Дьокуускай уулуссаларынан оптуобустар субуллан олороллор. Күннээҕи кэлиигэ-барыыга улахан абыраллаах көлөлөр.
Тохтоло суох кэлэн-баран сундулуһар көлөлөр быыстарыгар, 17-с нүөмэрдээх оптуобуска, сахалыы намыын ырыа куруутун холбонор. Ону сорох айанньытар тута сэргииллэр. “Доҕоор, эн сахалыы ырыаны өйдүүгүн дуо?” — диэн суоппартан ыйыталлар. Мин кэпсэтэр дьоруойум, Сергей, күн аайы дьон итинник ыйытарыгар үөрэммит. Эйэҕэстик мичээрдиир уонна: “Кэбис, доҕоор, саха буолан баран, төрөөбүт тылбын билиэхтээх буоллаҕым”, — диэн хардарар.
Бу Уус Алдантан төрүттээх Сергей Черноградскай. Дьокуускайга, 2000 сыллаахха, этэллэрин курдук, дьол көрдөһө кэлиэҕиттэн, үлэ арааһын үлэлээбит. Маҕаһыыҥҥа оробуочайдаабыт, эмиэ да атыыһыттаабыт, быыһыгар өҥнөөх тимири тутууга, кэлин куорат иһигэр таксига үлэлээбит.
Уруулу эрийэр манан дьыала буолбатах
— Сергей, оптуобуска суоппардыыр олус ыарахан, киһи эрэ барыта тулуйар үлэтэ буолбатах дииллэр. Оннук дуо?
— Эппиэтинэһэ улахан. Дьону таһаҕын. Онон суол быраабылатын үчүгэйдик билии, тутуһуу, сэрэхтээхтик сылдьыы, айанныыр дьону кытта өйдөһүү, тулуурдаах, быһаарыылаах буолуу ирдэнэр. Онно-манна аралдьыйар табыллыбат.
Маны сэргэ, күн ахсын биэс ааһыыта, алта диэки тураҕын. Сэттэҕэ эмчит, мэхээнньик бэрэбиэркэтин ааһан, сүүрээри бугуһуйа турар аттар курдук, үлэлии тахсарга бэлэм буолуохтааххын. Дьэ, уонна киэһээ оптуобускун туруоран баран дьиэҕэр аҕыс ааһыыта, тоҕуска тиийэҕин. Сынньалаҥ күҥҥэр оптуобускун көрүнэҕин, өрөмүөннүүгүн.
Доруобуйаҥ чэгиэн буолара ирдэнэр. Күн ахсын эмчит көрүүтүн ааһарыҥ таһынан, сылга биирдэ хайаан да доруобуйаҥ туругун хамыыһыйа көрөр. Итини сэргэ, биһиги үлэбитигэр арыгы иһэр букатын табыллыбат. РФ Үлэ кодексата тутуһуллар, нуорманы таһынан үлэлээбэппит, хонтуруолга быйылгыттан тахограф туруорулунна.
— Урут оптуобуска суоппардыырга улахан куонкуруһу ааһыаххын наада дииллэрин истэрим. Эн хайдах киирбиккиний?
— Кылаабынайа, үлэҕин таптыаххын наада. Оччоҕо барыта кыаллан, оннун-сүнньүн булан иһэр дии саныыбын. Таксистыы сырыттахпына, уонча сыллааҕыта, миигин оҕо эрдэхпиттэн билэр дойдулааҕым Валерьян Бурцев ыҥырбыта. Онно оптуобус улахана бэрт диэн дьулайбытым. Билигин тута сөбүлэспэккэбин дии саныыбын. Валерьян Валерьянович оптуобуска өр үлэлээбит улахан үөрүйэхтээх суоппар. Бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор. Биирдэ эмэ тахсан көмөлөһөр.
Кини ыҥырбыта тирэх буолан, “ДОСААФ”-ка үөрэнэн, «Д» категорияны ылбытым уонна “Союз-Авто” тэрилтэҕэ киирбитим. Онтон ыла халбаҥнаабакка 17-с хайысхалаах оптуобуска үлэлээбитим бэһис сыла. Салайааччыбыт Семен Семенович Иванов. Туох баар эппиэтинэһи кини сүгэр, барыбытын сатабыллаахтык салайар.
Айанньыт да араастаах
— Күнү быһа араас айанньыты көрсөн эрдэххит.
— Оннук. Хайҕааччы сэдэх. Биирдэ эмэ махтанааччылар бааллар. Оттон мөҕөөччү, хаппырыыстааччы күн аайы баар. “Наһаа сылаас”, “түннүгү тоҕо астыгыт”, “тоҕо бытааннык сылдьаҕыт”, о.д.а. араас элбэх. Аҕыйах да мүнүүтэ хойутааһыны бырастыы гымматтар. Ону барытын тулуйуохтааххын.
— Пассажирдарга көмөлөһөҕүн дуу?
— Кырдьаҕастарга, кыра оҕолоохторго, кэлээскэлээх сылдьааччыларга кондуктор эбэтэр бэйэм көмөлөһөбүн. Сороҕор олорсон иһэр эр дьонтон, уолаттартан көрдөһөбүн. Көмөлөһөллөр.
— Оптуобуска араас мал-сал хаалан эрдэҕэ?
— Суотабай төлөпүөн, үтүлүк бөҕө хаалар. Биирдэ профессиональнай фотоаппарааттарын умнубуттар этэ. Тута биллэриллэн иһэр. Фотоаппарааты хаһаайыттара сарсыныгар ылбыттара.
