрөспүүбүлүкэ биир саамай бастыҥ мусуойа буолар.
Биһиги бу күннэргэ өссө үлэлэһиэхпит. Боппуруос кичэллээх үөрэтиини эрэйэр. Нэдиэлэ бүтүүтэ быһаарыллар ини дии саныыбын.
Уус Алдан улууһун дьаһалтата
Баһылык Алексей Федотовы ааспыт бээтинсэҕэ Дьокуускайга кэлэ сырыттаҕына көрсүбүппүт. Кини, комментарийтан бакаа туттунна.
—Миэхэ министиэристибэттэн официальнай сурук кэллэҕинэ, биллэн турар, быһаарсыахпыт, дьэ, онно комментарий биэриэм, — диэтэ Алексей Васильевич.
Уустук сыл
Дьиҥэр, бары да билэ-көрө сылдьабыт – уопсайынан, култуураҕа оптимизация боппуруоһа турбута ыраатта. Холобур, култуура үөрэҕин кыһаларыгар быйылгы сыл олус уустук буолла. Кириисис диибит, үп-харчы суох, диибит… Ол гынан баран, култуураҕа, духуобунаска экэниэмийэлиир судаарыстыба хаһан даҕаны хайҕаныа суоҕа. Биллэн турар, статус уларыйыытыттан мусуой суолтата уларыйбат, аччаабат. Таах сотон-сарбыйан кэбиһиэхтэринээҕэр, улууска да бэриллиэн сөп курдук, бүтэр уһугар… Ол эрээри, Владимир Путин бу аҕыйах хонуктааҕыта быһа эфиригэр эттэ дии — дойдубут экэниэмикэтэ чөл туруктанна, кириисис аҕырымнаата, диэн. Онон, биһиги култууралар да, бүтэр уһукка тиийбэт инибит…
Татьяна Фомина, https://edersaas.ru.
Ыспыраапка
“Доҕордоһуу” мусуой-комплекс Өлүөнэ өрүс уҥа кытылыгар, Дьокуускай куораттан 70 килэмиэтирдээх сиргэ, Уус Алдан улууһун Суотту бөһүөлэгиттэн чугас турар. Бу – аһаҕас халлаан анныгар баар историко-архитектурнай ансаамбыл.
Мусуой саха норуодунай суруйааччыта Д.К.Сивцев-Суорун Омоллоон көҕүлээһининэн, төрүттэммитэ. Суоттутааҕы мусуой урукку Ленскэйдээҕи острог (Дьокуускайдааҕы) миэстэтигэр тутуллубута. Бу острогунан биллиилээх айанньыттар Семен Дежнев, Иван Мосвитин, Ерофей Хабаров, о.д.а. сылдьан ааспыттара.
Мусуой ортотугар, аһаҕас халлаан анныгар Зашиверскэйдээҕи острог Спасскай таҥара дьиэтин куоппуйата турар. Таҥара дьиэтин тула Саха сиригэр олорор норуоттар мастан кыһан-кылаадьылаан, уустаан-ураннаан бэлэмнээбит оҥоһуктара түмүллүбүттэр. Мусуой экспонаттара Саха сирин Хотугу олохтоох норуоттарын олохторун-дьаһахтарын сиһилии кэпсиир. Мусуой кымыс иһэр чорооннорун коллекцията, 19-20-с үйэтээҕи сахалар национальнай таҥастарын баай быыстапката, былыргы дьахталлар киэргэллэрэ, сахалар оҥорбут сиэдэрэй ыҥыырдара, о.д.а. экспонаттара ыалдьыттары, туристары сөхтөрөллөр. Маны таһынан, Суотту мусуойугар, аатырбыт худуоһунньуктар сэдэх айымньылара — хартыыналара эмиэ бааллар. Быйыл “Доҕордоһуу” мусуой тэриллибитэ 30 сыла буолла. Мусуой турар сирэ кэрэтинэн эмиэ аатырыан-аатырар.