Өлүөнэ уҥа кытылыгар аһаҕас халлаан анныгар турар “Доҕордоһуу” история уонна архитектура судаарыстыбаннай заповедник-мусуойа быйыл тэриллибитэ 30 сылын туолла.
Саха норуодунай суруйааччыта Суорун Омоллоон төрүттээбит бу мусуойугар билигин сылга ортотунан 27 тыһыынча киһи сылдьар. Ааҕан-суоттаан көрдөххө, мусуой үлэһиттэрэ бу 30 төгүрүк сыл устата, дьэ, төһөлөөх үгүс дьону-сэргэни, кэлэктииптэри, дэлэгээссийэлэри, үөрэнээччилэри-устудьуоннары, туристары көрсүбүттэрэ, экспонаттарын көрдөрбүттэрэ, кэпсээбиттэрэ-ипсээбиттэрэ, аһаппаттара-сиэппиттэрэ, ыалдьыттаппыттара буолуой?!
Этэллэригэр дылы, билигин мөлүйүөннээх ыалдьыттарын көрсөллөрө чугаһаатаҕа…
Лоп-курдук 21 сыл анараа өттүгэр, балаҕан ыйын 14 күнүгэр Дмитрий Кононович Сивцев-Суорун Омоллоон 90 сааһын туолуута кини бэйэтэ төрүттээбит мусуойугар киэҥник бэлиэтэммитэ. Суруйааччы доҕотторун көрсөн үөрбүт, сырдаабыт сэбэрэтэ, хатыҥ сэбирдэҕин күһүҥҥү көмүс дуйдарынан киэркэйбит хонуу устун хааман сэгэлдьийэн иһэрэ бу баардыы көстөн кэлэргэ дылы…
Онтон ыла хас сыл аайы “Доҕордоһуу” мусуой түмсүүлээх кэлэктиибэ аҕалаатар-аҕаларын Суорун Омоллоон төрөөбүт күнүгэр “История уруогун” тэрийэн ыыталлара үгэскэ кубулуйда.
Быйылгы “История уруога” Дмитрий Кононович төрөөбүтэ 111, мусуой тэриллибитэ 30 уонна Саха сирэ Россия састаабыгар киирбитэ 385 сыллара туолууларынан уратылаах буолла.
Ыалдьыттары мусуой ийэлээтэр-ийэтэ, генеральнай дириэктэрэ, РФ уонна СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Уус Алдан улууһун ытык киһитэ Раиса Реасовна Кулаковская истиҥник көрүстэ. “Эһэҥ идиэйэтэ мусуой кэнсиэпсийэтигэр сөп түбэһэр”, — диэн дириэктэринэн Раиса Реасовна буоларыгар Дмитрий Кононович бэйэтэ этии киллэрбитэ.
Тэрээһини саҕалыан иннинэ Раиса Реасовна, саха норуотуттан тахсыбыт чаҕылхай талаан, академик Афанасий Николаевич Осипов сырдык аатын кэриэстээн чочумча саҥата суох турарга көрдөстө…
Доҕордуулар
—Мин күндү дьонум-сэргэм, доҕотторум, эһиги баар буолаҥҥыт, бу мусуой тэриллибитэ. Ытык киһибит Суорун Омоллоон биһиэхэ бу сүдү бэлэҕи оҥорбута, онон биһиги дьоллоох дьоммут. Биһиги мусуойбутугар сылга 27 тыһыынча киһини көрсөбүт, ол гынан баран, бүгүҥҥү курдук долгуйбутум суоҕа.., — диэтэ Раиса Реасовна ис сүрэҕиттэн.
Сыл аайы “История уруогун” кэмигэр бастыҥ үлэһиккэ Суорун Омоллоон аатынан бириэмийэ туттарыллар үтүө үгэс баар эбит. Быйыл Социалистическай Үлэ Дьоруойа Дмитрий Кононович Сивцев-Суорун Омоллоон аатынан бириэмийэ лауреатынан Оксана Лазаревна Сивцевэ буолла.
Былатыан Ойуунускай аатынан Саха тыйаатыра – “Доҕордоһуу” мусуойун эрэллээх доҕоро. Тыйаатыр дэлэгээссийэтин СӨ норуодунай, РФ үтүөлээх артыыһа, ССРС, РФ Судаарыстыбаннай бириэмийэлэрин лауреата Ефим Степанов салайан кэлбит. Ефим Николаевич, бастатан туран, СӨ култууратын миниистирэ Владимир Тихонов Эҕэрдэ суругун ааҕан иһитиннэрдэ. Бу күн Христина Васильеваҕа уонна Валентина Донскаяҕа “Культура туйгуна” бочуоттаах аат иҥэрилиннэ. Култуура управлениетын начаалынньыгын солбуйааччы Лена Павлова Уус Алдан улууһун баһылыга Алексей Федотов Эҕэрдэ суругун, улуус наҕараадаларын бастыҥнарга туттарда. Оттон мусуой старшай научнай үлэһитэ Лариса Степанова СӨ Култуура үлэһиттэрин идэлээх сойуустарын Бочуоттаах грамотатынан наҕараадаланна.
Виртуальнай мусуой уонна
библиотека!
Биллэн турар, бэлиэ күҥҥэ доҕор истиҥ тыла саҥа ситиһиилэргэ кынаттыыр. СӨ Тас сибээстэһиилэргэ департаменын салайааччы Владимир Васильев, Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырын кылаабынай режиссера Прокопий Неустроев, Дьокуускайдааҕы Епархияттан Никон аҕабыт, о.д.а. үтүө тыллары эттилэр. Күнүс Спасо-Зашиверскай таҥара дьиэтигэр литургия ыытылынна.
Оттон СӨ Национальнай библиотекатын дириэктэрэ Саргылаана Максимова “Доҕордоһуу” история уонна архитектура мусуойугар 2018 сылга Арктическай институт көмөтүнэн аһыллар виртуальнай мусуой иһинэн Национальнай библиотека историяны сырдатар электроннай библиотеканы оҥорон биэриэ, диэбитин бары үөрэ иһиттибит. Тоҕо диэтэххэ, ытыктабыллаах Суорун Омоллоон “Доҕордоһуу” мусуойга үчүгэй, аныгылыы библиотека баар буолуохтаах диирин үгүспүт өйдүүр.
Тэрээһини үөрүүлээхтик аһыыны Ырыа Саарын ырыата, Суотту оскуолатын “Үйэлэргэ бииргэбит” театрализованнай дьүһүйүүтэ, “Өлүөнэ кытыла” ансаамбыл үҥкүүлэрэ ки-эргэттилэр.
Бэлисипиэтинэн кэлбиттэр…
Үбүлүөйдээх тэрээһин кыттыылаахтарын саха балаҕаныгар саха ыалдьытымсах ыала арыылаах алаадьынан күндүлээн көрүстэ, олоҥхоһут олоҥхотун истэргэ ыҥырда. Бу – “Айыллан” диэн Тумул норуодунай тыйаатырын артыыстара – үксүлэрэ Тумул орто оскуолатын учууталлара уонна үөрэнээччилэрэ. Салайааччылара учуутал Акулина Степановна Сокольникова бүгүн манна 35 үөрэнээччитин илдьэ кэлбит. Биир кэрэхсэбиллээҕэ баар, оҕолор 2 көстөөх сиртэн бэлисипиэтинэн элээрдэн кэлбиттэр.
—Бу балаҕаны доҕотторбут – Бороҕон нэһилиэгин Тумул орто оскуолатын эр дьон учууталлара туппуттара, оттон сахалыы тэрилин, иһитин-хомуоһун Тумул оҕо саадын үлэһиттэрэ бэлэхтээбиттэрэ, — диэн кэпсиир Раиса Реасовна.
Манна даҕатан эттэххэ, бу мусуой турар сирэ – “Арыы Тиит” Бороҕон нэһилиэгэр киирэр эбит.
Дежнев уонна Абакаяда
Саха тыйаатырын уонна Олоҥхо тыйаатырын эдэр артыыстара Семен Дежнев устан кэлбит мас суудунатын аттыгар икки норуот бэрэстэбиитэллэрэ аан бастаан көрсүһүүлэрин сыанатын бэркэ оонньоон көрдөрдүлэр. Оттон Ефим Степанов, Ильяна Павлова, Татьяна Легантьева, Жанна Ксенофонтова, Валентин Макаров, уо.д.а. иэйиилээх-куойуулаах хоһооннорунан доҕотторун эҕэрдэлээтилэр.
Манна бу бэлиэ күн Суорун Омоллоон “На реке Лена – заповедный музей “Дружба” диэн кинигэтэ суруналыыс Туйаара Галактионова уонна тыйаатыр үлэһитэ Мария Васильева өҥөлөрүнэн хаттаан бэчээттэнэн тахсыбытын билиһиннэрдилэр.
Быйыл бэһис сылын “История уруогар” кэлбит Саха тыйаатырдара айар үлэ өттүнэн хаһан баҕарар көмөлөһөргө бэлэммит, диэтилэр.
Миссия толоруллар
Атыыһыт Басов дьиэтин аттыгар улахан кэнсиэргэ Опера уонна балет тыйаатырын солистката Дина Охлопкова, СӨ үтүөлээх артыыһа Валерий Касаткин, “Туймаада” ансаамбыл уолаттара, Суоттутааҕы “Илгэ”, Дьокуускайтан “Ямские бубенцы” ансаамбыллар кытыннылар.
Ити курдук, бу сир үрдүгэр улахан суолталаах, дьоһуннаах миссиятын – норуоттар доҕордоһууларын, иллээх-эйэлээх олоҕу бөҕөргөтөр соругун “Доҕордоһуу” мусуой салгыы толорор.
Дьон санаата
Зоя Петухова,
суруналыыс, чинчийээччи:
— Бу Арыы Тиит диэн сиргэ тоҕус уоллаах, биир кыыстаах Өнөкөй баай олорбут. Ол кыыһа – Абакаяда. Кыыс оҕо дьаһаах төлөөбөт буолан, сурукка-бичиккэ киирбэтэх эбит. 1992 сыллаахха мин Суорун Омоллоон туруорбут соруктарыттан биирдэстэринэн, Москваҕа архыыпка (РГАД-ка) үлэлээммин, ол чахчы докумуоннарынан бигэргэтиллибитэ. Онон, бу номох буолбатах, дьиҥнээх историческай личностар буолаллар.
Степан Охлопков,
өрөспүүбүлүкэтээҕи судаарыстыбаннай “Доҕордоһуу” мусуой
дириэктэрэ:
— Суорун Омоллооммут аатын ааттатан, кини төрөөбүт күнүгэр “История уруогун” сыл аайы ыытабыт. 1041 гектар сиргэ 40-ча эбийиэктээхпит. Хамнаспытын Култуура министиэристибэтэ төлүүр. Уонна бүддьүөттэн биир да солкуобайы ылбаппыт. Кириисискэ да, туохха да мэһэйдэппэккэ, 30 киһилээх кэлэктииппит үлэлиир-хамсыыр.
Барыта харчыга кэлэн иҥнэр да буоллар, ыра санаалаахпыт: “Маастардар куораттарыгар” курдук, норуот билиҥҥи туругун көрдөрөн, норуокка биллэр дьоҥҥо – суруйааччыга, ууска, худуоһунньукка, фермергэ да буолуон сөп – кэлэн айалларыгар-үлэлииллэригэр сайылык дьиэ тутан биэрбит киһи, диэн. Дьэ, бу, туристар болҕомтолорун тардыа этэ.
Татьяна МАРКОВА.