Суоппар санаата
— Уруулга олорор киһи суолга-иискэ уларыйыыны-тэлэрийиини көрө, билэ олордоҕуҥ.
— Биэс сыл иһигэр куоракка массыына элбээтэ. Урут киин уулуссанан оптуобустар уонна анал массыыналар эрэ сылдьаллара. Кэлин, быраабыла уларыйан, бары киин суолунан сылдьаллар.
Суол тубуста, кэҥээтэ. Өссө да тупсуо турдаҕа. Тохтобуллар саҥардылыннылар. Ол эрээри, билигин да итэҕэс-быһаҕас баара ханна барыай?
Холобур, 17-с оптуобустар сылдьар суолларыгар тохтоотохпуна, Ленин уулуссатынан, Нуучча тыйаатырын иннигэр, “Киин” киинэ тыйаатырын тохтобула табыгаһа суох, кыараҕас соҕус. Оптуобус тохтобулун таһыгар дьон массыыналарын мэһэйдэтэ туруоран баран кафеҕа, маҕаһыыҥҥа, тыйаатырга, ол-бу наадаларыгар баран хаалаллар.
4-с №-дээх поликлиника таһыгар массыына туруорар анал сир суох. Көрдөрө кэлбит дьон массыыналарын оптуобус тохтуур сирин мэһэйдэтэ, ыксатыгар туруораллара эмиэ күчүмэҕэйдэри үөскэтэр.
Оттон биһиги быраабыланы тутуһарбыт ирдэнэр. Массыыналарын сыҕарыттыннар диэн сигналлааммыт, арыт, сорохтор тахсан бэйэбитигэр күргүйдүүллэр. Ону аахса барбаккын. Үлэҥ ыйыллыбыт бириэмэтин тутуһарга кыһаллаҕын. Итиэннэ дьону-сэргэни тиэйэ-таһа сылдьар киһи тахсан аахса турара көрөргө да сүөргү. Бастакы уочарат, оптуобускар олорсон иһэр дьоҥҥун саныахтааххын. Кинилэр эмиэ ханна эрэ наадаҕа тиэтэйэн-саарайан истэхтэрэ.
Массыыналартан мэһэйдэтэн, тохтобулга хайдах да кыайан киирбэтэхпитинэ, дьону суолга түһэрэргэ күһэллэбит. Инникитин ити этиллибиттэр көрүллүөхтэрин наада.
Уон сэттистэр — бүгүн
— Биһиги хайысхабытыгар күн ахсын 26 оптуобус үлэлии тахсар. Уон үстүүнэн арахсан куорат икки өттүттэн үлэлиибит. Оптуобус икки арда алталыы мүнүүтэ.
Саҥа көлө туһунан этэр буоллахха, былырыын куоракка 18 саҥа оптуобус кэлбитэ. Олору хайысхаларынан үллэрбиттэрэ. Биһиэхэ 3-4 саҥа оптуобустаахпыт. Быйыл аҕалалларын үөрэ-көтө кэтэһэбит.
Дьокуускай бастыҥнара
Дьокуускай куорат дьаһалтата оптуобус суоппардарын үлэтин өйүүр, көҕүлүүр соруктаах “Дьокуускай куорат бастыҥ хайысхата” диэн күөн күрэһи сыл ахсын тэрийэр.
Күрэскэ оптуобус суоппардарын икки ардыларыгар футболга, остуол тенниһигэр, оптуобуһу сатабыллаахтык ыытыыга, билиини-көрүүнү тургутууга, о.д.а. илин-кэлин түсүһэллэр. Футболга 17-тэр бочуоттаах үһүскэ тахсаллар. Суол быраабылатын билиигэ, оптуобуһу мэһэйдээх сиринэн сыысхала суох ыытыыга Данияр Нагаевтара бастакы миэстэни ылан дьонун-сэргэтин үөрдэр. Онтон “Дьокуускай куорат бастыҥ суоппара” күөн күрэскэ Сергей Черноградскайга өрөспүүбүлүкэ бары муннугуттан саамай элбэх куолас киирэн, кыайыы өрөгөйө буолбута. Онон 2018 сыл түмүгүн таһаарар күүрээннээх күрэхтэһиигэ, 17-тэр бастаан, кыайыы көтөллөммүттэрэ.
Суоппардар маннык күрэхтэһии үлэҕэ көҕүлүүрүн, эппиэтинэһи үрдэтэрин, инники күөҥҥэ түһээри сыралаһарыҥ олус үчүгэй эрчими биэрэрин бэлиэтииллэр.
Ыал аҕата — үтүө холобур
Черноградскайдар биэс оҕолоохтор. Кыргыттар ыал буолан туспа олороллор. Икки уол оскуола дьоно. Аҕалара Сергей оҕолоругар үтүө холобур буоларга кыһаллар. Дьиэ, даача үлэтигэр, массыына өрөмүөнүгэр, айылҕаҕа тэҥҥэ илдьэ сылдьар. Оттон иллээх ыал ийэтэ минньигэс аһынан дьонун-сэргэтин күн ахсын үөрэ-көтө көрсөр. “Дьиэ кэргэн бэйэтэ туспа судаарыстыба. Онно ил-эйэ олохсуйуута үлэҕэр улахан тирэх буолар”, — диир Сергей.
Ыччакка туһаайан
— Бастатан туран, үлэлииргэ баҕа наада. Баҕалаах киһи үлэни булар. Итиэннэ, кылаабынайа, арыгыга чугаһаамаҥ. Чэгиэн буоларга, чөл олоҕу тутуһарга кыһаллыҥ.
Сардаана БАСНАЕВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru